*دلیل تغییر نام فارسی سنگ چشم دمگاه حنایی به سنگ چشم دم دراز* یکی از گونه‌های پرندگان ایران، سنگ‌چشم دم‌دراز (دمگاه‌حنایی) Lanius schach است. همان‌طور که می‌دانیم در سال‌های گذشته، نام فارسی سنگ‌چشم دمگاه‌حنایی به سنگ‌چشم دم‌دراز تغییر کرده است. اما دلیل این تغییر چه بوده است؟ نگاهی به فهرست‌های پرندگان ایران، نشان می‌دهد که نام انگلیسی این گونه در فهرست جرویس رید (1337)، Black-backed Shrike و با نام فارسی سرسیاه به کار رفت که اکنون به عنوان زیرگونه هیمالیایی (L. s. tricolor) این گونه به شمار می‌رود. سپس در کتاب اسکات و همکاران (1354) با نام فارسی سنگ‌چشم دمگاه‌حنایی و نام انگلیسی Long-tailed Shrike و نام دوم Rufous-backed Shrike به کار رفت که این نام فارسی اشاره به نام انگلیسی دوم این گونه یعنی Rufous-backed Shrike داشت. این نام انگلیسی دوم در کتاب‌های ادهمی (1384)، اسکات و ادهمی (2006)، منصوری (1379، 1387، 1393)، کابلی و همکاران (1395) و خالقی‌زاده و همکاران (2017) نیز به کار رفته بود. اما شاید دلیل اصلی و محکم در پرهیز از کاربرد نام Rufous-backed Shrike و نام فارسی سنگ‌چشم دمگاه‌حنایی را در وجود گونه‌ای دیگر به نام Bay-backed Shrike با نام فارسی سنگ‌چشم پشت‌بلوطی جستجو کرد. به دلیل نزدیکی دو رنگ حنایی و بلوطی و نیز اینکه جایگاه مکانی این رنگِ ویژه در نام انگلیسی این دو گونه یکسان و در نام فارسی نزدیک به هم بودند، سبب شد تا همانند گذشته، نام فارسی سنگ‌چشم پشت‌بلوطی و نام انگلیسی Bay-backed Shrike حفظ شود، اما برای نام گونه دیگر، نام سنگ‌چشم دم‌دراز Long-tailed Shrike در اولویت قرار گیرد. افزون بر این، گونه سنگ‌چشم دم‌دراز چندین زیرگونه دارد که در برخی از آنها علاوه بر دمگاه، رنگ پشت و روتنه نیز حنایی است. بنابر این، با توجه به وجود دلایل علمی و منطقی و تداوم پیوسته در اولویت نام اول برای Long-tailed Shrike و نام دوم برای Rufous-backed Shrike، برای هماهنگی بیشتر بین نام فارسی و انگلیسی این گونه، در نام فارسی نیز اولویت اول به سنگ‌چشم دم‌دراز داده شد و نام سنگ‌چشم دمگاه‌حنایی به عنوان نام دوم در نظر گرفته میشود. لینک پیوند: http://iranbirdrecords.ir/1403/03/28/Persian%20name%20of%20Long-tailed%20Shrike

*اولویت نام آبچلیک سبز برای آبچلیک تک زی* یکی از تعارض‌های موجود در نام‌گذاری فارسی و انگلیسی برای گونه‌های پرندگان ایران، نام "آبچلیک تک‌زی" و نام انگلیسی آن Green Sandpiper است. همین موضوع، سبب بروز ناهماهنگی بین نام فارسی و انگلیسی این گونه شده است که گاهی برای پرنده‌نگران و پرنده‌شناسان کشور ایجاد دشواری می‌کند. *باید یادآور شد که در گذشته دور، نام فارسی آبچلیک تک‌زی با نام انگلیسی این گونه یعنی Solitary Sandpiper، با هم هماهنگ بودند اما پس از جداشدن دو گونه: Solitary Sandpiper Tringa solitaria و Green Sandpiper Tringa ochropus از یکدیگر، و با ادامه کاربرد نام فارسی پیشین برای نام انگلیسی Green Sandpiper که در ایران زیست می‌کند، نام‌های فارسی و انگلیسی این گونه دچار تعارض نام شدند که در عمل کاربرد آن را دشوار نموده است. به هر روی، هنوز پرنده‌نگرها به نام پیشین تک‌زی عادت دارند (وجود آن در کتاب‌های قبلی و عادت دیداری، شنیداری و گفتاری به این نام)؛ اما در کنار آن نیاز است تا بدانیم که گونه‌ای که در ایران زیست می‌کند، آبچلیک سبز است و بهتر است کم‌کم نام جدید را در فهرست پرندگان ایران به کار ببریم. نیاز به یادآوری است که در فروردین 1400 نظرسنجی درباره اولویت کاربرد نام آبچلیک تک‌زی به آبچلیک سبز (تک‌زی) انجام شده بود که گرچه رای بیشتر از 50 درصد اعضای رای‌دهنده کمیته ثبت پرندگان با آن موافق بودند، برای ایجاد روند تدریجی این تغییر، در تاریخ 22 فروردین 1400 نام آبچلیک سبز به عنوان نام دوم و درون پرانتز معرفی شده بود. اکنون پس از گذشت بیش از سه سال از آن، به نظر می‌رسد که می‌توان نام فارسی آبچلیک سبز را به عنوان نام نخست این گونه برگزید. بر این اساس، باز هم به منظور حفظ عادت گذشته (یعنی کاربرد نام آبچلیک تک‌زی) در میان پرنده‌نگرهای ارجمند، از این پس، در فهرست‌های پرندگان ایران، نام این گونه به شکل زیر به کار خواهد رفت: "آبچلیک سبز (تک‌زی)" Green Sandpiper Tringa ochropus لینک پیوند: http://iranbirdrecords.ir/1403/04/12/Persian%20name%20of%20Green%20Sandpiper-%202024

*ویرایش نام «طرقۀ کوهی» به «طرقۀ حنایی»* یکی از گونه‌های پرندگان ایران «طرقۀ کوهی» با نام علمی Monticola saxatilis است. این گونه، همراه با «طرقۀ کبود (آبی)» در سردۀ Monticola جای دارند. نام انگلیسی مشترک برای هر دو گونه نیز Rock Thrush است که به معنی توکای کوهی است و البته، نیاز به یادآوری است که هر دو گونه نیز، در زیستگاه‌های صخره‌ای و کوهستانی زیست می‌کنند. با نگاهی به نام‌های کامل فارسی و انگلیسی، تناقض بین این دو نام را می‌بینیم. در حقیقت، در حال حاضر، نام عمومی «طرقه» معادل نام عمومی انگلیسی Rock Thrush به معنی توکای کوهی است. بر این اساس، به نظر می‌رسد که برای هماهنگی و ایجاد یکدستی در شیوۀ نام‌گذاری این دو گونه، بهتر است که نام «طرقۀ کوهی» به «طرقۀ حنایی» تغییر کند تا هم نام فارسی و انگلیسی Rufous-tailed Rock Thrush با هم هماهنگ شود و همچنین نام فارسی دو گونۀ «طرقۀ کبود» و «طرقۀ حنایی» تبدیل به قرینۀ رنگی کبود (آبی) در برابر حنایی می‌شود که کاربرد آن برای شناسایی این دو گونه حتی نابالغان را نیز آسان‌تر می‌سازد. این نظرخواهی با رای قاطع اعضای کمیته ثبت پرندگان ایران پذیرفته شد. بنابر این، ازین پس در فهرست‌های رسمی پرندگان ایران، نام این گونه به شکل زیر نوشته خواهد شد. طرقۀ حنایی (کوهی) Rufous-tailed Rock Thrush Monticola saxatilis نیاز به یادآوری است که دربارۀ تبدیل نام عمومی «طرقه» به «طرقۀ کوهی» برای سردۀ Monticola، در آینده پس از نظرخواهی تصمیم‌گیری خواهد شد. پیوند وبگاه: http://iranbirdrecords.ir/1403/05/05/Persian%20name%20of%20Rufous-tailed%20Rock%20Thrush

*گزینش واژه پوپک برای نام دوم هدهد* در زبان فارسی، نام‌های گوناگونی برای هدهد به کار می‌روند که می‌توان آنها را در سه گروه دسته‌بندی کرد: پوپک، شانه‌به‌سر و مرغ سلیمان. یکی از واژه‌های محوری رایج فارسی برای هدهد، پوپَک هستند. در زبان فارسی، نام‌های دیگری نیز از همین ریشه برای هدهد آمده است، مانند پوپ، پوپَک، پوپو، پوپوک، پوپِه، پوپَش، بوبَک، بوبو، بوبویه، بویِه، بوبِه، بُدبُدَک و هوپ‌هوپ. همچنین در میان گویش‌های گوناگون ایران، بوبِه در ارومیه، بوب‌بو در سولدوز، پودپود در بهشهر، بودبود و بودبودک در قزوین، پَپوی در لنگرود، پَپو (و پپو سلیمانه) در زبان کردی، پِپونگ در گویش زازاکی، پَپو در گویش سورانی وهورامی، پَپوک در گویش‌های کلهری و زنگنه‌ای، هوک‌هوک در ترکمنی و نام‌های پَپو، پَپوک، پَپوگ، هوپ‌هوپ و هوپ‌هوپِک نیز در کرمانجی به کار می‌روند. در فرهنگ فارسی عمید و معین، واژۀ «پوپ» و در فرهنگ دهخدا واژۀ «پوب» را به معنی تاجی از پر در پرندگان دانسته‌اند و معنی دیگر آن نیز هدهد و شانه‌به‌سر است. پوپَک در چند بیت شاعران فارسی آمده است، مانند: پوپَک دیدم به حوالی سرخس بانگک بربرده به ابر اندرا چادرکی دیدم رنگین بر او رنگ بسی گونه بر آن چادرا (رودکی) الا تا بازگویند از سلیمان که با بلقیس وصلش داد پوپَک (هندوشاه) «پوپَک» یکی از نام‌های زیبای دختران ایرانی نیز است (مانند نام بازیگر سرشناس، شادروان پوپَک گلدره) که بر رواج آن افزوده است. همچنین، نام پوپَک، به دلیل کوتاه، روان بودن و تکرار در حرف «پ»، امکان کاربرد بیشتری برای آموزش کودکان و نوجوانان دارد. نیاز به یادآوری است که واژۀ پوپک با واژۀ پیک فارسی نیز آوای نزدیکی دارد که با توجه به از راه رسیدن این پرنده در آغاز بهار به مناطق شمالی و مرکزی، ایران به عنوان «پیک بهاری» نیز قلمداد می‌شود. با مقایسه نام این پرنده در زبان‌های مختلف می‌توان دریافت که، واژۀ Upupa در نام لاتین سرده، پوپو در پارسی، پَپو در زبان کردی، بوپو در زبان‌های اردو و کشمیری، پوپوت در زبان‌های اوستی و کاتالان، پوپوک در زبان روسین، پوپوکیش در زبان لاتوی و Hoopoe در نام انگلیسی و Opop در بسیاری از نام‌های مشابه در زبان‌های اروپا و آسیا از یک ریشه هستند. از دیدگاه واژه‌شناسی، واژۀ کوتاه، دوهجایی و متصل «پوپَک» برای کاربرد گفتاری و نوشتاری، بر نام سه‌واژه‌ای، چهارهجایی و دارای دو نیم‌فاصله و نیز بر نام دوواژه‌ای، پنج‌هجایی با یک فاصله کامل، ارجحیت دارد. همچنین، واژۀ پوپک با داشتن حرف «پ» در زبان فارسی برجسته می‌شود. از نکته‌های دیگر، سیر آوایی است که از نام‌های فارسی پوپَک، پوپو، پودپود و هوت‌هوت، به نام عربی هُدهُد شنیده می‌شود. در عین حال، همۀ این نام‌ها به صدای طبیعی این پرنده نیز شبیه هستند. با توجه به در نظر گرفتن همۀ نکته‌های بالا، نام پوپَک، به عنوان نام فارسی اولویت‌دار برای هدهد در نظر گرفته شد و در فهرست‌های رسمی نیز بر دو نام دیگر فارسی یعنی «شانه‌به‌سر» و «مرغ سلیمان» ارجحیت پیدا می‌کند. بنابر این، از این پس، در فهرست‌های پرندگان، نام این گونه به شکل زیر نوشته می‌شود. هُدهُد (پوپَک) Eurasian Hoopoe Upupa epops پیوند وبگاه: http://iranbirdrecords.ir/1403/05/08/Second%20Persian%20name%20of%20Eurasian%20Hoopoe

نوواژۀ «شکاری‌نگری» و «شکاری‌نگر» یکی از واژه‌هایی که به‌تازگی در پروژۀ شمارش پرندگان شکاری، پیشنهاد شد و به کار رفت، واژۀ «شکاری‌نگری» است. این واژه در برابر واژۀ ترکیبی انگلیسی "Raptor watching" قرار می‌گیرد. نیاز به یادآوری است که برای واژۀ انگلیسی Raptor، واژۀ فارسی «شکارگر» در فرهنگستان زبان و ادب فارسی تصویب شده و شایسته‌تر است. در عین حال، در زبان فارسی، برای عبارت انگلیسی Birds of Prey که تقریبا معادل واژۀ Raptors است، عبارت «پرندگان شکاری» به کار می‌رود. همچنین، پسوند «نگری» برای واژۀ انگلیسی Watching رایج است که در واژۀ رایج «پرنده‌نگری" (در برابر واژۀ Bird-watching) رواج گسترده‌ای دارد. بر این اساس، واژۀ پیشنهادی «شکاری‌نگر» برای Raptor watcher نیز واژۀ ترکیبی مناسبی به نظر می‌رسد که به‌سرعت می‌تواند رواج یابد. 27 مرداد 1403

*یادداشتی دربارۀ نام سلیم پاسیاه (کوچک)* یکی از گونه‌های پرندگان ایران با نام رایج فارسی پیشین «سلیم کوچک» و نام انگلیسی Kentish Plover است. نخستین نام فارسی پیشنهادی برای این گونه در چک‌لیست پرندگان ایران «جلود پاسیاه» بود (کتاب جرویس رید، 1338). در آن دوره، نام عمومی «جلود» به پرندگی گفته می‌شد که اکنون «سلیم» نامیده می‌شوند. سپس نام این گونه به «سلیم کوچک» تغییر یافت (اسکات و همکاران 1354) و تا چندین دهه به همین شکل ادامه یافت. آنچه که مسلم است، واژه کوچک در نام فارسی در نام چندین گونه از سلیم‌ها و تلیله‌ها به کار رفته است (مانند سلیم طوقی کوچک، سلیم کوچک، سلیم شنی کوچک و تلیله کوچک). به نظر می‌رسید که کاربرد واژه کوچک در میان سلیم‌ها و تلیله‌ها بیش از حد معمول در نام‌گذاری ‌گونه‌های پرندگان بوده است. بنابر این، نیاز بود تا در جهت کاهش چنین خطاهایی گام برداریم. واژۀ انگلیسی Kentish به معنی مرتبط به منطقۀ Kent در انگلستان است. گویا نام علمی گونه نیز به یاد اسکندر مقدونی نام‌گذاری شده است. بنابر این، نمی‌توانستیم از هیچ‌یک از دو نام انگلیسی و فارسی برای اصلاح نام فارسی کمک بگیریم. به نگاهی به ویژگی‌های ریخت‌شناسی این گونه می‌توان دریافت که این گونه همانند دو گونه سلیم طوقی، دارای طوق سفید گردنی، پیشانی سفید، لکه تیره تیره تارک، نوار تیره چشمی، نوک تیره، چانه و گلوی سفید، لکه تیره در دو سوی سینه، زیرتنه سفید و روتنه خاکستری شنی است. در عین حال، ویژگی متمایز این گونه، رنگ سیاه پاها در بالغان و رنگ تیره پاها در نابالغان است؛ در حالی‌که در سلیم طوقی بزرگ رنگ پاها قرمز و در سلیم طوقی کوچک رنگ پاها صورتی تیره است. با توجه به نکته‌های یادشده در بالا، ضمن احترام به نخستین نام فارسی این گونه (پاسیاه) و با برگزیدن دو کلید مهم شناسایی در نام‌گذاری این گونه، در کتاب مبصر (1395) و کتاب زیرگونه‌های پرندگان ایران (خالقی‌زاده و همکاران 2017)، نام «سلیم طوقی پاسیاه»، به عنوان نام دوم این گونه در درون پرانتز آمده بود. در ارزیابی اصلاح نام فارسی این گونه، پس از رای‌گیری در اسفند 1398، تلاش شد تا به عنوان یک راه حل میانی، با افزودن نخست نام این گونه یعنی «پاسیاه»، هم نام این گونه دقیق‌تر شود و هم بخشی از نقص نام‌گذاری فارسی آن برطرف شود. بنابر این، پس از آن زمان نام این گونه به شکل «سلیم پاسیاه (کوچک)» به کار رفت. "سلیم پاسیاه (کوچک)" Kentish Plover Charadrius alexandrinus پیوند وبگاه: http://iranbirdrecords.ir/1403/06/10/Note%20on%20Persian%20name%20of%20Kentish%20Plover