🔻 تحلیل لایۀ پنهان اغتشاش-۱
در کمین نشسته بودند
🖋 مهدی جمشیدی

۱. جریان اغتشاش در کمین نشسته بود و مترصد شکار بود. ما این طعمه را در اختیار او قرار ندادیم، چون مسأله، «واقعیت» نیست، بلکه «روایت از واقعیت» است؛ یعنی واقعیت، چه خوب و چه بد، او می‌ خواست آن را به نفع خود مصادره کند و از «هیچ»، فاجعه ببافد. علت این مرگ، همچنان مبهم است، در حالی‌که از همان «لحظۀ نخست»، تیر اتهام به سوی پلیس امنیت اخلاقی روانه  شد. بنابراین، هرگز نباید به این واکنش‌ها، خوشبین بود و آنها را حمل ‌بر صحت کرد. من در تحلیل‌هایم، بسیار کم از «فرضیۀ توطئه» استفاده می‌ کنم، اما در اینجا، شواهدی وجود دارد که نمی ‌توان نسبت به آنها بی‌تفاوت بود.

۲. اعتراض ‌های مجازی، «مجازی» هستند؛ یعنی در دیدۀ مخاطب، «بزرگ» جلوه می‌کنند و ما «تصوّر» می‌کنیم در امتداد این ماجرا، موج اجتماعی بزرگی شکل گرفته است، در حالی‌که بسیار از کنکاش‌ها  و جستجوها، چیزی بیش از اطلاع ‌یافتن از «اصل داستان» نیستند. مسألۀ جامعۀ ایران، نه این مرگ است و نه عملکرد پلیس امنیت. می‌خواهند ما را در «محاصرۀ  کج‌ روایت‌ها» قرار بدهند تا دچار «اختلال محاسباتی» شویم.

۳. من رد پای «مردم» را در این اعتراض ‌ها نمی‌بینم. آنچه که مشاهده می‌ کنیم، جماعت «بسیار اندک و ناچیز»ی هستند که در گوشه‌ و کنار، می ‌کوشند با قتل و جنایت و تعدّی و آتش ‌افروزی و وحشی‌گری، «توجه مردم» را به خود جلب کنند، اما خوشبختانه، مردم به آنها اعتنا نکردند. این جریان در جذب مردم، ناکام ماند و نتوانست به یک «جنبش مردمی» تبدیل بشود. پس نباید اینان را «مردم» قلمداد کرد.

۴. اینان «معترض» هم نیستند؛ چرا که اعتراض، قواعد متفاوتی دارد و فرد معترض، این ‌چنین رفتار نمی‌کند. در همین ماه ‌های اخیر، ده‌ها تجمع اعتراضی در نقاط مختلف کشور در زمینۀ اقتصاد برگزار شد، اما به این وضع نینجامیدند. آنچه که دیدیم، «اغتشاش» و «شورش» بودیم، نه «اعتراض». معترض، به دیگران آسیب نمی‌زند و اموال عمومی را تخریب نمی‌کند و شعار های ساختارشکنانه و حتی ضد دین، سر نمی‌دهد. اینان به دنبال یک «جرقه» برای حمله بودند و این مرگ، همان جرقه بود. برای آنها مهم نیست که «علت مرگ» چیست، بلکه مهم این است که از آن، «بهره ‌برداری حداکثری» کنند و بتوانند مردم را در امتداد حرکت خود، بسیج نمایند. از این ‌رو، مشاهده می‌کنید که از یک مرگ مشکوک، «نفی تمامیت ساختار» را نتیجه گرفتند. روشن است که صداقتی در میان نیست و به این مسأله، به چشم یک «بهانه» و «دستاویز» می‌نگرند و می‌خواهد ماهی خویش را از آبی که گل‌آلود کرده‌اند، صید کنند.

۵. از «آغاز»، هدف همین بود که درگیری خشن ایجاد کنند و امنیت جامعه را بفرسایند. پیام‌هایی که در همان نقطه نخستین ساخته شد، حاکی از این بود که قصد «تخریب» و «ساختارشکنی» و «هرج ‌و مرج» دارند و به کمتر از «درگیری» و «نزاع خیابانی» راضی نمی ‌شوند. کسی که مواجهۀ سخت را «آغاز» کرد، نیروهای گروهکی و وابسته بودند، نه نظام. نظام در برابر بدترین تخریب ‌ها و اغتشاش‌ ها، «مدارا» ورزید و «نجابت» به خرج داد، اما طرف مقابل، هر چه که توان داشت را برای «شدت ‌بخشیدن» و «التهاب ‌آفرین» به کار بست و فاجعه‌ها آفرید. در اینجا نیز نباید گمان کرد که علت، نظام بود. «ارادۀ پیشینی» وجود داشت، اما حماقت ‌شان موجب شد که حتی روند را به صورت «تدریجی»، غلظت و نبخشند، بلکه از همان آغاز، دست به سلاح بردند و تخریب کردند. از طرف دیگر، «همراه‌ نشدن مردم» با اینان نیز بر خشم ‌شان افزود و کوشیدند با خشونت و سبعیت، «نقص مردمی» و «خلاء اجتماعی» خویش را جبران کنند.

۶. مصاحبه‌ها و مشاهده‌ها نشان می ‌دهند که این اغتشاش‌ها، مشتمل بر دو لایه است: یک لایه عبارت از نیروهای «گروهکی» و «اجیر شده» که نقش هدایتی و سازمان ‌دهی دارند و اغلب در پشت صحنه هستند؛ دیگری نیرو های «دهۀ هشتادی» که از طریق شبکه‌های اجتماعی غربی، سازمان ‌دهی شدند و فریب خوردند. این عده، «بسیار اندک» هستند و این نشان می‌دهد که بر خلاف تصوّر رایج، دهۀ هشتادی‌ها در برابر انقلاب نیستند. آن ‌همه سرمایه ‌گذاری و برنامه ‌ریزی، در نهایت به این نقطه رسیده که از میان انبوه نسل دهۀ هشتادی، «عدۀ بسیار ناچیزی» جذب می ‌شوند. از طرف دیگر، همین عده نیز «هویت ضدانقلابی» ندارند و مخالف ‌شان، «جنبۀ ایدئولوژیک» ندارد، بلکه بیشتر «هیجان ‌زده» و «بازی‌ خورده» و «سرگردان» هستند؛ چنان‌ که پس از دستگیری، به‌ راحتی می‌ شکنند و اظهار پشیمانی و انفعال می ‌کنند.