📝 واژهشناسی
✍ أقلاً و أکثراً
دو واژۀ «أقل» و «أکثر» عربی، اسم تفضیل، و غیرمنصرف هستند و اسمهای غیرمنصرف در زبان عربی تنوین نمیگیرند. بنابراین، این دو واژه نیز در زبان عربی تنوین نمیگیرند. اما در زبان فارسی «أقلاً» و «أکثراً» برخلافِ قاعده تنوین دادهشدهاند و در زبان فارسی، چه در نوشتار و چه در گفتار، رایج شدهاند.
یادآوری:
این دو واژه با تنوین مناسب نوشتارِ معیار نیست و باید بهجای «أقلاً» واژههایی مانند «حداقل»، «لااقل»، و «دستکم» و بهجای «أکثراً» واژههایی مانند «غالباً» یا «بیشتر» را بهکار برد.
✍ یک نکتهات بگویم!
شاخصهای پایانیافته به واکۀ /e/ (یا های بیان حرکت و های ناملفوظ)، مانند «علامه»، سَریا (= «ۀ/ ـۀ») یا «یِ» نمیگیرند. بنابراین مینویسیم «علامه طباطبایی»، نه *علامۀ طباطبایی.
اگر برای این شاخصها صفت بیاوریم، سریا یا «یِ» میگیرند. مثال: علامۀ فقید.
✍ پیوند یا حرف ربط
تعریف:
حرف ربط به واژه یا عبارتی گفته میشود که بین دو یا چند واژه یا دو یا چند گروه یا دو یا چند جمله پیوند برقرار میکند. ازاینرو به آن «پیوند» نیز میگویند، مانند «و»، «که»، «هم»، «اگر»، «اما»، «زیرا»، «چراکه»، «چنانکه»، «با وجود این»، و ... .
فاصلهگذاری:
از لحاظ ساخت، حرف ربط به دو دستۀ بسیط و مرکب تقسیم میشود.
حروفِ ربطِ مرکب از دو یا چند تکواژ تشکیل شدهاند که برخی از آنها بافاصله نوشته میشوند و برخی نیمفاصله.
۱) بافاصلهها:
از آنجا که/ ازآنجاکه، از زمانی که، از وقتی که، از هنگامی که، اگر چنانچه، اینطور که، آنطور که، با اینکه، با آنکه، با وجود این، با وجود اینکه، با وجود آنکه، برای اینکه، برای آنکه، بعد از اینکه، بعد از آنکه، تا اینکه، تا آنکه، تا جایی که، تا زمانی که، تا وقتی که، جز اینکه، جز آنکه، در حالی که/ درحالیکه، در صورتی که/ درصورتیکه، صرفنظر از اینکه، صرفنظر از آنکه، مگر اینکه، مگر آنکه، وقتی که، هروقت که، هر وقتی که، هرچند که، هرکجا که، هرگاه که، هنگامی که.
۲) نیمفاصلهها:
ازاینرو، اگرچه/ گرچه، بنابراین، چراکه، چنانچه، چنانکه، چندانکه، چونکه، حالآنکه، زیراکه، وگرنه، هرچند، همانکه، همچنانکه، همینکه.
✍ یک قاعدۀ فاصلهگذاری
اگر الگوی «اسم + حرف اضافه + اسم» واژۀ مرکب (صفت، قید، یا اسم) بسازد، نیمفاصله یا بیفاصله نوشته میشود. چند مثال:
پابرجا
پادرهوا
تابهتا،
تودرتو
جددرجد
حقبهجانب
حلقهبهگوش
دستاندرکار
دستبهدست،
دستبهسر
دستبهسینه
دستبهعصا
دمبهدم
راهبهراه
سربهراه
سربهزیر
سربههوا
سردرگم
شانهبهسر
شیرتوشیر
گوشبهزنگ
لابهلا
لحظهبهلحظه
لنگهبهلنگه
مادربهخطا
نسلدرنسل، و ... .
✍ شاخص
عناوین و القابی که همراه اسم میآیند «شاخص» نام دارند. شاخص یا برای احترام میآید یا سِمت و منصب افراد را نشان میدهد یا نشانۀ نَسَب است یا رتبۀ علمی و یا مواردی از این دست. شاخصهای پرکاربرد:
آقا، آخوند، خانم، جناب، حاج، امام، بانو، پاپ، پرفسور، حاج، شیخ، علامه، موسیو، سید، سلطان، عمو، دایی، خاله، عمه، استاد، خواجه، پهلوان، مهندس، دکتر، قاضی، شهید، سرکار، مشهدی، کربلایی، امیر، شاه، حکیم، درجات نظامی (مانند گروهبان، استوار، ستوان، سرگرد، سرهنگ، تیمسار، سرتیپ، سرلشکر، سپهبد، سردار، و ... .)
یادآوری:
۱) شاخصها همیشه بافاصله نوشته میشوند، مگر آنها که با اسمشان عَلَم شده باشند یا جزئی از آن باشند. مثال:
آقاداداش، باباطاهر، بیبیشطیطه، حاجیفیروز، حسندله، حسینمیرزا، خالهلیلا، خانعمو، داداشرضا، رضاخان، رضاشاه، رضاقلیخان، شاهعباس، فتحعلیشاه، کَلعباس، مریمبانو، مشمریم، ملاصدرا، ملانصرالدین، میرزاکوچکخان جنگلی، ناصرالدینشاه، ننهبلقیس، و ... .
۲) شاخصها همیشه بلافاصله پیشاز اسم میآیند و بین شاخص و اسمْ عنصر دیگری قرار نمیگیرد.
✍ دو نکتهٔ فاصلهگذاری دربارهٔ «شاخص»
۱) وقتی دو شاخص در پی هم میآیند، بافاصله نوشته میشوند.
🔸 مثال:
استاد دکتر علیاشرف صادقی، امیر سپهبد علی صیاد شیرازی، سپهبد خلبان نادر جهانبانی، ... .
۲) فاصلهگذاریِ نامهای خانوادگیِ دوتایی و بیشتر تابع تلفظ است. اگر به هم اضافه شوند، بافاصله نوشته میشوند، وگرنه نیمفاصله نوشته میشوند.
🔹 مثال:
- حالت اضافه: جوادیِ آملی، محمدیِ گلپایگانیِ اَبیانه، ... .
- غیراضافه: تقویمنش، میلاننورانی، مهدویکیا، حسینیپناه، ... .