بسم الله الرحمن الرحیم 🔻اخیرا اظهاراتی از سوی یکی از اساتید محترم حوزه علمیه در خصوص انطباق فیزیک کوانتوم بر آیات قرآن کریم مطرح شده است. ایشان مدعی شده‌اند که فیزیک کوانتوم نشان می‌دهد هر رفتار کوچک در عالم، تأثیری بیش از تصور ما دارد و با استناد به این اصل، می‌توان شدت عذاب آخرت، فزونی نعمت و جاودانگی رفتار را تبیین کرد. این اظهارات، نقدهایی را در پی داشته و بحث خلط معرفت دینی و معرفت تجربی را مطرح کرده است. ضمن تأکید بر اهمیت گفتگوی سازنده میان علم و دین و با احترام به دیدگاه‌های مطرح شده، نکات زیر را یادآور می‌شویم: 1️⃣ “اثر پروانه‌ای” و فیزیک کوانتوم: 🔹نکته‌ای که استاد تفسیر از تطابق فیزیک جدید با قرآن کریم بدان اشاره نموده‌اند، ظاهرا "اثر پروانه‌ای" است. این اثر اگرچه امری شناخته شده در فیزیک جدید است (مشابه پدیده‌های آشوبناک مطرح در سیستم‌های دینامیک غیر خطی) ولی لزوما یک اثر کاملا کوانتومی نبوده بلکه با فیزیک کلاسیک نیز قابل تبیین است. وانگهی «سال 1903» موضوعیتی در شکل‌گیری نظریه کوانتوم ندارد. 🔹در هر صورت اگر مقصود این استاد امکان تأثیر یک پدیده در اثری جاودانی از آن است، لزومی نداشت به این اثر تمسک نمایند؛ بلکه تأثیر و تاثرات نامتناهی حاصل از یک پدیده امری شناخته شده حتی بر اساس فیزیک کلاسیک است. 🔹قابل توجه آنکه اشاره به نقض موضعیّت در نظریهٔ کوانتوم می‌توانست شاهد مناسب‌تری برای بحث یکپارچگی عالم یا تأثیر بخشی از عالم بر کل آن باشد. 2️⃣ انطباق کامل یک نظریه علمی با آیات قرآن: 🔸همانگونه که علامه طباطبایی در مقدمه المیزان بیان داشته‌اند، تفسیر قرآن باید عاری از هرگونه پیش فرض غیر وحیانی باشد، پس تطبیق کامل یک مفهوم وحیانی با یک داده تجربی خطاپذیر نوعی تفسیر به رأی محسوب می‌شود. 🔸هرچند می‌توان از شواهد تجربی برای تقریب به ذهن و دفع استحاله مفاهیم فراتجربی، مانند کیفیت وقایع اخروی، استفاده کرد (چنانکه گفته‌اند «ادل الدلیل علی امکان شیء وقوعه»)، اما نباید تعالیم فراتجربی (وحیانی یا فلسفی) را کاملاً منطبق با نظریات تجربی دانست. زیرا نظریات علوم تجربی در معرض خطاهای شواهد تجربی مربوط به خویشند، در حالی که تعالیم وحیانی ثابت و تغییرناپذیرند. بله می توان امور فرا تجربی را با رعایت اصول صحیح سازگار با شواهد تجربی دانست. 3️⃣ رابطهٔ فیزیک و متافیزیک و سکولاریسم علمی: ▫️اگرچه خلط اصطلاحات و دستاوردهای علوم مختلف یکی از آسیب‌های تحقیقات میان تطبیقات علوم است، اما نباید به بینونت و جدایی کامل میان این دستاوردهای تجربی و فراتجربی رسید. زیرا در هر نظریهٔ فیزیکی، اموری متافیزیکی نیز نهفته است و یک فیزیک‌دان همواره به یک متافیزیکدان نیاز دارد؛ پس این جدایی کامل، اصولا ممکن نیست. از این رو میان عقل، نقل و فیزیک باید تعاملی صحیح برقرار نمود؛ چنانکه علوم جدید می‌توانند به درک بهتر آیات الهی مطرح در آموزه‌های وحیانی مانند نظم، غایت مندی، اتصال تدبیر، اتقان صنع، عدم فساد در آسمان‌ها و زمین و ... کمک کنند. از سویی دیگر یک متافیزیک سکولار، یک فیزیک سکولار در پی خواهد داشت. بنابراین تعامل صحیح و سازنده بین علم و دین می‌تواند به رشد و شکوفایی هر دو حوزه کمک کند و زمینه را برای فهم بهتر از جهان و جایگاه انسان در آن فراهم سازد. اما این تعامل باید با رعایت دقت، احتیاط و اصول علمی و منطقی و با پرهیز از تطبیق‌های سطحی و تحریف‌های مفهومی انجام شود. 🌱|انجمن علمی فلسفه فیزیک دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام|🌱 #علم_و_دین #فلسفه_علم #فیزیک_کوانتوم #تفسیر_قرآن @Bou_phil_of_phys