احتجاج ها و قضاوت ها غزوه غَطْفان غزوه (اَبْواء) پس از هفتاد روز از سنه دو گذشته ، غزوه (اَبْواء) واقع شد و (اَبْواء)(1) نام دهى است بزرگ در ميان مكّه و مدينه و آن از اعمال (فُرْع ) است از مدينه و در آنجا است قبر حضرت آمنه والده حضرت پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم و هم دهى ديگر در آنجا است كه آن را (وَدّان )(2) گويند و از اينجا است كه اين غزوه را، غزوه وَدّان نيز گويند. و در اين غزوه كار به صلح رفت و حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله و سلّم بدون محاربه مراجعت فرمود و حامل لواء در اين غزوه حضرت حمزه بود. پس از اين (سَرِيّه حمزه ) پيش آمد. 1 به فتح همزه و سكون موّحده و الف ممدود مانند (حَمْراء). (شيخ عباس قمى رحمه اللّه ) 2 به فتح واو و تشديد راء (شيخ عباس قمى رحمه اللّه ) احتجاج ها و قضاوت ها غزوه بدر در سال دوم هجرت جنگ بدر پيش آمد. در اين جنگ نابرابر تعداد لشكر دشمن 950 نفر بود با آمادگي رزمي ، امّا عده مسلمانان فقط 313 نفر بود. مسلمانان با نيروي ايمان و با فداكاري كامل جنگيدند و در مدتي كوتاه دشمنان خود را شكست دادند. كفار با 70 كشته و 70 اسير و بر جاي گذاشتن غنائم جنگي بسيار فرار كردند و دشمن سرسخت اسلام ابوجهل نيز در اين جنگ كشته شد. اين پيروزي سر فصل پيروزيهاي ديگر شد. جنگ احد يك سال بعد از جنگ بدر، دشمنان اسلام با تجهيزاتي سه برابر جنگ بدر به قصدانتقام به سوي مدينه حركت كردند. پيامبر (ص ) با ياران مشورت كرد و در نتيجه قرارشد در كناره كوه احد صف آرايي كنند. در آغاز جنگ ، مسلمانان - با عده كم ولي با نيرويايمان زياد - پيروز شدند، ولي بخاطر آنكه محافظان دره اي كه در پشت بود، سنگر رابه طمع غنيمت هاي جنگي ترك كردند، شكستي بر لشكريان اسلام وارد شد و عده اي ازجمله حمزه عموي دلاور پيامبر (ص ) كشته شدند ولي بر اثر فداكاريهاي علي (ع ) كهزخم بسيار برداشته بود و ديگر دلاوران و شيوه تازه اي كه پيامبر در جنگ احد بكاربست ، ديگر بار مسلمانان گرد آمدند و به تعقيب دشمن زبون شده پرداختند و سرانجاماين جنگ به پيروزي انجاميد. غزوه خندق (يا احزاب ) جمعي از يهوديان از جمله قبيله (نبي نضير) در مدينه بسر مي بردند. پيامبر (ص ) در ابتداي كار يا آنان پيمان دوستي و همكاري بست ولي اينان هميشه با نفاق و دورويي در صدد بودند كه ضربت خود را بر اسلام وارد كنند. پيامبر مكرم (ص ) با همه راءفت و رحمت در برابر نفاق و توطئه ، گذشت نمي فرمود و منافق را تنبيه مي كرد. طايفه بني نضير وقتي در مدينه نقش هاي خود را نقش بر آب ديدند با مشركان مكه و چند طايفه ديگر همدست شدند و در سال پنجم هجرت ، سپاه عظيمي كه شامل ده هزار نفر مرد شمشير زن بود به فرماندهي ابوسفيان به قصد ريشه كن كردن اسلام به مدينه حمله كردند. زمان آزمايش د و فداكاري بود. مسلمانان با مشورت سلمان فارسي و پذيرش پيامبر مكرم (ص ) خندقي در اطراف مدينه كندند. دشمن به مدينه آمد. يكباره با خندقي وسيع روبرو شد. يهوديان (بني قريظه ) مانند ديگر يهوديان بناي خيانت و نفاق گذاشتند. لحظه هاي سخت و بحراني در پيش بود. پيامبر مكرم (ص ) با طرحهاي جالب جنگي صفوف دشمن را آشفته ساخت . عمرو بن عبدود، سردار كم نظير مكه در جنگ تن به تن با علي (ع ) كشته شد. با ضربتي كه از عبادت جن و انس بيشتر ارزش داشت ضربتي كاري و مؤ ثر. دشمن به وحشت افتاد. بدبيني بين مهاجمان و يهوديان كمي آذوقه - تند بادهاي شديد شبانه - خستگي زياد - همه و همه باعث شد كه پيروزي نصيب لشكر اسلام گردد و لشكريان كفر به سوي مكه فرار كنند. صلح حديبيه سال ششم هجرت - پيامبر اكرم (ص ) در پي رؤ ياي شيريني ديد كه ، مسلمانان در مسجدالحرام مشغول انجام فريضه حج هستند به مسلمانان ابلاغ فرمود براي سفر عمره در ماه ذيقعده آماده شوند. همه آماده سفر شدند. قافله حركت كرد. چون اين سفر در ماه حرام انجام شد و مسلمانان جز شمشيري كه هر مسافر همراه خود مي برد چيزي با خود نداشتند و از سوي ديگر با مقاومت قريش د روبرو شدند و بيم خونريزي بسيار بود، پيامبر (ص ) با مكيان پيماني برقرار كرد كه به نام (پيمان حديبيه ) شهرت يافت . مطابق اين صلحانه پيامبر و مسلمانان از انجام عمره صرف نظر كردند. قرار شد سال ديگر عمل عمره را انجام دهند. اين پيمان ، روح مسالمت جويي مسلمانان را بر همگان ثابت كرد. زيرا قرار شد تا ده سال حالت جنگي بين دو طرف از بين برود و رفت و آمد در قلمرو دو طرف آزاد باشد. اين صلح در حقيقت پيروزي اسلام بود، زيرا پيامبر (ص ) از ناحيه دشمني داخلي خطرناكي آسوده خاطر شد و مجال يافت تا فرمانروايان كشورهاي ديگر را به اسلام دعوت فرمايد. جنگ خيبر

خيبر يا بهتر بگوييم وادي خيبر هفت دژ بود در سرزمين حاصلخيزي در شمال مدينه به فاصله سي و دو فرسنگ كه پناهگاه مهم يهوديان بود. يهوديان بيش از از پيش توطئه مي كردند و مزاحم مسلمانان بودند. پيامبر اسلام تصميم گرفت اين افراد مناطق را سر جاي خود بنشاند و شر آنها را دفع كند. بدين جهت دستور فرمود مسلمانان براي فتح خيبر عازم آن ديار شوند. پس از تلاش و مقاومت بسيار اين سنگرها - يكي پس از ديگري - فتح شد. پس از فتح دژهاي خيبر يهودياني كه در قريه (فدك ) در 140 كيلومتري مدينه مي زيستند - بدون جنگ و مقاومت تسليم شدند و سرپرستي پيامبر (ص ) را بر خود پذيرفتند. برابر قوانين اسلام جاهايي كه بدون جنگ تسليم مي شوند مخصوص پيامبر است . اين قريه را رسول مكرم (ص ) به دخترش فاطمه زهرا (ع ) بخشيد كه ماجراي غصب آن تا زمان عبدالعزيز در تاريخ ثبت است و ما در زندگينامه فاطمه زهرا (ع ) از آن سخن مي گوييم . فتح مكه در سال هشتم هجرت جرياني پيش آمد كه پيمان شكني قريش را ثابت مي نمود. بدين جهت پيامبر مكرم (ص ) تصميم گرفت مكه را فتح كند و آنرا از ناپاكي بتها و بت پرستها پاك سازد. بنابراين با رعايت اصل غافلگيري ، بي آنكه لحظه فرمان حركت و مسير و مقصد حركت براي كسي روشن باشد، پيامبر (ص ) روز دهم ماه رمضان ، فرمان حركت صادر فرمود. ده هزار سرباز مسلمان به حركت آغاز كرد. شهر مكه بدون مقاومت تسليم شد. پيامبر (ص ) و مسلمانان وارد زادگاه پيامبر شدند. بتها درهم شكسته شد و اسلام به پيروزي بزرگي نائل آمد. در اين فتح ، پيامبر (ص ) كه اختيار كامل داشت و مي توانست از دشمنان سرسخت ديرين خود انتقام بگيرد همه را مورد عفو و رحمت قرار داد و به تمام جهان ثابت كرد كه هدف اسلام گسستن بندها اسارت و بندگي از دست و پاي افراد بشر است و فرا خواندن آنها به سوي (اللّه ) و نيكي و پاكي و درستي . از اين سال به بعد گروه گروه به اسلام روي آوردند و با احكام حيات بخش و انسان ساز آن آشنا شدند. پس از فتح مكه غزوه حنين و غزوه طائف و غزوه تبوك و... اتفاق افتاد. در دو غزوه اول پيروزي با مسلمانان بود، امّا در غزوه تبوك ، اگر چه پيامبر (ص ) با دشمن روبرو نشد و نبردي نكرد، ولي يك سلسله بهره هاي معنوي و رواني - در اين غزوه بسيار پر مشقت - عايد مسلمانان گرديد. پيامبر (ص ) با اين سفر پر رنج ، راه را براي فتح شام و روم هموار ساخت و شيوه جنگ با قدرتهاي بزرگ را به اصحاب وفادار خود آموخت . كتاب چهارده معصوم تاليف احمد احمدي بيرجندي

.

سخنان و وصایای حضرت (ص) چند صفت را فرو نگذارم مى فرمود: چند صفت را فرو نگذارم : نشستن بر خاك و با غلامان طعام خوردن و سوار بر درازگوش و دوشيدن بز به دست خود و پوشيدن پشم و سلام كردن بر اطفال . (الخصال ) شيخ صدوق 1/271، باب الخمسة . جهاد با نفس امّاره از هر جهادى ، جهاد با نفس را بزرگتر مى دانست ؛ چنانكه روايت شده كه وقتى لشكر آن حضرت از جهاد با كفّار آمده بودند، حضرت فرمود: مرحبا جماعتى كه به جا آوردند جهاد كوچكتر را و بر ايشان است جهاد بزرگتر. عرض كردند: جهاد بزرگتر كدام است ؟ فرمود: جهاد با نفس امّاره . (معانى الاخبار) شيخ صدوق ص 160 . سخاوت و نيكى از ابن عباس منقول است كه حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه من تأ ديب كرده خدايم و على تأ ديب كرده من است ؛ حق تعالى مرا امر فرمود به سخاوت و نيكى و نهى كرد مرا از بخل و جفا و هيچ صفت نزد حق تعالى بدتر از بخل و بدى خُلق نيست . (بحارالانوار) 16/231 نماز را سبك و ناچيز مشماريد قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : لاتُضَيِّعُواصَلوتَكُمْ، فَإ نَّ مَنْ ضَيَّعَ صَلوتَهُ، حُشِرَ مَعَ قارُونَ وَ هامانَ، وَ كانَ حَقّاً عَلىِ اللّهِ اءنْ يُدْخِلَهُ النّارَمَعَ الْمُنافِقينَ. وسائل الشّيعة : ج 4، ص 30، ح 4431. ترجمه : فرمود: نماز را سبك و ناچيز مشماريد، هر كس نسبت به نمازش بى اعتنا باشد و آنرا سبك و ضايع گرداند همنشين قارون و هامان خواهد گشت و حقّ خداوند است كه او را همراه منافقين در آتش داخل نمايد. هر قدم به سوى يكى از مساجد قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : مَنْ مَشى إ لى مَسْجِدٍ مِنْ مَساجِدِاللّهِ، فَلَهُ بِكُّلِ خُطْوَةٍ خَطاها حَتّى يَرْجِعَ إ لى مَنْزِلِهِ، عَشْرُ حَسَناتٍ، وَ مَحى عَنْهُ عَشْرُ سَيِّئاتٍ، وَ رَفَعَ لَهُ عَشْرُ دَرَجاتٍ. عقاب الا عمال : ص 343، س 14، وسائل الشّيعة : ج 5، ص 201، ح 6328. ترجمه: فرمود: هر كس قدمى به سوى يكى از مساجد خداوند بردارد، براى هر قدم ثواب ده حسنه مى باشد تا برگردد به منزل خود، و ده خطا از لغزش هايش پاك مى شود، همچنين در پيشگاه خداوند ده درجه ترفيع مى يابد. نشستن در مسجد قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : اَلْجُلُوسُ فِى الْمَسْجِدِ لاِنْتِظارِ الصَّلوةِ عِبادَةٌ مالَمْ يَحْدُثْ، قيلَ: يا رَسُولَ اللّهِ وَ مَا الْحَدَثُ؟ قالَ: الْغِيْبَةُ. وسائل الشّيعة : ج 4، ص 116، ح 4665. فرمود: نشستن در مسجد جهت انتظار وقت نماز عبادت است تا موقعى كه حَدَثى از او صادر نگردد. سؤ ال شد: يا رسول اللّه ، منظور از حدث چيست ؟ ترجمه : فرمود: غيبت و پشت سر ديگران سخن گفتن . دنيا زندان مؤ من قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : يا اءباذَر، اَلدُّنْيا سِجْنُ الْمُؤْمِن وَ جَنَّةُ الْكافِرِ، وَ ما اءصْبَحَ فيها مُؤْمِنٌ إ لاّ وَ هُوَ حَزينٌ، وَ كَيْفَ لايَحْزُنُ الْمُؤْمِنُ وَ قَدْ اءوَعَدَهُ اللّهُ اءنَّهُ وارِدٌ جَهَنَّمَ. اءمالى طوسى : ج 2، ص 142، بحارالا نوار: ج 74، ص 80، ح 3. فرمود: اى ابوذر، دنيا زندان مؤ من و بهشت كافران است ، مؤ من هميشه محزون و غمگين مى باشد، چرا چنين نباشد و حال آن كه خداوند به او - در مقابل گناهان و خطاهايش - وعده مجازات و دخول جهنّم را داده است . بدترين افراد قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : شَرُّالنّاسِ مَنْ باعَ آخِرَتَهُ بِدُنْياهُ، وَ شَرُّ مِنْ ذلِكَ مَنْ باعَ آخِرَتَهُ بِدُنْيا غَيْرِهِ. من لا يحضره الفقيه : ج 4، ص 353، ح 5762 چاپ جامعه مدرّسين . فرمود: بدترين افراد كسى است كه آخرت خود را به دنيايش بفروشد و بدتر از او آن كسى خواهد بود كه آخرت خود را براى دنياى ديگرى بفروشد. احساس خطر مى كنم قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : ثَلاثَةٌ اءخافُهُنَّ عَلى اُمتَّى : اءلضَّلالَةُ بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ، وَ مُضِلاّتُ الْفِتَنِ، وَ شَهْوَةُ الْبَطْنِ وَ الْفَرْجِ. اءمالى طوسى : ج 1، ص 158، بحارالا نوار: ج 10، ص 368، ح 15. فرمود: سه چيز است كه از آن ها براى امّت خود احساس خطر مى كنم : 1 گمراهى ، بعد از آن كه هدايت و معرفت پيدا كرده باشند. 2 گمراهى ها و لغزش هاى به وجود آمده از فتنه ها. 3 مشتهيات شكم ، و آرزوهاى نفسانى و شهوت پرستى . عاجز و ناتوان ترين افراد قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : إ نَّ اءعْجَزَ النّاسِ مَنْ عَجَزَعَنِ الدُّعاءِ، وَ إ نَّ اءبْخَلَ النّاسِ مَنْ بَخِلَ بِالسَّلامِ. اءمالى طوسى : ج 1، ص 87، بحارالا نوار: ج 90، ص 291، ح 11. فرمود: عاجز و ناتوان ترين افراد كسى است كه از دعا و مناجات با خداوند ناتوان و محروم باشد، و بخيل ترين اشخاص كسى خواهد بود كه از سلام كردن خوددارى نمايد. سلام و مصافحه

قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : إ ذا تَلاقَيْتُمْ فَتَلاقُوا بِالتَّسْليمِ وَ التَّصافُحِ، وَ إ ذا تَفَرَّقْتُمْ فَتَفَرَّقُوا بِإ لاسْتِغْفارِ. - اءمالى طوسى : ج 1، ص 219، بحارالا نوار: ج 73، ص 4، ح 13. ترجمه : فرمود: هنگام بر خورد و ملاقات با يكديگر سلام و مصافحه نمائيد و موقع جدا شدن براى همديگر طلب آمرزش كنيد. با دادن صدقه شروع کنید قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : بَكِرُّوا بِالصَّدَّقَةِ، فَإ نَّ الْبَلاءَ لايَتَخَطاّها. اءمالى طوسى : ج 1، ص 157، بحارالانوار: ج 93، ص 177، ح 8. فرمود: صبحگاهان حركت و كار خود را با دادن صدقه شروع نمائيد چون كه بلاها و آفت ها را بر طرف مى گرداند. صدقه و كارهاى نيك قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : يُؤْتَى الرَّجُلُ في قَبْرِهِ بِالْعَذابِ، فَإ ذا اُتِيَ مِنْ قِبَلِ رَاءسِهِ دَفَعَتْهُ تِلاوَةُ الْقُرْآنِ، وَ إ ذا اُتِيَ مِنْ قِبَلِ يَدَيْهِ دَفَعَتْهُ الصَّدَقَةُ، وَ إ ذا اُتِيَ مِنْ قِبَلِ رِجْلَيْهِ دَفَعَهُ مَشْيُهُ إ لىَ الْمَسْجِدِ. - مسكّن الفؤ اد شهيد ثانى : ص 50، س 1 ترجمه : فرمود: هنگامى كه بدن مرده را در قبر قرار دهند، چنانچه عذاب از بالاى سر بخواهد وارد شود تلاوت قرآنش مانع عذاب مى گردد و چنانچه از مقابل وارد شود صدقه و كارهاى نيك مانع آن مى باشد. و چنانچه از پائين پا بخواهد وارد گردد، رفتن به سوى مسجد مانع آن خواهد گشت . رعايت مكارم اخلاق قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : عَلَيْكُمْ بِمَكارِمِ الاْ خْلاقِ، فَإ نَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ بَعَثَني بِها، وَ إ نَّ مِنْ مَكارِمِ الاْ خْلاقِ: اءنْ يَعْفُوَالرَّجُلُ عَمَّنْ ظَلَمَهُ، وَ يُعْطِيَ مَنْ حَرَمَهُ، وَ يَصِلَ مَنْ قَطَعَهُ، وَ اءنْ يَعُودَ مَنْ لايَعُودُهُ. اءمالى طوسى : ج 2، ص 92، بحارالا نوار: ج 66، ص 375، ح 24. فرمود: بر شما باد رعايت مكارم اخلاق ، كه خداوند مرا بر آن ها مبعوث نمود، و بعضى از آن ها عبارتند از: كسى كه بر تو ظلم كند به جهت غرض شخصى او را ببخش ، كسى كه تو را نسبت به چيزى محروم گرداند كمكش نما، با شخصى كه با تو قطع دوستى كند رابطه دوستى داشته باش ، شخصى كه به ديدار تو نيايد به ديدارش برو. برداشتن تكّه اى نان قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : مَنْ وَجَدَ كَسْرَةً اَوْ تَمْرَةً فَاءكَلَهَا لَمْ يُفارِقْ جَوْفَهُ حَتّى يَغْفِرَاللّهُ لَهُ. - اءمالى صدوق : ص 246، ح 14، بحارالا نوار: ج 63، ص 430، ح 12. ترجمه : فرمود: هر كس تكّه اى نان يا دانه اى خرما در جائى ببيند، و آن را بردارد و ميل كند، مورد رحمت و مغفرت خداوند قرار مى گيرد. اظهار تواضع و فروتنى قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : ما تَواضَعَ اءحَدٌ إ لاّ رَفَعَهُ اللّهُ. - اءمالى طوسى : ج 1، ص 56، بحارالا نوار: ج 72، ص 120، ح 7. ترجمه : فرمود: كسى اظهار تواضع و فروتنى نكرده ، مگر آن كه خداوند متعال او را رفعت و عزّت بخشيده است . مهلت به بدهكار ناتوان قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : مَنْ اءنْظَرَ مُعْسِرا، كانَ لَهُ بِكُلِّ يَوْمٍ صَدَقَةٌ. - اءعيان الشّيعة : ج 1، ص 305، بحارالا نوار: ج 100، ص 151، ح 17. ترجمه : فرمود: هر كس بدهكار ناتوانى را مهلت دهد براى هر روزش ثواب صدقه در راه خدا ميباشد. بهترين مخلوق روى زمين قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : ما مِنْ هُدْهُدٍ إ لاّ وَ في جِناحِهِ مَكْتُوبٌ بِالِسّرْيانيَّةِ »آلُ مُحَمَّدٍ خَيْرُ الْبَريَّةِاءمالى طوسى : ج 1، ص 360، بحارالا نوار: ج 27، ص 261، ح 2. فرمود: هيچ پرنده اى به نام هدهد وجود ندارد مگر آن كه روى بال هايش به لغت سريانى نوشته شده است : آل محمّد (صلوات اللّه عليهم اجمعين ) بهترين مخلوق روى زمين مى باشند. زمانى بر مردم خواهد آمد قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : يَاءتي عَلىَ النّاسِ زَمانٌ، الصّابِرُ مِنْهُمْ عَلى دينِهِ كَالْقابِضِ عَلىَ الْجَمَرِ. اءمالى طوسى : ج 2، ص 92، بحارالا نوار: ج 28، ص 47، ح 9. فرمود: زمانى بر مردم خواهد آمد كه صبر نمودن در برابر مسائل دين و عمل به دستورات آن همانند در دست گرفتن آتش گداخته است . مردم از علماء گريزان

قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : سَيَاءتي زَمانٌ عَلى اُمتَّي يَفِرُّونَ مِنَ الْعُلَماءِ كَما يَفِرُّ الْغَنَمُ مِنَ الذِّئْبِ، إ بْتَلاهُمُ اللّهُ بِثَلاثَةِ اءشْياء: الاْ وَّلُ: يَرَفَعُ الْبَرَكَةَ مِنْ اءمْوالِهِمْ، وَ الثّاني : سَلَّط اللّهُ عَلَيْهِمْ سُلْطانا جائِرا، وَ الثّالِثُ: يَخْرُجُونَ مِنَ الدُّنْيا بِلا إ يمانٍ. - مستدرك الوسائل : ج 11، ص 376، ح 13301. ترجمه : فرمود: زمانى بر امّت من خواهد آمد كه مردم از علماء گريزان شوند همان طورى كه گوسفند از گرگ گريزان است ، خداوند چنين جامعه اى را به سه نوع عذاب مبتلا مى گرداند: 1 بركت و رحمت خود را از اموال ايشان برمى دارد. 2 حكمفرمائى ظالم و بى مروّت را بر آن ها مسلّط مى گرداند. 3 هنگام مرگ و جان دادن ، بى ايمان از اين دنيا خواهند رفت . دانشمند بين گروه نادان قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : اَلْعالِمُ بَيْنَ الْجُهّالِ كَالْحَىّ بَيْنَ الاْ مْواتِ، وَ إ نَّ طالِبَ الْعِلْمِ يَسْتَغْفِرُلَهُ كُلُّ شَى ءٍ حَتّى حيتانِ الْبَحْرِ وَ هَوامُّهُ، وَ سُباعُ الْبَرِّ وَ اءنْعامُهُ، فَاطْلُبُوا الْعِلْمَ فَإ نّهُ السَّبَبُ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ، وَ إ نَّ طَلَبَ الْعِلْمِ فَريضَةٌ عَلى كُلِ مُسْلِمٍ. - بحارالا نوار: ج 1، ص 172، ح 25. ترجمه : فرمود: دانشمندى كه بين گروهى نادان قرار گيرد همانند انسان زنده اى است بين مردگان ، و كسى كه در حال تحصيل علم باشد تمام موجودات برايش طلب مغفرت و آمرزش مى كنند، پس علم را فرا گيريد چون علم وسيله قرب و نزديكى شما به خداوند است ، و فراگيرى علم ، بر هر فرد مسلمانى فريضه است . زيارت عالم و دانشمند قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : مَنْ زارَ عالِما فَكَاءنَّما زارَني ، وَ مَنْ صافَحَ عالِما فَكاءنَّما صافَحَني ، وَ مَنْ جالَسَ عالِماً فَكَاءنَّما جالَسَني ، وَ مَنْ جالَسَني فِى الدُّنْيا اءجْلَسْتُهُ مَعى يَوْمَ الْقِيامَةِ. مستدرك الوسائل : ج 17، ص 300، ح 21406. فرمود: هر كس به ديدار و زيارت عالم و دانشمندى برود مثل آن است كه مرا زيارت كرده ، هر كه با دانشمندى دست دهد و مصافحه كند مثل آن كه با من مصافحه نموده ، هر شخصى همنشين دانشمندى گردد مثل آن است كه با من مجالست كرده ، و هر كه در دنيا با من همنشين شود، در آخرت همنشين من خواهد گشت . نگاه حرام به زن نامحرم قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : مَنْ اَصابَ مِنْ إ مْرَاءةٍ نَظْرَةً حَراما، مَلاَ اللّهُ عَيْنَيْهِ نارا. - مستدرك الوسائل : ج 14، ص 270، ح 16685. ترجمه : فرمود: هركس نگاه حرامى به زن نامحرمى بيفكند، خداوند چشم هاى او را پر از آتش مى گرداند. ازدواج زن به جهت ثروتش قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : مَنْ تَزَوَّجَ إ مْرَاءةً لِمالِها وَ كَلَهُ اللّهُ إ لَيْهِ، وَ مَنْ تَزَوَّجَها لِجَمالِها رَاءى فيها ما يَكَرَهُ، وَ مَنْ تَزَوَّجَها لِدينِها جَمَعَ اللّهُ لَهُ ذلِكَ. - تهذيب الا حكام : ج 7، ص 399، ح 5. فرمود: هر كس زنى را به جهت ثروتش ازدواج كند خداوند او را به همان واگذار مى نمايد، و هر كه با زنى به جهت زيبائى و جمالش ازدواج كند خوشى نخواهد ديد، و كسى كه با زنى به جهت دين و ايمانش تزويج نمايد خداوند خواسته هاى او را تاءمين مى گرداند. خوراك كمتر بدن سالم تر قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : مَنْ قَلَّ طَعامُهُ، صَحَّ بَدَنُهُ، وَ صَفاقَلْبُهُ، وَ مَنْ كَثُرَ طَعامُهُ سَقُمَ بَدَنُهَ وَ قَساقَلْبُهُ. تنبيه الخواطر، معروف به مجموعة ورّام : ص 548، بحارالا نوار: ج 59، ص 268، ح 53. فرمود: هر كه خوراكش كمتر باشد بدنش سالم و قلبش با صفا خواهد بود، و هر كس خوراكش زياد باشد امراض جسمى بدنش و كدورت ، قلبش را فرا خواهد گرفت . شكم خود را از خوراك پر مگردانيد قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : لاتُشْبِعُوا، فَيُطْفاء نُورُ الْمَعْرِفَةِ مِنْ قُلُوبِكُمْ. - مستدرك الوسائل : ج 16، ص 218، ح 19646. ترجمه : فرمود: شكم خود را از خوراك سير و پر مگردانيد، چون كه سبب خاموشى نور عرفان و معرفت در افكار و قلب هايتان مى گردد. رياست و مسئوليت قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : مَنْ تَوَلّى عَمَلا وَ هُوَيَعْلَمُ اءنَّهُ لَيْسَ لَهُ بِاءهْلٍ، فَلْيتُبَّوَءُ مَقْعَدُهُ مِنَ النّارِ. - تاريخ إ لاسلام : ج 101120، ص 285. ترجمه : فرمود: هر كه رياست و مسئوليتى را بپذيرد و بداند كه أ هليّت آن را ندارد، در قبر و قيامت جايگاه او پر از آتش خواهد شد. مؤ من ضعيف بی دین

قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : إ نَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ لَيُبْغِضُ الْمُؤْمِنَ الضَّعيفِ الَّذي لادينَ لَهُ، فَقيلَ: وَ ما الْمُؤْمِنُ الضَّعيفُ الَّذي لادينَ لَهُ؟ قالَ: اَلذّي لايَنْهى عَنِ الْمُنْكَرِ. - وسائل الشّيعة : ج 16، ص 122، ح 21139. ترجمه : فرمود: همانا خداوند دشمن دارد آن مؤ منى را كه ضعيف و بى دين است ، سؤ ال شد: مؤ من ضعيف و بى دين كيست ؟ پاسخ داد: كسى كه نهى از منكر و جلوگيرى از كارهاى زشت نمى كند. صدقه محرمانه قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : صَدَقَةُ السِّرِّ تُطْفِى ءُ الْخَطيئَةَ، كَما تُطْفِى ءُ الماءُ النّارَ، وَ تَدْفَعُ سَبْعينَ بابا مِنَ الْبَلاءِ. - مستدرك الوسائل : ج 7، ص 184، ح 7984. ترجمه : فرمود: صدقه اى كه محرمانه و پنهانى داده شود سبب پاكى گناهان مى باشد، همان طورى كه آب ، آتش را خاموش مى كند، همچنين صدقه هفتاد نوع بلا و آفت را بر طرف مى نمايد. اهميّت دهنده به خورد و خوراك قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : عَجِبْتُ لِمَنْ يَحْتَمى مِنَ الطَّعامِ مَخافَةَ الدّاءِ، كَيْفَ لايَحْتمى مِنَ الذُّنُوبِ، مَخافَةَ النّارِ. بحارالا نوار: ج 70، ص 347، ح 34. فرمود: تعجّب دارم از كسانى كه نسبت به خورد و خوراك خود اهميّت مى دهند تا مبادا مريض شوند وليكن اهميّتى نسبت به گناهان نمى دهند و باكى از آتش سوزان جهنم ندارند. علاقه نسبت به رياست قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : حُبُّ الْجاهِ وَ الْمالِ يُنْبِتُ النِّفاقَ فِى الْقَلْبِ، كَما يُنْبِتُ الْماءُ الْبَقْلَ. - تنبيه الخواطر، معروف به مجموعة ورّام : ص 264 ترجمه : فرمود: علاقه نسبت به رياست و ثروت سبب روئيدن نفاق در قلب و درون خواهد شد، همان طورى كه آب و باران سبب روئيدن سبزيجات مى باشند. فرزند براى مؤ من قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : اَلْوَلَدُ كَبِدُالمُؤْمِنِ، إ نْ ماتَ قَبْلَهُ صارَ شَفيعاً، وَ إ نْ ماتَ بَعَدَهُ يَسْتَغْفِرُ اللّهَ، فَيَغْفِرُلَهُ. مستدرك الوسائل : ج 15، ص 112، ح 17688. فرمود: فرزند براى مؤ من همانند جگر و پاره تن اوست ، چنانچه پيش از او بميرد شفيع او مى گردد، اگر بعد از او بميرد برايش استغفار مى كند و خداوند گناهانش را مى آمرزد. رفتار و اخلاق خود را نيكو سازيد، قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : حَسِّنُوا اءخْلاقَكُمْ، وَ اءلْطِفُوا جيرانَكُمْ، وَ اءكْرِمُوا نِسائَكُمْ، تَدْخُلُوا الْجَنّةَ بِغَيْرِ حِسابٍ. اءعيان الشّيعة : ج 1، ص 301. فرمود: رفتار و اخلاق خود را نيكو سازيد، نسبت به همسايگان با ملاطفت و محبّت برخورد نمائيد، زنان و همسران خود را گرامى داريد تا بدون حساب وارد بهشت گرديد. انسان بر روش و اخلاق دوستش قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : اَلْمَرْءُ عَلى دينِ خَليلِهِ، فَلْيَنْظُر اءحَدُكُمْ مَنْ يُخالِطُ - اءمالى طوسى : ج 2، ص 132، بحارالا نوار: ج 71، ص 192، ح 12. ترجمه : فرمود: انسان بر روش و اخلاق دوستش پرورش مى يابد و شناخته مى شود، پس متوجّه باشيد با چه كسى دوست و همنشين مى باشيد. پاداش و ثواب دادنِ صدقه قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : اَلصَّدقَةُ بِعَشْرٍ، وَ الْقَرْضُ بِثَمانِيَةَ عَشَرَ، وَ صِلَةُ الرَّحِمِ بِاءرْبَعَةَ وَ عِشْرينَ. - مستدرك الوسائل : ج 7، ص 194، ح 8010. ترجمه : فرمود: پاداش و ثواب دادنِ صدقه ده برابر درجه ، ودادن قرض الحسنه هيجده درجه ، و انجام صله رحم بيست و چهار درجه افزايش خواهد داشت . مریضی و پاکی خطاها و لغزش ها قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : لايَمْرُضُ مُؤْمِنٌ وَ لامُؤْمِنَةٌ إ لاّحَطّ اللّهُ بِهِ خَطاياهُ. - جامع الا حاديث : ج 3، ص 89، ح 35، مستدرك الوسائل : ج 2، ص 66، ح 1422. فرمود: هيچ مؤ من و مؤ منه اى مريض نمى گردد مگر آن كه خطاها و لغزش هايش پاك و بخشوده مى شود. گرامى داشتن بزرگسال قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : مَنْ وَقَّرَ ذا شَيْبَةٍ فِى الاْ سْلامِ اءمَّنَهُ اللّهُ مِنْ فَزَعِ يَوْمِ الْقِيامَةِ. - كافى : ج 2، ص 658، ح 3، بحارالا نوار: ج 7، ص 302، ح 53. ترجمه : فرمود: هر كس بزرگسال مسلمانى را گرامى دارد و احترام نمايد، خداوند او را در قيامت از سختى ها و مشكلات در اءمان مى دارد. چشم ها در روز قيامت گريانند قالَ: صلّى اللّه عليه و آله : كُلُّ عَيْنٍ باكِيَةٌ يَوْمَ الْقِيامَةِ إ لاّ ثَلاثَ اءعْيُنٍ: عَيْنٌ بَكَتْ مِنْ خَشْيَةِ اللّهِ ، وَ عَيْنٌ غُضَّتْ عَنْ مَحارِمِ اللّهِ، وَ عَيْنٌ باتَتْ ساهِرَةً فى سَبى لِاللّهِ. - ثواب الا عمال : ص 211، ح 1، بحارالا نوار: ج 46، ص 100، ح 88. ترجمه : فرمود: تمامى چشم ها در روز قيامت گريانند، مگر سه دسته : 1 آن چشمى كه به جهت خوف و ترس از عذاب خداوند گريه كرده باشد. 2 چشمى كه از گناهان و موارد خلاف بسته و نگاه نكرده باشد. 3 چشمى كه شبها در عبادت و بندگى خداوند متعال بيدار بوده باشد. سرور و سيّد مردم در دنيا و آخرت

قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : سادَةُ النّاسِ فِى الدُّنْيا الا سْخِياء، سادَةُ النّاسِ فِى الاخِرَةِ الاْ تْقِياء. - اءعيان الشّيعة : ج 1، ص 302، بحارالا نوار: ج 68، ص 350، ح 1. ترجمه : فرمود: سرور و سيّد مردم در دنيا افراد سخاوتمند خواهند بود، وسيّد و سرور انسان ها در قيامت پرهيزكاران مى باشند. بين تو و دوستت جدائى قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : وَ عَظَني جِبْرئيلُ عليه السلام : يا مُحَمَّدُ ، اءحْبِبْ مَنْ شِئْتَ فَإ نَّكَ مُفارِقُهُ، وَ اعْمَلْ ما شِئْتَ فَإ نَّكَ مُلاقيهِ. - اءمالى طوسى : ج 2، ص 203، بحارالا نوار: ج 68، ص 188، ح 54. فرمود: جبرئيل مرا موعظه و نصحيت كرد: با هر كس كه خواهى دوست باش، بالاخره بين تو و او جدائى خواهد افتاد. هر چه خواهى انجام ده ، ولى بدان نتيجه و پاداش آنرا خواهى گرفت . اخلاص در آشكار و پنهان قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : اَوْ صانى رَبّى بِتِسْع : اَوْ صانى بِالاْ خْلاصِ فِى السِّرِّ وَالْعَلانِيَةِ، وَ الْعَدْلِ فِى الرِّضا وَ الْغَضَبِ، وَ الْقَصْدِ فِى الْفَقْرِ وَ الْغِنى ، وَ اَنْ اءعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَنى ، وَ اءعطِيَ مَنْ حَرَمَنى ، وَ اءصِلَ مَنْ قَطَعَنى ، وَ اَنْ يَكُونَ صُمْتى فِكْراً، وَ مَنْطِقى ذِكْراً، وَ نَظَرى عِبْراً. اءعيان الشّيعة ، ج 1، ص 300، بحارالا نوار: ج 74، ص 139، ضمن ح 1. ترجمه : فرمود: پروردگار متعال ، مرا به 9 چيز سفارش نمود: اخلاص در آشكار و پنهان ، دادگرى در خوشنودى و خشم ، ميانه روى در نياز وتوانمندى ، بخشيدن كسى كه در حقّ من ستم روا داشته است ، كمك به كسى كه مرا محروم گردانده ، ديدار خويشاوندانى كه با من قطع رابطه نموده اند، و اين كه خاموشيم انديشه و سخنم ، يادآورى خداوند؛ و نگاهم عبرت و پند باشد. عقاب و مجازات قال رَسُولُ اللّهِ (ص) : ثَلاثَةٌ مِنَ الذُّنُوبِ تُعَجَّلُ عُقُوبَتُها وَ لا تُؤَخَّرُ إ لى الاخِرَةِ: عُقُوقُ الْوالِدَيْنِ، وَ الْبَغْيُ عَلَى النّاسِ، وَ كُفْرُ الاْ حْسانِ. اءمالى طوسى : ج 1، ص 13، بحارالا نوار: ج 70، ص 373، ح 7. ترجمه : فرمود : عقاب و مجازات سه دسته از گناهان زودرس مى باشد و به قيامت كشانده نمى شود: ايجاد ناراحتى براى پدر و مادر، ظلم در حقّ مردم ، ناسپاسى در مقابل كارهاى نيك ديگران . وصيت رسول خدا (ص ) به علی (ع) در وصيت حضرت رسول خدا (ص ) بحضرت امير المومنين كه مشتمل بر 12 جمله است . مرحوم صدوق رحمه الله بسند خود از حضرت صادق (ع ) از آباء گرام خود نقل فرموده از حضرت على بن ابيطالب (ع ) از رسول خدا (ص ) كه فرمود در وصيت خود به آن حضرت يا على سه چيز درجات و سه چيز كفارات و سه چيز مهلكات و سه چيز منجيات است . اما درجات پس آن وضوء كامل در هواى سرد گرفتن و انتظار وقت نماز بعد از نماز كشيدن و در شب و روز بطرف جماعتها رفتن است . و اما كفارات پس آن افشاء سلام كردن و خورانيدن طعام و تهجد و نماز شب خواندن است در موقعيكه مردم خوابند. حقير گويد نظير اين سه چيز است اين حديث شريف . فرمودند رسول خدا (ص ) كه بهترين شما كسانى هستند كه طعام بخورانند و سلام را اظهار و افشا كنند و نماز بخوانند و حال آنكه مردم خوابند. و اما مهلكات پس آن بخل مطاع و نافذ و هواى نفس كه پيروى شود و عجب و خود پسندى است . و اما منجيات پس آن ترسيدن از خداوند در پنهان و آشكار و ميانه روى در حال ثروت و فقر و كلمه حق و عادلانه گفتن در حال رضا و غضب است . مولف گويد مانند اين سه چيز است اين حديث شريف كه ما آنرا براى تكثير فايده نقل مى نمائيم . حضرت باقر العلوم (ع ) فرمود كه سليمان بن داود (ع ) گفت داده شديم ما آنچه بمن داده شده و آنچه داده نشده اند عالم شديم ما به آنچه مردم مى دانند و آنچه نمى دانند. پس نيافتيم ما چيزيراكه افضل باشد از ترسيدن از خداوند تعالى در پنهان و آشكار و ميانه روى در حال دارائى و ندارى و گفتار حق در حال رضا و غضب و تضرع و زارى نمودن بسوى خداوند عزوجل در همه حال .

.

ويژگي‏هاي پيامبر پيامبرصلي الله عليه وآله ديدگانش به خواب مي‏رفت، ولي قلبش نمي‏خوابيد[1] . بالاي سر پيامبرصلي الله عليه وآله پرنده پرواز نمي‏کرد[2] . بر آن حضرت مگس نمي‏نشست و حشرات زهردار و بي‏زهر به آن بزرگوار نزديک نمي‏شدند[3] . پيامبرصلي الله عليه وآله از پشت سر مي‏ديد، همان‏طوري که از پيش رو مي‏ديد و در خواب مي‏شنيد، چنانکه در بيداري مي‏شنيد[4] . از آن روزي که خلق شد، هرگز بوي بد از وي استشمام نشد و هرگز محتلم نگرديد[5] . هرحيواني که پيامبرصلي الله عليه وآله برآن سوار مي‏شد، پير نمي‏گرديد و بر آن حال باقي مي‏ماند[6] . هيچ‏کس زورش به‏اندازه زور پيامبرصلي الله عليه وآله نبود[7] . امام رضاعليه السلام فرمودند: «امام زين العابدين‏عليه السلام وقتي که قرآن تلاوت مي‏کرد، گاهي مردم از شنيدن صداي زيباي او بي‏هوش مي‏شدند. و اگر امام صداي خوش و زيباي خود را ظاهر کند، مردم طاقت شنيدن آن را ندارند. عرض شد: مگر رسول خداصلي الله عليه وآله با مردم نماز نمي‏خواند و صداي خود را به تلاوت قرآن بلند نمي‏کرد؟ حضرت فرمود: پيامبرصلي الله عليه وآله به‏اندازه طاقت مردم صداي زيباي خود را آشکار مي‏ساخت»[8] . چون پيامبرصلي الله عليه وآله با کسي راه مي‏رفت، گرچه آن مرد بلند قد بود، ولي پيامبر از وي بلندتر به‏نظر مي‏رسيد[9] . لباس کوتاه و يا بلند، به قدّ آن حضرت اندازه بود، چون آن را مي‏پوشيد؛ اگر کوتاه بود، بلند و اگر بلند بود، کوتاه مي‏شد؛ گويا به تن رسول خدا دوخته شده است[10] . هنگامي‏که پيامبرصلي الله عليه وآله روي زمين نرم قدم مي‏گذاشت، اثر پايش در آن ظاهر نمي‏شد، ولي چون بر زمين سفت راه مي‏رفت، جاي پايش معلوم بود[11] . [1] اِنَّهُ کانَ يَنامُ عَيْنُهُ وَ لايَنامُ قَلْبُهُ‏مجمع البيان، ج 2، ص 481. [2] لايَطيرُ الطَّيْرُ فَوْقَهُ. مجمع البيان، ج 1، ص 126. [3] وَلَمْ يَجْلِسْ عَلَيْهِ الذُّبابُ وَلَمْ تَدْنُ مِنْهُ هامَّةٌ وَلاسامَّةٌ.مجمع‏البيان،ج1،ص126. [4] يَرَي مِنْ خَلْفِهِ کَمايَري مِنْ قُدَّامِهِ، يَسْمَعُ في مَنامِهِ کَما يَسْمَعُ فِي انْتِباهِهِ. مجمع‏البيان، ج 1، ص 126 . [5] لَمْ يُشَمَّ مِنْهُ مُنْذُ خَلَقَهُ اللَّهُ تَعالي رائِحَةٌ کَريهَةٌ وَمَااحْتَلَمَ قَطُّ. مجمع البيان، ج 1، ص 124 . [6] کُلُّ دابَّةٍ رَکِبَهَا النَّبِيّ‏صلي الله عليه وآله بَقِيَتْ عَلي سِنِّها لايَهْرُمُ قَطُّ. مناقب، ج 1، ص125. [7] کانَ لايُقاوِمُهُ اَحَدٌ. مناقب، ج 1، ص 125. [8] اِنَّ عَلِيّ‏بْنَ‏الْحُسَيْنِ‏کانَ يَقْرَءُ فَرُبَّمايَمُرُّبِهِ الْمارُّ فَصَعِقَ مِنْ حُسْنِ صَوْتِهِ وَاِنّ‏الْاِمامَ لَوْ اَظْهَرَ مِنْ ذلِکَ شَيْئاً لَمَااحْتَمَلَهُ‏النَّاسُ مِنْ حُسْنِهِ.قُلْتُ:وَلَمْ يَکُنْ رَسُولُ‏اللَّهِ يُصَلّي بِالنَّاسِ وَيَرْفَعُ صَوْتَهُ بِالْقُرْآنِ؟فَقالَ:اِنَّ رَسُولَ اللَّهِ کانَ يَحْمِلُ النَّاسَ مِنْ خَلْفِهِ ما يُطيقُونَ.احتجاج،ص204. [9] کُلَّما مَشي مَعَ اَحَدٍ کانَ اَطْوَلَ مِنْهُ بِرَأسٍ وَ اِنْ کانَ طَويلاً. مناقب، ج 1، ص 124 ؛ مجمع‏البيان، ج 2، ص 411. [10] وَکانَ اِذا لَبِسَ الْقَصيرَ يَطُولُ وَاِذا لَبِسَ الطَّويلَ يَقْصُرُ کَاَنَّهُ مُفَصَّلٌ عَلَيْهِ. بحار، ج16، ص28. [11] کانَ اِذا مَشي عَلَي الْاَرْضِ السَّهْلَةِ لايَتَبَيَّنُ لِقَدَمِهِ اَثَروَ اِذا مَشي عَلَي الصُّلْبَةِ بانَ اَثَرُها. مناقب، ج 1، ص 126.

.

حالات خوشحالي، تعجب و خشم پيامبر حضرت، چون خوشحال مي‏شد، چشمها را بر هم مي‏نهاد. چون از مطلبي تعجب مي‏کرد، دستها را پشت و رو مي‏کرد و وقتي که غضب مي‏فرمود، از شدت ناراحتي روي مي‏گردانيد[1] . چون حقي پايمال مي‏شد، از شدت خشم، کسي او را نمي‏شناخت و از هيچ چيز پروا نداشت تا آنکه حق را ياري کند[2] . وقتي که از چيزي خوشش مي‏آمد، چهره‏اش مانند هاله اطراف ماه مي‏شد[3] . رضا و خشم پيامبرصلي الله عليه وآله از چهره‏اش فهميده مي‏شد. هرگاه که آن حضرت خوشحال مي‏گرديد، چهره‏اش چون آينه مي‏درخشيد، ولي وقتي که غضب مي‏کرد، رنگ مبارکش گرفته و تيره مي‏شد[4] . رسول خدا وقتي که زياد خوشحال مي‏شد، زياد بر محاسن خود دست مي‏کشيد[5] . و هنگام غضب - که جز براي خدا صورت نمي‏گرفت - چيزي تاب مقاومت در برابر غضب او را نداشت[6] . هنگام خوشحالي چهره‏اش چون آينه، درخشش جالبي داشت[7] . [1] وَاِذا فَرِحَ غَضَّ طَرْفَهُ وَاِذا تَعَجَّبَ قَلَّبَها وَاِذا غَضِبَ اَعْرَضَ وَاَشاحَ. معاني‏الاخبار، ص 79. [2] فَاِذا تُوُطِّيَ الْحَقُّ لَمْ يَعْرِفْهُ اَحَدٌ وَ لَمْ يَقُمْ لِغَضَبِهِ شَي‏ءٌ حَتَّي يُنْتَصَرَلَهُ. معاني‏الاخبار،ص79. [3] کانَ رَسُولُ اللَّهِ اِذا سَمَّرَهُ الْاَمْرُ اِسْتَنارَ وَجْهُهُ کَاَنَّهُ دارَةُ الْقَمَرِ. مکارم الاخلاق، ج 1، ص 18. [4] کانَ رَسُولُ اللَّهِ يُعْرَفُ رِضاهُ وَ سَخَطُهُ في وَجْهِهِ کانَ اِذا رَضِيَ فَکَاَنَّما يُلاحِکُ الْجُدُرَ وَجْهُهُ وَ اِذا غَضِبَ خَسِفَ لَوْنُهُ وَاسْوَدَّ. مکارم الاخلاق، ج 1، ص 18. [5] اِذَا اشْتَدَّ وَجْدُهُ اَکْثَرَ مِنْ مَسِّ لِحْيَتِهِ الْکَريمَةِ. احياءالعلوم، ج 2، ص 378. [6] وَاِنْ غَضِبَ وَ لايَغْضَبُ‏إِلّا للَّهِ لَمْ يَقُمْ لِغَضَبِهِ شَي‏ءٌ . احياءالعلوم، ج 2، ص 366. [7] وَکانَ اِذا رَضِيَ وَسَرَّ فَکَأَنَّ وَجْهَهُ المِرْآةُ. مناقب، ج 1، ص 155.

.

مکارم اخلاقي پيامبر رسول خداصلي الله عليه وآله فال نيک را دوست داشت و از فال بد (طيره) ناراحت بود (دوست داشت که هميشه از خوبيها گفتگو شود)[1] . فحاش و عيبجو نبود و کسي را زياد مدح و تعريف نمي‏نمود[2] . پيامبرصلي الله عليه وآله ظرف غذا را براي گربه کج مي‏گذاشت (تا غذا جمع شود و بتواند آن حيوان بخورد)[3] . راوي مي‏گويد: نزد عايشه رفتم و از اخلاق پيامبرصلي الله عليه وآله پرسيدم،گفت: قرآن نمي‏خواني؟ گفتم: چرا. گفت: اخلاق پيامبرصلي الله عليه وآله قرآن است[4] . رسول خداصلي الله عليه وآله از دختران پس پرده، با حياتر بود و چنان بود که اگر چيزي را دوست نمي‏داشت، از قيافه حضرت مي‏فهميديم[5] . هرکس که حاجتي از او مي‏خواست، يا به حاجت خود مي‏رسيد و يا با بيان شيرين آن حضرت، قانع مي‏شد[6] . به کسي جفا نمي‏کرد و کسي را حقير نمي‏شمرد. نعمت در نظرش بزرگ مي‏نمود، اگرچه ناچيز مي‏بود و هيچ نعمتي را مذمت نمي‏کرد[7] . گاهي به باغ و بستان اصحاب خود تشريف مي‏برد[8] . بدون اينکه بخندد، هميشه تبسم بر لب داشت و بدون اينکه چهره‏اش درهم کشيده باشد، اندوهگين به‏نظر مي‏رسيد. بدون اينکه از خود ذلتي نشان دهد، همواره متواضع بود. بدون اينکه اسراف بورزد، سخاوتمند بود. دل نازک و به همه مسلمانان مهربان بود. هرگز از روي پر خوري آروغ نزد و هرگز دست طمع به‏سوي چيزي دراز نفرمود[9] . هيچ خوراکي را تعريف يا مذمت نمي‏کرد[10] . علي‏عليه السلام فرمود: «وقتي از رسول خداصلي الله عليه وآله چيزي مي‏خواستند، اگر اراده‏اش بر انجام آن کار تعلق مي‏گرفت مي‏فرمود: «آري» و اگر نمي‏خواست آن را انجام بدهد، سکوت مي‏کرد و هرگز کلمه «نه» را برزبان جاري نمي‏ساخت»[11] . رسول خداصلي الله عليه وآله چون از امري ناراحت و محزون مي‏گشت، به نماز خواندن و عبادت حق، پناهنده مي‏شد[12] . اگر کسي در حضور آن حضرت سخن دروغي مي‏گفت: آن جناب لبخندي مي‏زد و مي‏فرمود: «سخني است که وي مي‏گويد» ]ما در فارسي مي‏گوييم خالي بندي يا چاخان مي‏کند[13] . رسول‏خداصلي الله عليه وآله از متاع دنيا به‏آنچه که موجب دلبستگي وفريفته‏شدن مردم دنيا مي‏شد، نظر نمي‏افکند[14] . پوزش عذرخواهان را مي‏پذيرفت. در غير اوقاتي که قرآن بر او نازل مي‏شد و يا موعظه مي‏کرد، از مردم تبسمش بيشتر بود و هرگاه که خنده مي‏کرد، بدون قهقهه بود[15] . هرگز به کسي فحش نداد و هيچ وقت زن يا خادمي را لعنت نکرد، هرگاه در حضور آن حضرت کسي ملامت مي‏شد، مي‏فرمود: «به او کاري نداشته باشيد». هرکس براي حاجتي نزدش مي‏آمد خواه آزاد و خواه غلام و يا کنيز، جهت رفع گرفتاري او اقدام مي‏کرد. خشن و درشت خو نبود و در بازار، صدايش را بلند نمي‏کرد. در مقابل بدي ديگران، بدي نمي‏کرد، بلکه گناه آنان را نديده مي‏گرفت و از آنان مي‏گذشت. به هرکس مي‏رسيد، ابتدا به سلام مي‏کرد[16] . هرکس براي کاري پيش آن حضرت مي‏آمد در انجام آن کار با وي صبر و همکاري مي‏کرد تا کار انجام شود و يا خود او منصرف گردد. هرگز نشد کسي دست پيامبر را بگيرد و آن حضرت جلوتر دست خود را بکشد و چون به مردي مسلمان مي‏رسيد، ابتدا با او مصافحه مي‏کرد[17] . چون يکي از مسلمانان خدمت حضرت، زکات مي‏آورد، قوم وقبيله او را دعا مي‏کرد و مي‏فرمود: «بارالها ! بر آل فلان ترحّم فرما»[18] . هنگامي‏که پيامبرصلي الله عليه وآله سخن مي‏گفت و يا پاسخ پرسشي را مي‏داد، سه‏مرتبه تکرارمي‏فرمود تا حرف او کاملاً روشن شودوديگران‏بفهمند[19] . چون اصحاب نزد پيامبرصلي الله عليه وآله مي‏آمدند به جاي سلام مي‏گفتند: صبح به خير و شب به خير که اين جمله سلام زمان جاهليت بود. خداوند اين آيه را نازل فرمود: سلامي به تو مي‏گويند که خداوند با آن تو را تحيّت نگفته است. پس حضرت فرمود: «خداوند بهتر از آن را برما کرامت فرموده است؛ يعني السلام عليکم که سلام و تحيت بهشتيان است»[20] . با هرکس که مي‏نشست، آن قدر صبر مي‏کرد تا خود آن شخص برخيزد[21] . حق هريک از اهل مجلس را ادا مي‏کرد و کسي احساس نمي‏کرد که ديگري نزد آن حضرت محترم‏تر است[22] . اخلاق او به‏قدري نرم بود که مردم او را براي خود چون پدري مهربان مي‏دانستند و همه نزد او در خلق و رفتار ، مساوي بودند[23] . اگر اهل مجلس از چيزي مي‏خنديدند، آن حضرت نيز مي‏خنديد و اگر از چيزي تعجب مي‏کردند، تعجب مي‏فرمود و بر بي‏ادبي اشخاص غريب، در گفتار و پرسش صبر مي‏نمود و هرگز ثناي کسي را نمي‏پذيرفت، مگر آنکه ثناي او به‏عنوان تشکر باشد. و کلام هيچ‏کس را قطع نمي‏کرد، مگر آنکه از حد مشروع تجاوز کند که با نهي و يا با برخاستن، کلام او را قطع مي‏نمود[24] .

علي‏عليه السلام مي‏فرمايد: هرگز نشد که رسول‏خداصلي الله عليه وآله با کسي دست بدهد و جلوتر از او دست خود را از دست وي بکشد تا اينکه طرف مقابل، دست خود را رها سازد و هرگز نشد که با کسي در انجام کاري همکاري کند و پيش از طرف مقابل از آن کار منصرف گردد و نشد که کسي با آن حضرت شروع به صحبت کند و آن حضرت قبل از وي سکوت بنمايد. ديده نشد که پاي خود را نزد کسي دراز کند. و هرگز بين دو کار مخيّر نگرديد، مگر آنکه دشوارترين آن دو کار را انتخاب مي‏نمود[25] . پيامبرصلي الله عليه وآله به اصحاب خود به طور مساوي و يکسان نظر مي‏انداخت. هرگز پاي خود را بين اصحاب دراز نکرد و اگر مردي با وي مصافحه مي‏کرد، حضرت دست خود را نمي‏کشيد تا اينکه او دست خود را بکشد و چون مردم اين معنا را فهميده بودند، هنگام مصافحه فوري دست خود را مي‏کشيدند[26] . با هيچ‏کس سخني که مورد پسند طرف نبود، ايراد نمي‏کرد[27] . وقتي رسول خدا با کسي مي‏نشست، تا او حضور داشت، لباس و زينت خود را از تن خارج نمي‏ساخت[28] . چون طفل صغيري را براي دعا يا نام گذاري به حضور پيامبرصلي الله عليه وآله مي‏آوردند، حضرت به احترام خويشاوندان آن طفل، او را در دامن خود مي‏گذارد. گاهي اتفاق مي‏افتاد که طفل در دامن پيامبرصلي الله عليه وآله ادرار مي‏کرد. کساني که ناظر بودند، سربچه داد مي‏زدند، ولي پيامبرصلي الله عليه وآله مي‏فرمود: «جلو ادرار بچه را با تندي نگيريد»، طفل را آزاد مي‏گذارد تا ادرار کند. سپس وقتي که دعا يا نام‏گذاري تمام مي‏شد، طفل را با نهايت شادي مي‏گرفتند و در پيامبرصلي الله عليه وآله احساس ناراحتي نمي‏ديدند، حضرت پس از رفتن آنان، لباس خود را تطهير مي‏فرمود[29] . اگر مردي وارد مي‏شد و خدمت آن حضرت مي‏نشست، هرگز حضرت از مجلس بلند نمي‏شد تا وقتي که خود آن شخص برخيزد[30] . رسول خداصلي الله عليه وآله اگر سه روز، يکي از اصحاب خويش را نمي‏ديد از حال وي جويا مي‏شد. اگر در سفر بود، برايش دعا مي‏کرد و اگر در منزل بود، به ديدنش مي‏رفت و اگر مريض بود، به عيادتش تشريف مي‏برد[31] . انس بن مالک مي‏گويد: «به آن خدايي که او را به حق مبعوث کرد، هيچ گاه نشد کاري که خوشايند آن حضرت نبود به من بفرمايد که چرا چنين کردي. و هرگاه يکي از زنان آن حضرت، مرا سرزنش مي‏کرد، مي‏فرمود: کاري نداشته باشيد، مقدّر چنين بود»[32] . انس بن مالک مي‏گويد: «نه سال خدمتگزار پيامبرصلي الله عليه وآله بودم. هرگز ياد ندارم در اين مدت به من فرموده باشد: چرا فلان کار را انجام ندادي؟ و هرگز در کارها به من ايراد نمي‏گرفت»[33] . رسول خدا را کسي از اصحاب و غيراصحاب صدا نمي‏زد، مگر آنکه در جواب مي‏فرمود: لبيک[34] .

[1] اِنَّ النَّبّيّ‏صلي الله عليه وآله کانَ يُحِبُّ الْفالَ الْحَسَنَ وَيَکْرَهُ الطَّيَرَةَ.مکارم‏الاخلاق،ج2،ص405. [2] وَلا فَحّاشٍ وَ لاعَيَّابٍ وَ لا مَدّاحٍ. معاني الاخبار، ص 79. [3] کانَ يُصْغِي الْاِناءَ لِلْهِرَّةِ. مجمع البيان، ج 4 ، ص 352 . [4] قالَ سَعْدُبْنُ هِشام: دَخَلْتُ عَلي عائِشَةَ فَسَأَلْتُها عَنْ اَخلاقِ رَسُولِ اللَّهِ‏صلي الله عليه وآله فَقالَتْ: اَما تَقْرَأُ الْقُرآنَ؟ قُلْتُ: بَلي. قالَتْ: خُلْقُ رَسُولِ اللَّهِ الْقُرآنُ. المحجة البيضاء، ج 4، ص 120 . [5] کانَ رَسُولُ اللَّه‏صلي الله عليه وآله اَشَدَّ حَياءً مِنَ الْعَذْراءِ في خِدْرِها. وَ کانَ اِذاکَرِهَ شَيْئاً عَرَفْناهُ في وَجْهِهِ. مکارم الاخلاق، ج 1، ص 17 . [6] مَنْ سَأَلَهُ حاجَةً لَمْ يَرْجَعْ اِلاَّ بِها اَوْ مَيْسُورًا مِنَ الْقَولِ. معاني الاخبار، ص 79. [7] وَلابِالْجافي وَلابِالْمُهينِ.تُعَظَّمُ عِنْدَهُ النِّعْمَةُ وَاِنْ دَقَّتْ شَيْئاً.معاني‏الاخبار،ص79 . [8] يَخْرُجُ اِلي بَساطينِ اَصْحابِهِ. احياء العلوم، ج 2، ص 354. [9] بَسَّاماً مِنْ غَيْرِ ضِحْکٍ،مَحْزُوناً مِنْ غَيْرِ عَبْسٍ، مُتَواضِعاً مِنْ غَيْرِ مَذَلَّةٍ، جَوادًا مِنْ غَيْرِ سَرَفٍ، رَقيقَ الْقَلْبِ، رحيماً بِکُلِّ مُسْلِمٍ وَ لَمْ يَتَجَشَّأْ مِنْ شَبَعٍ قَطُّ وَلَمْ يَمُدَّيَدَهُ اِلي طَمَعٍ قَطُّ. ارشادالقلوب، باب 32، ص 155 . [10] لا يَذُمُّ ذَواقاً وَ لا يَمْدَحُهُ. مکارم الاخلاق، ج 1، ص 22. [11] کانَ النَّبِيُّ اِذا سُئِلَ شَيْئاً فَاِذا اَرادَ اَنْ يَفْعَلَهُ قالَ: نَعَمْ وَاِذا اَرادَ اَنْ لا يَفْعَلَ سَکَتَ وَکانَ لا يَقُولُ لِشَي‏ءٍ لا . بحار ، ج 93 ، ص 372 . [12] کانَ رَسُولُ اللَّهِ‏صلي الله عليه وآله اِذا حَزَنَهُ اَمْرٌ فَزَعَ اِلَي الصَّلوةِ. مجمع البيان، ج 5، ص 347. [13] کانَ رَسُولُ اللَّهِ‏صلي الله عليه وآله اِذا کَذِبَ عِنْدَهُ الرَّجُلُ تَبَسَّمَ وَقالَ: اِنَّهُ لَيَقُولُ قَوْلاً. جعفريات ، ص 169 . [14] وَکانَ رَسُولُ‏اللَّه‏صلي الله عليه وآله لايَنْظُرُ اِلي مايَسْتَحْسِنُ مِنَ‏الدُّنْيا.مجمع‏البيان،ج6،ص345. [15] يَقْبَلُ مَعْذِرَةَ الْمُعتْذِرِ اِلَيْهِ وَکانَ اَکْثَرَ النَّاسِ تَبَسُّماً ما لَمْ يُنَزَّلْ عَلَيْهِ قُرْآنٌ وَلَمْ I4 تَجْرِ عِظَةٌ وَرَبُمَا ضَحِکَ مِنْ غَيْرِ قَهْقَهِة.دعائم‏الاسلام،ج2،ص107؛مناقب،ج1،ص145. [16] ما شَتَمَ اَحَدًا بِشَتْمَةٍ وَلا لَعَنَ اِمْرَأَةً وَ لا خادِماً بِلَعْنَةٍ، وَ لا لامُوا اَحَداً اِلاَّ قالَ دَعُوهُ. وَلا يَأْتيهِ اَحَدٌ حُرّاً اَوْ عَبْداً وَ اَمَةً اِلاَّ قامَ مَعَهُ فِي حاجَتِهِ، لافَظٌّ وَلا غَليظٌ وَلا صَخَّابٌ فِي الْاَسْواقِ. وَلا يُجْزِي بِالسَّيِّئَةِ السَّيِّئَةَ وَلکِنْ يَغْفِرُ وَ يَصْفَحُ وَ يَبْدَءُ مَنْ لَقيهُ بِالسَّلامِ. مناقب، ج 1، ص 145 . [17] وَمَنْ رامَهُ بِحاجَةٍ صابَرَهُ حَتَّي يَکُونَ هُوَالْمُنْصَرِفُ. ما اَخَذَ اَحَدٌ يَدَهُ فَيُرْسِلُ يَدَهُ حَتَّي يُرْسِلَها وَ اِذالَقي مُسْلِماً بَدأَهُ بِالْمُصافَحَةِ. مناقب، ج 1، ص 145. [18] کانَ اِذا اَتي اَحَدٌ بِصَدَقَةٍ عِنْدَ رَسُولِ‏اللَّهِ قالَ: اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلي آلِ فُلانٍ. مستدرک ، ج 1 ، ص 526 . [19] کانَ رَسُولُ اللَّهِ‏صلي الله عليه وآله اِذا حَدَّثَ الْحَديثَ اَوْ سُئِلَ عَنِ الاَمْرِ کَرَّرَهُ ثَلاثاً لِيَفْهَمَ وَ يُفْهَمَ عَنْهُ. مکارم الاخلاق، ج 1، ص 19. [20] کانَ اَصْحابُ النَّبِيِّ صلي الله عليه وآله‏اِذا اَتَوْهُ يَقُولُونَ لَهُ «اَنْعِمْ صَباحاً وَ اَنْعِمْ مَساءًا» وَ هِيَ تَحِيَّةُاَهْلِ‏الْجاهِلِيَّةِ فَاَنْزَلَ‏اللَّهُ«واِذا جاؤُکَ حَيُّوکَ بِما لَمْ يُحَيِّکَ بِهِ اللَّهُ»فَقالَ‏لَهُمْ رَسُولُ‏اللَّهُ‏صلي الله عليه وآله: قَدْ اَبْدَلَنَا اللَّهُ بِخَيْرٍ مِنْ ذلِکَ، تَحِيَّةُ اَهْلِ الْجَنَّةِ اَلسَّلامُ عَلَيْکُمْ. مستدرک، ج 2، ص 69. [21] مَنْ جالَسَهُ صابَرَهُ حَتَّي يَکُونَ هُوَالْمُنْصَرِفُ. معاني الاخبار، ص 79. [22] وَيُعْطي کُلَّ جُلَسائِهِ نَصيبَهُ وَلايَحْسَبُ اَحَدٌ مِنْ جُلَسائِهِ اَنَّ اَحَدًا اَکْرَمَ عَلَيْهِ مِنْهُ. معاني الاخبار، ص 79. [23] قَدْ وَسَّعَ‏النَّاسَ مِنْهُ خُلْقَهُ فَصارَ لَهُمْ اَباً وَصارُوا عِنْدَهُ فِي الْخُلْقِ سَواءٌ. معاني‏الاخبار، ص 79 . [24] يَضْحَکُ مِمَّا يَضْحَکُونَ مِنْهُ وَ يَتَعَجَّبُ مِمَّا يَتَعَجَّبُونَ مِنْهُ وَ يَصْبِرُ لِلْغَريبِ عَلَي الْجَفْوَةِ في مَسْأَلَتِهِ وَ مَنْطِقِهِ وَلا يَقْبَلُ الثَّناءَ اِلاَّ مِنْ مُکافِيً وَ لا يَقْطَعُ عَلي اَحَدٍ کَلامَهُ حَتَّي يَجُوزَ فَيَقْطَعَهُ بِنَهْيٍ اَوْ قِيامٍ. معاني الاخبار، ص 79 .

[25] ما صافَحَ رَسُولُ اللَّه‏صلي الله عليه وآله اَحَداً قَطُّ فَنَزَعَ يَدَهُ مِنْ يَدِهُ ، حَتَّي يَکُونَ هُوَالَّذي يَنْزَعُ يَدَهُ وَما فاوَضَهُ اَحَدٌ قَطُّ في حاجَةٍ اَوْ حَديثٍ فَانْصَرَفَ حَتَّي يَکُونَ الرَّجُلُ هُوَ الَّذي يَنْصَرِفُ وَما نازَعَهُ اَحَدٌ الْحَديثَ فَيَسْکُتَ حَتَّي يَکُونَ هُوَ الَّذي يَسْکُتُ وَ ما رُؤِيَ مُقَدِّمًا رِجْلِهِ بَيْنَ يَدَيْ جَليسٍ لَهُ قَطُّ وَلا خُيِّرَ بَيْنَ اَمْرَيْنِ اِلاَّ اَخَذَ بِاَشَّدِهِما. مکارم الاخلاق، ج 1، ص 22 . [26] کانَ رَسُولُ‏اللَّه‏صلي الله عليه وآله يُقَسِّمُ لَحَظاتَهُ بَيْنَ اَصْحابِهِ فَيَنْظُرُ اِلي ذا وَيَنْظُرُ اِلي ذا بِالسَّويّةِ . وَلَمْ يَبْسُطْ رَسُولُ‏اللَّه‏صلي الله عليه وآله رِجْلَيْهِ بَيْنَ اَصْحابِهِ قَطُّ. وَاِنْ کانَ لَيُصافِحُهُ الرَّجُلُ فَمايَتْرُکُ رَسُولُ‏اللَّه‏صلي الله عليه وآله يَدَهُ حَتَّي يَکُونَ هُوَ التَّارِکُ فَلَمَّا فَطَنُوا لِذلِکَ کانَ الرَّجُلُ اِذا صافَحَهُ مالَ بِيَدِهِ فَنَزَعَها مِنْ يَدِهِ. کافي، ج 2، ص 671 . [27] وَکانَ لا يَتَکَلَّمُ اَحَداً بِشَي‏ءٍ يَکْرَهُهُ. مکارم الاخلاق، ج 1، ص 22 . [28] وَاِذا جَلَسَ لَمْ يَحِلَّ حَبْوَتَهُ حَتَّي يَقُومَ جَليسُهُ. تفسير عياشي، ج 1، ص 203. [29] کانَ رَسُولُ اللَّه‏صلي الله عليه وآله يُؤتي بِالصَّبيِّ الصَّغيرِ لِيَدْعُو لَهُ بِالْبَرَکَةِ فَيَضَعُهُ فِي حِجْرِهِ تَکْرِمَةً لاَهْلِهِ وَرُبَّما بالَ الصَّبِيُّ عَلَيْهِ فَيَصيحُ بَعْضُ مَنْ رآهُ حينَ يَبُولُ. فَيَقُولُ: لا تُزْرِمُوا I4 بِالصَّبيِّ حَتَّي يَقْضِيَ بَوْلَهُ. ثُمَّ يَفْرُغُ لَهُ مِنْ دُعائِهِ اَوْ تَسْمِيَتِهِ وَيَبْلُغُ سُرُورَ اَهْلِهِ فيهِ وَلا يَرَوْنَ اَنَّهُ يَتَأذَّي بِبَوْلِ صَبِيِّهمْ. فَاِذَا انْصَرَفُوا غَسَلَ ثَوْبَهُ بَعْدَهُ. مکارم الاخلاق، ج 1، ص 25 . [30] وَما قَعَدَ اِلي رَسُولِ‏اللَّهِ‏صلي الله عليه وآله رَجُلٌ قَطُّ فَقامَ حَتَّي يَقُومَ.مکارم‏الاخلاق،ج1،ص15 . [31] کانَ رَسُولُ اللَّه‏صلي الله عليه وآله اِذا فَقَدَ الرَّجُلَ مِنْ اِخْوانِهِ ثَلاثَةَ اَيَّامٍ سَأَلَ عَنْهُ فَاِنْ کانَ غائِبًا دَعالَهُ وَ اِنْ کانَ شاهِداً زارَهُ وَ اِنْ کانَ مَريضًا عادَهُ. مکارم الاخلاق، ج 1، ص 18. [32] قالَ اَ نَسٌ : وَالَّذي بَعَثَهُ بِالْحَقِّ ما قالَ لي في شَي‏ءٍ قَطُّ کَرِهَهُ لِمَ فَعَلْتَهُ؟ وَ لا لامَني نِساءُهُ اِلاَّ قالَ: دَعُوهُ اِنَّما کانَ هذا بِکِتابٍ وَقَدَرٍ . احياءالعلوم، ج 2، ص 361 . [33] عَنْ اَ نَسٍ، قالَ: خَدَمْتُ النَّبيّ‏صلي الله عليه وآله تِسْعَ سِنينَ فَما اَعْلَمُ اَنَّهُ قالَ لي قَطُّ، هَلاَّ فَعَلْتَ کَذا وَلاعابَ عَلَيَّ شَيْئًا قَطُّ . مکارم الاخلاق، ج 1، ص 15 . [34] کانَ لايَدْعُوهُ اَحَدٌ مِنْ اَصْحابِهِ وَغَيرِهِمْ اِلاَّ قالَ لَبَّيْکَ. احياءالعلوم، ج 1، ص 381.

.

معاشرت و سلوک پيامبر اکرم‏ وقتي که يکي از مسلمانان به آن حضرت سلام کرده و مي‏گفت: سلامٌ عليک، حضرت در جواب او مي‏فرمود: وعليک السلام و رحمةاللَّه. و اگر مي‏گفت: السلام عليک و رحمة اللَّه، حضرت در جواب مي‏فرمود: عليک السلام ورحمةاللَّه وبرکاته. و به اين ترتيب رسول خداصلي الله عليه وآله در پاسخ سلام، اضافه مي‏نمود[1] . وقتي که به حضرت خبر مي‏دادند که دختري به دنيا آمده است، مي‏فرمود: «ريحان است و روزي او برعهده خداوند مي‏باشد»[2] . وقتي که کسي را صدا مي‏زد سه‏بار تکرار مي‏کرد و اگر اذن دخول مي‏گرفت، سه‏بار تکرار مي‏نمود[3] . پيامبرصلي الله عليه وآله فرمود: «ما گروه پيامبران دستور داريم که با مردم به‏اندازه عقل آنان سخن بگوييم»[4] . چيزي از آن حضرت در خواست نشد که در جواب نه بگويد وهرگز سائلي را رد نکرد. اگر ممکن بود حاجت او را برمي‏آورد و اگر نه، با زبان نرم و شيرين او را راضي مي‏ساخت[5] . هرگز سائلي را رد نفرمود. اگر چيزي داشت مرحمت مي‏کرد و گرنه مي‏فرمود: خدا برساند[6] . اگر پيامبرصلي الله عليه وآله در حال نماز بود و کسي در کنارش مي‏نشست، نماز خود را سريع به پايان رسانيده و به سوي او بر مي‏گشت و مي‏فرمود: «آيا حاجتي داري؟»[7] . زيد بن ثابت گويد: «چون با رسول خداصلي الله عليه وآله مي‏نشستيم، اگر از آخرت سخن مي‏گفتيم، او نيز با ما راجع به آن سخن مي‏گفت. و اگر راجع به دنيا گفتگو مي‏کرديم، باز با ما راجع به دنيا سخن مي‏گفت و اگر راجع به خوردني‏ها و آشاميدني‏ها صحبتي پيش مي‏آمد، باز با ما در همين رابطه صحبت مي‏کرد»[8] . پيامبرصلي الله عليه وآله با چشم و ابرو اشاره نمي‏فرمود و مرموزانه بادست واشاره چيزي نمي‏فهماند[9] . پيامبرصلي الله عليه وآله چون به مسلماني مي‏رسيد، ابتدا با او دست داده ومصافحه مي‏نمود[10] . پيامبرصلي الله عليه وآله به اصحاب مي‏فرمود: «بدي‏هاي يکديگر را پيش من بازگو نکنيد،چون دوست دارم با دلي خالي از کدورت نزد شما بيايم»[11] . رسول خداصلي الله عليه وآله بدون تمايز در ميان اصحاب خود مي‏نشست، به گونه‏اي که هرگاه شخص غريبي وارد مجلس مي‏شد، آن حضرت را نمي‏شناخت تا اينکه سؤالات خود را مطرح کند. ابوذر مي‏گويد: «از حضرت خواهش کرديم تا اجازه بدهد برايش جايگاهي قرار دهيم که اشخاص تازه‏وارد،ايشان را بشناسند.پس از اجازه،برايش سکّويي درست کرديم و حضرت بر آن مي‏نشست و ما در دو طرف او مي‏نشستيم»[12] . انس بن مالک مي‏گويد: «چون خدمت رسول خداصلي الله عليه وآله مي‏آمديم، حلقه‏وار مي‏نشستيم»[13] . جابر گويد: «وقتي که رسول خداصلي الله عليه وآله بيرون مي‏آمد، اصحاب جلو آن حضرت راه مي‏رفتند و پشت سر او را براي فرشتگان خالي مي‏گذاشتند»[14] . پيامبرصلي الله عليه وآله براي احترام گذاشتن و به‏دست آوردن دل اصحاب، آنها را به کنيه صدا مي‏زد و براي کساني‏که کنيه نداشتند، کنيه قرار مي‏داد و مردم نيز به‏همان کنيه صدايشان مي‏زدند؛ همچنين براي زنهاي اولاد دار و بي‏اولاد و حتي بچه‏ها کنيه قرار مي‏داد و بدين‏وسيله، دل همه را به‏دست مي‏آورد[15] . کسي‏که برآن جناب وارد مي‏شد ، تُشک زيرِ پاي خود را به او مي‏داد و اگر آن شخص، مي‏خواست قبول نکند، اصرار مي‏کرد[16] . از اصحاب خود سراغ مي‏گرفت و از مردم، حال افراد ديگر را مي‏پرسيد، از کار آنها غفلت نمي‏کرد تا مبادا منحرف شوند[17] .

[1] اِنَّهُ کانَ اِذا سَلَّمَ عَلَيْهِ اَحَدٌ مِنَ الْمُسْلِمينَ فَقالَ: سَلامٌ عَلَيْکَ، يَقُولُ وَعَلَيْکَ‏السَّلامُ وَرَحْمَةُاللَّه، اِذا قالَ: اَلسَّلامُ‏عَلَيْکَ وَرَحْمَةُاللَّه، قالَ النَّبيّ‏صلي الله عليه وآله وَعَلَيْکَ‏السَّلامُ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ. وَهکَذا يَزيدُ في جَوابِ مَنْ يُسَلِّمُ عَلَيْهِ. مستدرک، ج 2، ص 70 . [2] کانَ رَسُولُ‏اللَّهِ‏صلي الله عليه وآله‏اِذا بُشِّرَبِجارِيَةٍقالَ:رَيْحانَةٌوَرِزْقُهاعَلَي‏اللَّهِ.جعفريات،ص189. [3] وَکانَ اِذا دَعا دَعا ثَلاثاً وَاِذاَ اسْتَأذَنَ إِسْتَأذَنَ ثَلاثاً . مکارم الاخلاق، ج 1، ص 22. [4] قالَ رَسُولُ‏اللَّه‏صلي الله عليه وآله اِنَّا مَعاشِرَالْاَنبِياءِ اُمِرْنا اَنْ نُکَلِّمَ‏النَّاسَ عَلي قَدْرِ عُقُولِهِمْ. محاسن، ص 149 . [5] ما سُئِلَ شَيْئاًقَطُّ فَقالَ لا وَ ما رَدَّ سائِلَ حاجَةٍ قَطُّ اِلاَّ اَتي بِها اَوْ بِمَيْسُورٍ مِنَ الْقَوْلِ. مکارم الاخلاق، ج 1، ص 22. [6] وَما مَنَعَ سائِلاً قَطُّ اِنْ کانَ عِنْدَهُ اَعْطي وَاِلاَّ قالَ يَأْتِي اللَّهُ بِهِ. مجمع‏البيان، ج 1 ، ص 164 . [7] وَکانَ لا يَجْلِسُ اِلَيْهِ اَحَدٌ وَهُوَ يُصَلّي اِلاّ خَفَّفَ صَلَواتَهُ وَاَقْبَلَ عَلَيْهِ وَقالَ اَلَکَ حاجَةٌ . مناقب، ج 1، ص 145 . [8] کُنَّا اِذا جَلَسْنا اِلَيْهِ اِنْ اَخَذْنا فِي حَديثٍ في ذِکْرِ الآخِرَةِ اَخَذَ مَعَنا وَ اِنْ اَخَذْنا في ذِکْرِ الدُّنْيا اَخَذَ مَعَنا وَاِنْ اَخَذْنا في ذِکْرِ الطَّعامِ وَالشَّرابِ اَخَذَ مَعَنا.مکارم‏الاخلاق، ج 1، ص 20. [9] لَمْ يَکُنْ لَهُ خائِنَةُ الأعْيُنِ يَعْنِي الْغَمْزَ بِالْعَيْنِ وَالرَّمْزَ بِالْيَدِ. مناقب، ج 1، ص 20. [10] وَاِذا لَقِيَ مُسْلِمًا بَدَأَ بِالْمُصافَحَةِ. مناقب، ج 1، ص 20. [11] کانَ رَسُولُ‏اللَّه‏صلي الله عليه وآله يَقُولُ: لا يُبَلِّغُنِي اَحَدٌ مِنْکُم عَنْ اَحَدٍ مِنْ اَصْحابي شيئاً فَاِنّي اُحبُّ اَنْ اَخْرُجَ اِلَيْکُمْ وَاَ نَا سَليمُ الصَّدْرِ. احياءالعلوم، ج 2 ، ص 328 . [12] کانَ رَسُولُ اللَّه‏صلي الله عليه وآله يَجْلِسُ بَيْنَ ظَهْراني اَصْحابِهِ فَيجي‏ءُ الْغَريبُ فَلا يَدْري اَيُّهُمْ هُوَ حَتَّي يَسْئَلَ. فَطَلَبْنا اِلَي النَّبيّ‏صلي الله عليه وآله اَنْ يَجْعَلَ مَجْلِساً يَعْرِفُهُ الْغَريبُ اِذا اَتاهُ. فَبَنَيْنالَهُ دُکَّاناً مِنْ طينٍ وَکانَ يَجْلِسُ عَلَيْهِ وَنَجْلِسُ بِجانِبَيْهِ. مکارم الاخلاق، ج 1، ص 15 . [13] کُنَّا اِذا اَتَيْنَا النَّبِيّ‏صلي الله عليه وآله جَلَسْنا حَلْقَةً. مکارم الاخلاق، ج 1، ص 21. [14] کانَ رَسُولُ‏اللَّهِ‏صلي الله عليه وآله اِذا خَرَجَ مَشي اَصْحابُهُ اَمامَهُ وَتَرَکُوا ظَهْرَهُ لِلْمَلائِکَةِ. مکارم‏الاخلاق، ج 1 ، ص 21 . [15] وَ لَقَدْ کانَ يَدْعُوا اَصْحابَهُ بِکُناهُمْ اِکْرامًا لَهُمْ وَاِستِمالَةً لِقُلُوبِهِمْ وَيُکَنّي مَنْ لَمْ يَکُنْ لَهُ کُنْيَةً. فَکانَ يُدْعي بِما کَنَّاهُ بِهِ. وَيُکَنّي اَيْضاً النِّساءَ اللّاتي لَهُنَّ الْاَوْلادُ وَاللّاتي لَمْ يَلِدْنَ وَيُکَنِّي الصِّبْيانَ فَيَسْتَلينَ بِهِ قُلُوبَهُمْ. احياءالعلوم، ج 2 ، ص 362 . [16] وَکانَ يُؤْثِرُ الدَّاخِلَ عَلَيْهِ بِالْوِسادَةِ الَّتي تَحْتَهُ فَاِنْ اَبي اَنْ يَقْبَلَها عَزَمَ عَلَيْهِ حَتَّي يَفْعَلَ. احياءالعلوم، ج 2، ص 379 . [17] وَيَتَفَقَّدُ اَصْحابَهُ وَيَسْأَلُ النَّاسَ عَمَّا في النَّاسِ ... لا يَغْفُلُ مَخافَةَ اَنْ يَغْفُلُوا وَيَميلُوا . معاني الاخبار، ص 79 .

.

خوش مشربي و مزاح پيامبر امام صادق‏عليه السلام فرمود: «پيامبرصلي الله عليه وآله خوش مجلس بود. وقتي با مردم رو به رو مي‏شد، پيشانيش چون چراغي روشن آنان را به خود جلب مي‏کرد»[1] . رسول خداصلي الله عليه وآله با مردم شوخي مي‏کرد و منظورش آن بود که آنها را مسرور سازد[2] . امام رضاعليه السلام فرمود: «رسول خدا مزاح مي‏کرد و جز مطالب حق چيزي نمي‏گفت»[3] . مرد عربي پيش رسول خدا مي‏آمد و هديه براي آن حضرت مي‏آورد و مي‏گفت: پول هديه را مرحمت کن. حضرت مي‏خنديد و هروقت غمگين مي‏شد، مي‏فرمود: «اعرابي چه شد؟ کاش مي‏آمد»[4] . رسول خدا هنگامي که يکي از اصحاب را غصه‏دار و مغموم مي‏ديد با مزاح کردن او را مسرور مي‏ساخت و مي‏فرمود: «خداوند کسي را که با ترشرويي با برادرانش روبه‏رو شود دشمن دارد»[5] . از رأفت و مهرباني حضرت رسول خدا صلي الله عليه وآله آن بود که با اصحاب خود مزاح مي‏کرد تا عظمت و بزرگي او در دل آنان هراس ايجاد نکند تا بتوانند به او نگاه کرده و نيازهاي خود را باز گويند[6] . يکي از شوخي‏هاي آن حضرت چنين بود که پيره‏زني خدمت آن حضرت آمد. حضرت فرمود: پيره‏زن وارد بهشت نمي‏شود. پيره زن شروع به گريه نمود. حضرت فرمود: تو در آن روز پيره‏زن نيستي. خداوند مي‏فرمايد: ما زنان را خلقتي مجدّد و بکارت مي‏بخشيم[7] . پدر بزرگ خالدالقسري زني را بوسيد. آن زن نزد پيامبرصلي الله عليه وآله آمد و از او شکايت کرد. حضرت او را احضار فرمود. آن مرد اقرار کرد که چنين کاري را کرده است و گفت: اي زن اگر مي‏خواهي قصاص کني من حاضرم که قصاص شوم. حضرت و اصحاب خنديدند. پيامبرصلي الله عليه وآله فرمود: آيا دوباره چنين کاري خواهي کرد؟ عرض کرد: نه به خدا سوگند، حضرت از کيفر او گذشت.[8] . [1] لَيِّنُ الْجانِبِ، اِذا طَلَعَ بِوَجْهِهِ عَلَي النَّاسِ رَأَوْا جَبينَهُ کَأَنَّهُ ضَوءُ السِّراجِ الْمُتَوَقَّدِ. مناقب، ج1، ص 155. [2] وَلَقَدْ کانَ النَّبِيُّ يُداعِبُ الرَّجُلَ يُريدُ بِهِ اَنْ يَسُرَّهُ. مکارم‏الاخلاق، ج 1، ص 21 ؛ کافي، ج 2، ص 663 . [3] وَکانَ رَسُولُ اللَّهِ يُداعِبُ وَلا يَقُولُ اِلاَّ حَقّاً. مستدرک، ج 2، ص 76؛ کشف‏الغمة، ج 1، ص 2 . [4] اِنَّ رَسُولَ اللَّهِ کانَ يَأْتيهِ اْلاَعْرابِيُّ فَيَأْتي اِلَيْهِ الْهَدِيَّةَ ثُمَّ يَقُولُ مَکانَهُ: اَعْطِنا I4 ثَمَنَ هَدِيتِنا، فَيَضْحَکُ رَسُولُ اللَّهِ‏صلي الله عليه وآله وَکانَ اِذا اغَتَمَّ يَقُولُ: ما فَعَلَ اْلاَعْرابي اَتانا. کافي، ج 1، ص663. [5] کانَ رَسُولُ‏اللَّهِ لَيَسُرُّ الرَّجُلَ مِنْ اَصْحابِهِ اِذا رَآ هُ مَغْمُوماً بِالْمُداعَبَةِ وَکانَ يَقُولُ: اِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الْمُعَبَّسَ في وَجْهِ اِخْوانِهِ. کشف‏الريبه ، ص 82 . [6] وَکانَ مِنْ رَأْفَتِهِ لِاُمَّتِهِ مُداعَبَتُهُ لَهُمْ لِکَيْلا يَبْلُغَ بِاَحَدٍ مِنْهُمُ التَّعْظيمُ حَتَّي لايَنْظُرَ اِلَيْهِ. کشف‏الريبه ، ص 82 . [7] اَتَتْ اِمْرَأَةٌ عَجُوزٌ اِلَي النَّبِيّ‏صلي الله عليه وآله: فَقالَ لا تَدْخُلُ الْجَنَّةَ عَجُوزٌ فَبَکَتْ فَقالَ: اِنَّکَ لَسْتَ يَوْمَئِذٍ بِعَجُوزٍ، قالَ‏اللَّهُ تَعالي: «اِنَّا اَنْشَأْناهُنَّ اِنْشاءاً - فَجَعَلْناهُنَّ اَبْکاراً»، تنبيه‏الخواطر،ج 1 ص 112 . [8] وَقَبَّلَ جَدُّ خالِدِ الْقَسْري اِمْرأَةً، فَشَکَتْ اِلَي النَّبِيّ‏صلي الله عليه وآله فَاَرْسَلَ اِلَيْهِ فَاعْتَرَفَ وَقالَ: اِنْ شَئْتِ اَنْ تَقْتَصَّ فَلْتَقْتَصَّ فَتَبَسَّمَ رَسُولُ‏اللَّهِ‏صلي الله عليه وآله وَاَصْحابُهُ. فَقالَ: اَوَلا تَعُودُ؟ فَقالَ: لا وَاللَّهِ يا رَسُولَ‏اللَّهِ. فَتَجاوَزَ عَنْهُ، مناقب، ج 1 ، ص 149 .

.

🟢آداب فردي و و سبک زندگی اجتماعي پيامبر اکرم‏ >نحوه سخن گفتن پيامبر >راه رفتن پيامبر >نحوه آب و غذا خوردن پيامبر >نحوه نگاه کردن پيامبر >نحوه خنديدن پيامبر >نحوه خوابيدن و آداب بستر پيامبر >نحوه تطهير پيامبر >نحوه نشستن پيامبر >آراستگي و نظافت پيامبر >مهمان، مهماني و سيره پيامبر >امانت داري و وفاي به‏ عهد پيامبر >تدفين، تشييع، مراسم عزاداري اموات و سيره پيامبر >بهداشت دهان و دندان پيامبر >جود و بخشش پيامبر >مسافرت و سيره پيامبر >تواضع و فروتني پيامبر >ميانه ‏روي و اعتدال پيامبر >پذيرش هديه و شيوه پيامبر >همسرداري، توجه به فرزندان و سيره پيامبر >مراسم خواستگاري و ازدواج پيامبر نحوه سخن گفتن پيامبر اکثر اوقات ساکت بود و جز در مواقع ضرورت حرف نمي‏زد و هنگام تکلّم از اول تا به آخر به آرامي لب به سخن باز مي‏کرد و کلام او کوتاه وجامع وخالي از طول وتفصيل بيجا و وافي به تمام مقصود بود[1] . پيامبرصلي الله عليه وآله هنگام سخن گفتن تبسم مي‏کرد[2] . کلامش روشن بود به‏طوري که هرشنونده آن را مي‏فهميد[3] . وقتي که سخن مي‏گفت دستها را به هم وصل مي‏کرد (انگشتها را درهم فرو مي‏برد) و انگشت شصت (ابهام) دست چپ را به کف دست راست مي‏زد[4] . سخن نمي‏گفت، مگر جايي که اميد ثواب مي‏داشت. هنگام سخن گفتن چنان حاضران را به خود جذب مي‏کرد که گويا روي سر آنها پرنده نشسته است و چون ساکت مي‏شد، آنان سخن مي‏گفتند[5] . کلمات گفتارش به يکديگر پيوستگي داشت. کلماتش را به طوري شمرده بيان مي‏کرد که شنونده آن را به خوبي به خاطر بسپارد. جوهره صدايش بلند و آهنگ صدايش از همه زيباتر بود[6] . پيامبرصلي الله عليه وآله فصيح‏ترين مردم در سخن گفتن بود و خود مي‏فرمود: من از همه عرب فصيح‏ترم[7] . پيامبرصلي الله عليه وآله از همه مردم در سخن گفتن اختصار را رعايت مي‏کرد و در عين حال تمام آنچه را که مي‏خواست در ضمن جملاتي کوتاه ادا مي‏فرمود[8] . پيامبرصلي الله عليه وآله اگر ناچار مي‏شد که سخن درشت و ناپسندي بگويد آن را به کنايه بيان مي‏فرمود[9] . [1] طَويلُ السُّکُوتِ، لايَتَکَلَّمُ في غَيْرِ حاجَةٍ، يَفْتَتِحُ الْکَلامَ وَيَخْتِمُهُ بِاَشْداقِهِ، يَتَکَلَّمُ بِجَوامِع‏الْکَلِمِ فَصْلاً لا فُضُولَ فيهِ وَلا تَقْصيرَ. مناقب، ج 1 ، ص 155 . [2] کانَ رَسُولُ‏اللَّه‏صلي الله عليه وآله اِذا حَدَّثَ بِحَديثٍ تَبَسَّمَ في‏حَديثِهِ.مکارم‏الاخلاق،ج1،ص23. [3] وَکانَ کَلامُهُ فَصْلاً يَتَبَيَّنُهُ کُلُّ مَنْ سَمِعَهُ، مکارم الاخلاق، ج 1، ص 22. [4] وَاِذا تَحَدَّثَ اِتَّصَلَ بِها فَضَرَبَ بِراحَتِهِ الْيُمْني باطِنَ اِبْهامِهِ الْيُسْري. معاني‏الاخبار، ص 79 . [5] وَلا يَتَکَلَّمُ اِلاّ فيما رَجي ثَوابَهُ. اِذا تَکَلَّمَ اَطْرَقَ جُلَسائُهُ کَأَنَّ عَلي رُؤسِهِمُ الطَّيْرَ. فَاِذا سَکَتَ تَکَلَّمُوا. معاني الاخبار، ص 79 . [6] کَأَ نَّهُ يَتْبَعُ بَعْضُهُ بَعْضاً، بَيْنَ کَلامِهِ تَوَقُّفٌ يَحْفَظُهُ سامِعُهُ وَ يَعيهِ وَ کانَ جَهيرَ الصَّوْتِ، اَحْسَنَ النَّاسِ نَغْمَةً . احياء العلوم، ج 2 ، ص 363 . [7] کانَ رَسُولُ اللَّهِ‏صلي الله عليه وآله اَفْصَحُ النَّاسِ مَنْطِقاً وَاَحْلاهُمْ کَلاماً وَيَقُولُ: اَ نَا اَفْصَحُ الْعَرَبِ. احياء العلوم، ج 2 ، ص 367 . [8] وَکانَ اَوْجَزُ النَّاسِ کَلاماً وَکانَ مَعَ الْايجازِ يَجْمَعُ کُلَّ ما اَرادَ، احياءالعلوم، ج 2 ، ص 367 . [9] وَيُکَنّي‏عَمَّا اضْطَرَّهُ الْکَلامُ اِلَيْهِ مِمَّا يَکْرَهُ، احياءالعلوم، ج 2 ، ص 367 . راه رفتن پيامبر به آرامي و با وقار قدم بر مي‏داشت. در حال راه رفتن پيش روي خود نگاه مي‏کرد. هنگام راه رفتن مانند کسي که بر زمين سراشيب راه رود، قدمها را برمي‏داشت[1] . در پياده‏روي، هيچکس نمي‏توانست براو سبقت بگيرد[2] تي که راه مي‏رفت گويا پرنده بر سر او نشسته است.[3] . [1] کانَ رَسُولُ‏اللَّهِ اِذا مَشي تَکَفَّأَ تَکَفُّئاً کَاَ نَّما يَتَقَلَّعُ مِنْ صَبَبٍ. مکارم‏الاخلاق، ج 1 ، ص 22 . [2] وَلايَتَقَدَّمُهُ مُطْرِقٌ. مناقب، ج 1 ، ص 145 . [3] وَکان‏اِذا مَشي کَأَنَّ الطَّيْرُ عَلي رَأْسِهِ. مکارم‏الاخلاق، ج 1 ، ص 245 .

نحوه آب و غذا خوردن پيامبر آن حضرت غذاي داغ ميل نمي‏فرمود و صبر مي‏کرد تا سرد شود و مي‏فرمود: خداوند به ما آتش نخورانيده‏است. همانا غذاي داغ برکت ندارد، آن را سرد کنيد[1] . رسول خداصلي الله عليه وآله هنگام خوردن، بسم اللَّه مي‏گفت و با سه انگشت و از جلو خود غذا مي‏خورد و از جلو کسي غذا بر نمي‏داشت. و چون غذا مي‏آوردند قبل از ديگران شروع مي‏کرد و با سه انگشت (ابهام) و (مسبّحه) و (وسطي) غذا مي‏خورد و گاهي از انگشت چهارم هم کمک مي‏گرفت و گاهي با تمام کف دست غذا مي‏خورد، ولي با دو انگشت غذا نمي‏خورد، و مي‏گفت: «اين‏گونه غذا خوردن از شيطان است»[2] . پيامبرصلي الله عليه وآله وقتي که از ظرفي آب ميل مي‏کرد به سه نفس مي‏آشاميد و در هرنفس در آغاز بسم اللَّه و در پايان الحمدللَّه مي‏گفت[3] . وقتي که حضرت آب مي‏آشاميد، ابتداء بسم اللَّه مي‏گفت ... آب را مي‏مکيد و آن را به يک نفس فرونمي‏برد و مي‏فرمود: «درد کبد از بلعيدن يک‏مرتبه آب حاصل مي‏شود»[4] . امام علي‏عليه السلام مي‏فرمايد: «چندبار دقت کردم ديدم رسول‏اللَّه‏صلي الله عليه وآله هنگام نوشيدن آب، آن را با سه نفس مي‏آشاميد و در هرمرتبه، در آغاز بسم اللَّه و در پايان الحمدللَّه مي‏گفت. علت را پرسيدم، فرمود: يا علي ! حمد به‏منظور اداي شکر و بسم اللَّه براي ايمني از درد است»[5] . پيامبرصلي الله عليه وآله وقتي آب مي‏نوشيد، در ظرف آب نفس نمي‏کشيد، بلکه هروقت مي‏خواست نفس بکشد آن را از دهان دور نگه مي‏داشت[6] . پيامبرصلي الله عليه وآله وقتي که غذاي چرب ميل مي‏کرد، آب کمتر مي‏خورد. عرض کردند: شما کم آب مي‏نوشيد. مي‏فرمود: «براي اين غذا ، کم نوشيدن آب سازگارتر است»[7] . پيامبرصلي الله عليه وآله با کف دستهاي خود آب مي‏نوشيد و مي‏فرمود: «ظرفي پاکيزه‏تر از دست نيست»[8] . هيچگاه پيامبرصلي الله عليه وآله دو نوع غذا نداشت؛ طعام آن حضرت اگر گوشت بود، نان نداشت و اگر نان بود گوشت نداشت[9] . رسول خداصلي الله عليه وآله تا ممکن بود تنها غذا نمي‏خورد[10] . رسول خداصلي الله عليه وآله کاسه غذا را با انگشت خود پاک مي‏کرد[11] . و اما سنت (پيامبرصلي الله عليه وآله) بر جانب چپ نشستن و از جلو خود غذا خوردن با سه انگشت است[12] . شستن دو دست پيش از غذا و بعد از غذا از سنّت (پيامبرصلي الله عليه وآله) است[13] . پيامبرصلي الله عليه وآله سير، پياز و تره ميل نمي‏فرمود[14] . پيامبرصلي الله عليه وآله گوشت ماهيچه و سردست را دوست داشت وگوشت ران را نمي‏پسنديد، زيرا اين قسمت به‏مثانه حيوان نزديک است[15] . پيامبرصلي الله عليه وآله به غذا فوت نمي‏کرد و در ظرف آب نفس نمي‏کشيد[16] . گذاردن سرکه و سبزي بر سر سفره از سنّت (پيامبرصلي الله عليه وآله) است[17] . امام صادق‏عليه السلام با پنج انگشت غذا ميل مي‏کرد و مي‏فرمود: پيامبرصلي الله عليه وآله اين چنين غذا ميل مي‏کرد، نه مانند مستکبران[18] . پيامبرصلي الله عليه وآله چون با ديگران بر سر سفره مي‏نشست، اول کسي بود که شروع به غذا خوردن مي‏کرد و آخرين کسي بود که از غذا خوردن دست مي‏کشيد و هنگام غذا خوردن از جلو خود ميل مي‏نمود و تنها در موقع خوردن رطب و خرما بود که دست به جانب ديگر دراز مي‏کرد[19] . پيامبرصلي الله عليه وآله تا پايان عمر، هرگز در حال تکيه دادن غذا ميل نفرمود[20] . پيامبرصلي الله عليه وآله آشاميدني را با سه نفس مي‏آشاميد و آب را نمي‏بلعيد، بلکه مي‏مکيد[21] . پيامبرصلي الله عليه وآله براي غذا خوردن، مانند نمازگزار ، دو زانو مي‏نشست و دوقدم خود را جمع مي‏کرد و مي‏فرمود: «همانا من بنده هستم، مانند بندگان غذا مي‏خورم و چون آنان مي‏نشينم»[22] . پيامبرصلي الله عليه وآله هرگاه که بر سر سفره مي‏نشست، مانند بردگان نشسته و بر ران چپ خود تکيه مي‏کرد[23] . پيامبرصلي الله عليه وآله مانند بردگان مي‏نشست و دست خود را بر زمين مي‏نهاد و برخلاف مستکبران با سه‏انگشت غذا مي‏خورد[24] . پيامبرصلي الله عليه وآله هرگز غذايي را مذمّت نمي‏کرد. اگر غذايي را دوست مي‏داشت، ميل مي‏فرمود و اگر دوست نمي‏داشت، نمي‏خورد، ولي آن را بر ديگران حرام نمي‏نمود و ته ظرف غذا را با انگشت پاک مي‏کرد و مي‏فرمود: «غذاي ته ظرف برکت بيشتري دارد». و چون از غذا خوردن فارغ مي‏شد، هرسه انگشت خود را يکي پس از ديگري با دهان پاک مي‏کرد و پس از آن دست خود را مي‏شست[25] . پيامبرصلي الله عليه وآله وقتي که گوشت ميل مي‏کرد، سر خود را به سوي آن نمي‏برد، بلکه گوشت را به‏طرف دهان مي‏آورد و سپس آن را خوب مي‏جويد[26] . پيامبرصلي الله عليه وآله از گوشت پرنده شکار شده ميل مي‏کرد، ولي خودش آن را تعقيب نمي‏کرد و شکار نمي‏نمود. دوست داشت که ديگران شکار کنند و براي حضرتش بياورند تا ميل کند[27] . بهترين طعام نزد پيامبرصلي الله عليه وآله وسلم غذايي بود که شرکت کنندگان در آن بيشتر باشند[28] .