فعلا قابلیت پخش رسانه در مرورگر فراهم نیست
مشاهده در پیام رسان ایتا
🇮🇷#ایران_قوی
🇮🇷#ایران_شناسی
✨ کشورهایی که در زمان صفویه جزئی از ایران بودند! ✨
در دوران شکوه صفویان، قلمرو ایران یکی از گسترده‌ترین امپراتوری‌های منطقه بود. 👑 از قفقاز تا خلیج فارس، ایران توانست به مرکز قدرت و فرهنگ تبدیل شود. 🌍
کشورهایی که در زمان صفویه جزئی از ایران بودند:
1️⃣ ایران امروزی
2️⃣ جمهوری آذربایجان، ارمنستان، و گرجستان
3️⃣ عراق (بغداد، کربلا، و نجف)
4️⃣ افغانستان (هرات، قندهار، و کابل)
5️⃣ پاکستان (بلوچستان و سند)
6️⃣ ترکمنستان و ازبکستان (بخش‌هایی از خراسان بزرگ)
7️⃣ بحرین و جزایر خلیج فارس
📜 صفویان با گسترش مرزها و حفظ فرهنگ ایرانی، تاریخ‌ساز شدند.
─═༅𖣔❅ ⃟ ⃟ ﷽ ⃟ ⃟ ❅𖣔༅═─
📑#پژوهش_ادملاوند
@edmolavand
📚#آوات_قلمܐܡܝܕ
📡✦࿐჻ᭂ🇮🇷࿐჻𖣔༅═─
🟦#رودبار
📝مقاله متن
🌍نام چند مكان در ايران و نيز افغانستان.
رودبار، نام چند مكان در ايران و نيز افغانستان. رودبار واژه اى فارسى و به معناى جايى است كه رودها و نهرهاى آب در آن جريان دارند ( ← سمعانى، ج 6، ص 187؛ ياقوت حموى؛ برهان، ذيل مادّه). گاه به نواحى حوضه يك رود كه حدود 30ـ40 دهكده داشت نيز رودبار اطلاق مى شده است ( ← منوچهر ستوده، 1388ش، ص 29). ازاين رو چند مكان جغرافيايى با نام رودبار در فلات ايران وجود دارد، ازجمله در قزوين، گيلان، كرمان و ايالت سيستان قديم.
1) رودبار قزوين. ناحيه تاريخى رودبار در شمال قزوين بخشى از ناحيه ديلم* بود. اين ناحيه كوهستانى به جهت عبور رود شاهرود* از ميان آن، به رودبار شاهرود نيز شهرت داشت. رودبار سرزمينى وسيع از حدود سرچشمه هاى شاهرود در الموت* تا نزديكى ملتقايش با رود قزل اوزون در منجيل را دربرمى گرفت (قزوينى، ص 373؛ حمداللّه مستوفى، نزهة القلوب، ص60ـ61، 217؛ نيز ← منوچهر ستوده، 1349ـ1380ش، ج 1، ص 461). به نظر مى رسد در منابع متقدم، هرجا از رودبار در شمال ايران به عنوان مركز ملوك ديلم (جَستانيان*) نام برده شده است، مراد همين رودبار باشد كه به رودبار الموت و رودبار قزوين نيز معروف بوده است ( ← اصطخرى، ص 204؛ ياقوت حموى، همانجا؛ جوينى، ج 3، ص 202، 212؛ ابوالفداء، ص 428ـ429؛ حمداللّه مستوفى، نزهة القلوب، ص60، 217ـ218). ظاهرآ نخستين بار نام رودبار در تاريخ طبرى (قرن سوم) آمده است. طبرى (ج 9، ص 97) در بيان ماجراى مازيار (آخرين امير قارِن وندان طبرستان، متوفى 224) و قتل كوهيار به راهى از رودبار به رويان اشاره كرده كه احتمالا همان رودبار قزوين بوده است. مركز اين ناحيه، با نام رودبار، در زمان حكومت جستانيان (قرن دوم ـ چهارم)، تختگاه آنان و قصبه ديلم نيز بود ( ← اصطخرى، ص 204ـ205؛ ياقوت حموى، همانجا؛ نيز ← جَستانيان*؛ قس مقدسى، ص360، كه «بروان» را قصبه ديلم شمرده است). سكه هاى به جامانده از خسروشاه بن ماناذر، از امراى جستانى، كه به تاريخ 361 در رودبار ضرب شده ( ← عقيلى، ص 192، 203)، مؤيد گزارشهاى مذكور است. در اوايل سده چهارم، با افول قدرت جستانيان، رودبار همانند ساير نواحى قلمرو آنان به تدريج به دست حكومتهاى مجاور افتاد. در سالهاى 315ـ316، اَسفاربن شيرويه* از امراى مسافريان بر آنجا تسلط يافت ( ← ابن اثير، ج 8، ص 191؛ حمداللّه مستوفى، نزهة القلوب، ص 409). در پى كشته شدن اسفار، مرداويج* (حك : 316ـ323؛ بنيان گذار سلسله زياريان) با تسخير رودبار و نواحى اطراف آن بر ديلمان مسلط شد (حمداللّه مستوفى، همانجا). رودبار در زمان حكومت جعفريان (حك : 383ـ484) بر قزوين، از توابع كوره قزوين بود (همان، ص 778). رودبار همانند الموت به فراوانى قلعه هاى نظامى شهرت داشت و لَمِّسَر، معروف ترين قلعه اسماعيليان پس از الموت، در اين ناحيه واقع بوده است (ورجاوند، ص 214). رودبار از قرن پنجم تا هفتم در تصرف اسماعيليان و از مراكز اصلى حكمرانى و فعاليتهاى تبليغى آنان بود. حسن صباح (متوفى 518)، بنيان گذار اسماعيليه نزارى در ايران، پس از فعاليتهاى مذهبى در شهرهاى مختلف، رودبار را مركز فعاليتها و تبليغات مذهبى خود قرار داد ( ← قزوينى، ص 302). در پى آن، گروهى از مردم الموتِ رودبار به كيش اسماعيلى درآمدند (جوينى، ج 3، ص 192ـ193). حسن صباح پس از تسخير قلعه الموت در 483، به تصرف قلاع و نواحى اطراف الموت پرداخت و در هركجا توانست قلعه اى ساخت. در اين زمان يورنتاش، امير ملكشاه سلجوقى كه رودبار در اِقطاع او بود، كوشيد حسن صباح را از قلعه الموت بيرون كند كه اين كار با مرگ يورنتاش ناتمام ماند (همان، ج 3، ص 199ـ200؛ رشيدالدين فضل اللّه همدانى، 1387ش، ص 108؛ حمداللّه مستوفى، نزهة القلوب، ص 519؛ براى اطلاع بيشتر ← حسن صبّاح*). به گزارش حمداللّه مستوفى (نزهة القلوب، ص 61؛ تاريخ گزيده، ص 527ـ528)، حدود پنجاه قلعه همچون الموت، لمسر، ميمون دژ، لار، منصوريه و بهرام در ناحيه رودبار وجود داشت (نيز ← الموت*). قلعه الموت، به سبب اينكه دارالملك اسماعيليه بود، اعتبار و اهميت بيشترى داشت و ناحيه رودبار به سبب شهرت قلعه الموت در اين دوره به رودبارِ الموت شهرت يافته بود ( ← جوينى، ج 3، ص 139، 261؛ حمداللّه مستوفى، نزهة القلوب، ص 218؛ نيز ← الموت*). در دوره حكمرانى محمدبن ملكشاه سلجوقى، قارن بن شهريار (پادشاه طبرستان) در 500، خواجه نظام الملك (وزير مشهور سلجوقى) در 503، و انوشتگين شيرگير در 505 براى تصرف قلعه لمسر به رودبار لشكركشى كردند كه همگى بى نتيجه ماند ( ← ابن اثير، ج10، ص 477ـ478، 527ـ528؛ جوينى، ج 3، ص 211ـ212؛ رشيدالدين فضل اللّه همدانى، 1387ش، ص 124).
در 511 به دستور سلطان محمد سلجوقى، بار ديگر انوشتگين قلاع مهم رودبار همچون الموت و لمسر را محاصره كرد و در آستانه فتح اين قلاع، باشنيدن خبر مرگ سلطان محمد لشكريانش متفرق شدند (جوينى، ج 3، ص 212؛ رشيدالدين فضل اللّه همدانى، 1387ش، ص 124ـ130؛ حمداللّه مستوفى، تاريخ گزيده، ص520). در زمان بزرگ اميد كيا* (حك : 518ـ532)، كه به وصيت حسن صباح حاكم رودبار و قلاع آن شده بود ( ← حمداللّه مستوفى، تاريخ گزيده، ص 521)، سلطان محمود سلجوقى و جانشينانش بارها به رودبار و قلعه هاى آن حمله كردند ( ← رشيدالدين فضل اللّه همدانى، 1387ش، ص 137ـ139، 151؛ كاشانى، ص 173ـ175). به رغم همه كوششها، بيرون آوردن رودبار از چنگ اسماعيليان تا زمان هولاكوخان (سرسلسله ايلخانيان مغول در ايران) به تعويق افتاد. او در 651 مقدمه لشكرش را به فرماندهى مِرْگِتاى به رودبار فرستاد كه خرابيهايى به بار آوردند ( ← رشيدالدين فضل اللّه همدانى، 1373ش، ج 2، ص 981). در 653، با نزديك شدن لشكر هولاكو به رودبار الموت، ركن الدين خورشاه* كوشيد با اظهار اطاعت و نيز تخريب برخى قلاع، هولاكو را از تصرف اين ناحيه بازدارد. در 654، با تسليم شدن خورشاه، رودبار به دست هولاكو افتاد و به فرمان او، حدود پنجاه قلعه در ناحيه رودبار تخريب شد (جوينى، ج 3، ص 261ـ262، 267ـ268؛ رشيدالدين فضل اللّه همدانى، 1387ش، ص 184ـ189؛ حمداللّه مستوفى، نزهة القلوب، ص 527). پس از برافتادن اسماعيليان، اطلاعاتى كه درباره ناحيه رودبار در منابع آمده جالب توجه است. قزوينى، در نيمه دوم قرن هفتم (ص 373) رودبار را سرزمينى كوهستانى با رود و درختان فراوان وصف كرده است. بنابرگزارش او (همانجا)، آباديهاى آنجا مشتمل بر قُرا و قِلاع مستحكم بود. حمداللّه مستوفى (نزهة القلوب، ص60ـ61) از اين ناحيه با عنوان «ولايت رودبار» ياد كرده است. او علاوه بر اشاره به حدود تقريبى اين ناحيه و قلاع اسماعيليه، آن را به بخشهاى گرمسير و سردسير تقسيم كرده و به رونق كشاورزى در آنجا به سبب وجود رود و نهرهاى آب و به مهم ترين محصولات آنجا اشاره كرده است. بنابر گزارش او (ص 61)، هنوز برخى از اهالى آنجا اسماعيلى و برخى نيز مزدكى بوده اند. در اين دوره، رودبار ــ كه گاه از آن با عنوان رودبار قزوين نيز ياد مى شد ــ از اعمال ايالت جبال بود ( ← قزوينى، همانجا؛ حمداللّه مستوفى، نزهة القلوب، ص60، 217). در گزارش قزوينى و حمداللّه مستوفى، به مركزيت يا حاكم نشينى رودبار اشاره اى نشده است. گمان مى رود در نيمه قرن هشتم قلعه الموت مركز ولايت رودبار بوده، چراكه در گزارشى، از كيااسماعيل رودبارى، كه تحت امر ملك اشرف چوپانى بود، به عنوان حاكم الموت در 750 ياد شده است ( ← حافظ ابرو، 1380ش، ج 1، ص 217). در اواخر قرن هشتم، ناحيه رودبار، كه در تسلط خداوند محمد از امراى محلى ديلم بود، چندى به تصرف كياملك هزاراسبى، حاكم اشكور، درآمد (مرعشى، ص 53ـ54، 58). در 776، سيدعلى كيا، حاكم بيه پيش يا گيلان شرقى ( ← حسينقلى ستوده، ص 167ـ168) كه درصدد دستيابى بر قزوين بود، كياملك را از اشكور بيرون كرد؛ اما نتوانست رودبار را تصرف كند. كياملك با جلب اعتماد رهبر اسماعيليه رودبار و به كمك پيروانش (به ويژه اهالى قلعه الموت و لمسر) سيدمهدى كيا را مغلوب و اسير كرد. سيدمهدى كيا پس از آزادى بار ديگر به دستور برادرش به قلمرو كياملك لشكر كشيد كه اين بار توانست با شكست دادن و متوارى كردن كياملك، براى مدتى حكومت بر رودبار را از دست كياييان* هزاراسبى خارج سازد و بر رودبار و قلاع مهم آن مسلط شود (مرعشى، ص 58ـ59، 61ـ63، 65ـ66). رودبار در دوره حكومت كياييان به مثابه پايگاهى نظامى همواره محل استقرار بخشى از نيروهاى آنان بود، چنان كه «سپهسالار رودبار» در 781، كه اوضاع قزوين آشفته بود، به دستور سيدعلى كيا، قزوين را تسخير كرد. هرج ومرج ناشى از قتل سيدعلى كيا، در 791 فرصت مناسبى براى كياملك به وجود آورد تا با لشكرى گران از ساوه به سوى رودبار حركت كند و پس از چهار ماه محاصره بتواند بار ديگر بر رودبار و قلاع مهم آن دست يابد ( ← همان، ص 69ـ70، 89). كياييان بار ديگر در زمان سيدرضا كيا (حك : 798ـ829) توانستند، با شكست كياجلال الدين هزاراسبى بر رودبار و قلاع آن مسلط شوند (حافظ ابرو، 1380ش، ج 3، ص 225؛ مرعشى، ص 122ـ 124، 130). در پى به قدرت رسيدن اميرناصر كاركيا در 837 ، وى حكومت رودبارات (قلعه الموت و توابع آن) را به برادر بزرگش كاركيا ركابزن و نيز قلعه لمسر و توابع آن را به برادر ديگرش، كاركيا امير سيداحمد سپرد (مرعشى، ص 187ـ188). به نظر مى رسد در دوره حكومت كياييان بر ناحيه رودبار، قلعه لمسر از لحاظ نظامى بسيار اهميت داشته، چراكه مرعشى در شرح وقايع شورش كاركيا امير سيداحمد در سالهاى 845ـ846 برضد برادرش، رودبار لمسر و قلعه آن را كليد فتح گيلان دانسته است ( ← ص 248ـ249).
قلعه لمسر يكى از پايگاههاى اصلى كياييان براى حمله به قزوين و نواحى اطراف آن بود (همان، ص330، 336ـ337). اهميت راهبردى و نظامى اين قلعه به حدى بود كه از آن با عنوان رودبار يا رودبار لمسر نام برده شده است (همان، ص 123، 170، 273). اگرچه مرعشى (ص 63، 147) قلعه الموت و اطراف آن را ولايت الموت خوانده، همچنان اين منطقه جزئى از رودبار بوده و گاه به مجموع الموت و لمسر، رودبار، رودبارين يا رودبارات نيز گفته شده است ( ← حافظ ابرو، 1380ش، ج 3، ص 224؛ مرعشى، ص 58، 69ـ70، 89، 187، 453؛ بوداق منشى قزوينى، ص 94). به گزارش مرعشى (ص 453)، براثر زلزله 899 بسيارى از مردم رودبارات كشته شدند. در زمان كاركيا ميرزاعلى (حك : 883ـ910) بارها تركمانان آق قوينلو به ولايت رودبار حمله كردند (لاهيجى، ص 58، 73؛ بوداق منشى قزوينى، همانجا)، تااينكه شاه طهماسب اول، با تسلط بر رودبار در 974 تا 975 به حملات آنها پايان داد (بدليسى، ج 2، ص 235ـ236؛ منشى قمى، ج 1، ص 474، 476). در دوره قاجار (حك : 1210ـ1344 (1304ش))، بر ناحيه رودبار، كه به دو بلوك الموت و رودبار تقسيم مى شد، نايب الحكومه اى ازسوى حاكم قزوين حكومت مى كرد ( ← فراهانى، ص 28؛ جوينى، ج 3، حواشى قزوينى، ص 387، 390). اين تقسيم بندى و نام گذارى ظاهرآ متأثر از تقسيمات دوره كياييان بود. بلوك الموت در شمال شرقى قزوين مشتمل بر چهار ناحيه فيشان (تركان فيشان)، اَندِج رود، آتان (الموت بن)، و بالارودبار بود ( ← رشوند، مقدمه ستوده، ص هفت؛ جوينى، ج 3، همان حواشى، ص 389).اين بلوك 67 آبادى داشت كه باوجود جريان رود الموت در آن، به سبب كوهستانى بودن، كشاورزى در آن به باغها و مزارع كوچك محدود مى شد (عين السلطنه، ج 2، ص 1614، 1619؛ گلريز، ج 1، ص 932). بلوك رودبار بزرگ تر از الموت و در غرب آن واقع بود. اين بلوك از ملتقاى شعب رود شاهرود (رود الموت و طالقان رود) در دره شيركوه تا بلوك عمارلو در غرب را دربرمى گرفت (عين السلطنه، ج 1، ص 629؛ جوينى، ج 3، همان حواشى، ص 387). بر بلوك رودبار، كه قلعه لمسر در آن قرار داشت، محمدزمان خان رشوند (متوفى 1251) رئيس ايل رشوند تسلط داشت، ازاين رو براى تمايز آن با رودبار زيتون (رودبار گيلان)، آن را رودبار محمدزمان خانى مى ناميدند ( ← عين السلطنه، ج 5، ص 33، 37؛ رشوند، همان مقدمه، ص سى وسه ـ سى وچهار؛ جوينى، ج 3، همان حواشى، ص390؛ ورجاوند، ص 248). اين بلوك متشكل از هفت ناحيه رَشكين پره، كاتوپره، لاله بشم سفلا، لاله بشم عليا، ميان ولايت، نينه رود و بابامنصور بود (رشوند، همان مقدمه، ص پنج ـ هفت؛ گلريز، ج 1، ص990؛ جوينى، ج 3، همان حواشى، ص 391ـ392). اگرچه ناحيه بابامنصور در اين دوره از توابع بلوك عمارلو دانسته شده ( ← ميرزاابراهيم، ص 187)، در اوايل دوره قاجار و حتى پيش از آن، بابامنصور و برخى قراى عمارلو جزء بلوك رودبار بوده است ( ← كاشانى، ص 175؛ مرعشى، ص 67؛ رشوند، تعليقات ستوده، ص 212ـ233). كشاورزى در بلوك رودبار به سبب واقع بودن بر حاشيه رود شاهرود* و برخوردارى از آب وهوايى مناسب رونق داشت و مهم ترين محصولات آنجا برنج، گندم، پنبه، ارزن و ميوه بود ( ← سلطانمحمدميرزا قاجار، ص30؛ كيهان، ج 2، ص 373). در دوره پهلوى، براساس تقسيمات جديد در اين ناحيه، بخش رودبار الموت (به مركزيت روستاى معلم كلايه) با دو دهستان الموت و رودبار در دهستان رودبار شكل گرفت (گلريز، ج 1، ص 988ـ989؛ حسينقلى ستوده، ص 202؛ نيز ← الموت*).
2) رودبار گيلان. شهر رودبار، مركز شهرستانى به همين نام، در 67 كيلومترى جنوب رشت و در مسير بزرگراه قزوين ـ رشت واقع است و سفيدرود* از ميان آن مى گذرد ( ← نقشه سياحتى و گردشگرى استان گيلان). در منابع دوره صفوى (حك : ح 907ـ1135) و پس از آن نام رودبار آمده است. گويا در دوره صفوى، رودبار بخشى از ناحيه كُهدُم در غرب سفيدرود بود ( ← فومنى، ص 81، 258). به نوشته فومنى (ص 257ـ258)، در حمله على خان بِيَه پسى به رودبار در 1002، رحمت آباد، رستم آباد و عمارت حسين خان (والى كهدم) در پيلده رودبار غارت شد. بنابر گزارش فومنى، روستاى پيلده در اين زمان مركز رودبار بود. آدام اولئاريوس[1] (سياح و سفرنويس) نيز در گزارش خود از رودبار در 1046، فقط به دهكده پيله/ پيلده/ فيلده اشاره كرده است ( ← ص 289). به گزارش ناصرالدين شاه قاجار (ص 19ـ20) در 1286، فيلده روستايى ميان راهى و بزرگ و زيتون خيز با چند محله، كاروانسرا و بازار بوده است. ازاين رو به آن رودبار زيتون مى گفتند ( ← شيروانى، ص 298؛ رابينو[2] ، ص 209). در اين زمان، رودبار ناحيه اى متشكل از 30ـ 40 روستا در ساحل چپ سفيدرود واقع بود و از شمال به شَفت و كهدم و از جنوب به منجيل محدود مى شد ( ← ملگونوف[3] ، ص 298؛ فرهادميرزا قاجار، ص 24؛ رابينو، همانجا؛ منوچهر ستوده، 1349ـ1380ش، ج 1، ص 461).
در دوره قاجار، رودبار بر سر تنها مسير ارتباطى رشت به قزوين قرار داشت كه گيلان را به فلات مركزى ايران مرتبط مى ساخت (دروويل[4] ، ص360؛ ژوبر[5] ، ص 322، 328؛ اوليويه[6] ، ص 135). از اين مسير، راهى در آخر گردنه رودبار (نزديك پل سليمان خان منجيل) به سوى طارُم، زنجان و آذربايجان مى رفت (ژوبر، ص 328؛ ميرزاابراهيم، ص 189). اين جاده، كه گويا در دوره صفوى احداث شده بود، در 1246 به دستور فتحعلى شاه و مدتى بعد به دستور ناصرالدين شاه بازسازى شد. در 1316، شركتى روسى راه ديگرى از غازيان و رشت تا تهران براى عبور كاروانها و درشكه ها ساخت (ميرزاابراهيم، ص 169؛ ناصرالدين قاجار، ص 19؛ رابينو، ص 56) كه باعث رونق رودبار شد؛ چنان كه بلوك رودبار به يكى از منزلگاههاى اصلى كاروانيان براى تأمين مايحتاجشان بدل شد و رشد و گسترش قراى بلوك رودبار را درپى داشت ( ← ميرزاابراهيم، ص 189؛ فووريه[7] ، ص 426). اقتصاد رودبار برپايه كشاورزى و از محصولات آنجا انواع ميوه، گندم، جو و برنج (در رستم آباد) بود، اما محصول عمده و منبع اصلى درآمد اهالى رودبار، زيتون بوده است (ميرزاابراهيم؛ فووريه، همانجاها؛ رابينو، ص 51؛ ظهيرالدوله، ص 55). به گفته رابينو (ص210)، درخت زيتون را امير تيمور (حك : 771ـ807) از شام به اين منطقه آورده بود. با حمايت حكومت مركزى از كشت اين محصول، شمار درختان زيتون از حدود 000،80ـ 000،100 اصله درخت در 1306، به بيش از 000،200 اصله در 1331 رسيد ( ← كرزن[8] ، ج 1، ص 368، ج 2، ص 504؛ رابينو، همانجا). در 1306، ناصرالدين شاه انحصار خريد و توليد زيتون ايران را به دو تاجر بادكوبه اى تحت الحمايه روسيه واگذار كرد و آنان كارخانه روغن كشى در رودبار احداث كردند (كرزن، ج 2، ص 504؛ فريدالملك همدانى، ص 179؛ رابينو، ص 51؛ ظهيرالدوله، همانجا). رونق كشاورزى، افزايش رفت و آمد قافله هاى تجارى و مسافران شمال، تحول اوضاع اقتصادى و اجتماعى جامعه روستايى رودبار را در پى داشت. رشد توليد محصول صادراتى زيتون، ضمن افزايش درآمد روستاييان، سبب آبادى و گسترش روستاها گرديد. رشد و توسعه فيزيكى روستاهاى پراكنده بلوك رودبار به حدى بود كه در اين دوره، از رودبار به عنوان شهر نام برده اند ( ← اورسول[9] ، ص 183؛ ايست ويك[10] ، ج 2، ص 323). رودبار در دوره قاجار، چهارهزار تن جمعيت، پنجاه دكان، چند كاروانسرا و بازار داشت ( ← ميرزاابراهيم؛ ملگونوف؛ ناصرالدين قاجار، همانجاها؛ رابينو، ص 59). رابينو (ص 211، 213) رودبار را به دو ناحيه رستم آباد و فيلده تقسيم كرده است. او در گزارش خود (ص 209)، بدون ذكر نام مكان خاصى، مركز رودبار را در شانزده كيلومترى منجيل دانسته است كه تقريبآ با شهر رودبار كنونى منطبق است. مسعود كيهان (ج 2، ص 269) شهر رودبار را مركز بلوك رودبار و رستم آباد آورده، در جاى ديگر (ج 2، ص 273)، با ذكر همين فاصله، به اشتباه رستم آباد را مركز بلوك رودبار معرفى كرده است. رزم آرا (ج 2، ص 133) مركز بخش رودبار را شامل سه محله و هشت آبادى نوچوكامبَر، اَليزه (بالامحله)، خلسر، گزن سرخن (ميان محله)، دوگاهه، لاكه، تكليم و دارستان (پايين محله) ذكر كرده و در جاى ديگرى (ج 2، ص 307) صرفآ نوچوكامبر را مركز بخش رودبار آورده است. توسعه باغهاى زيتون و خريد و فروش اين محصول و فراورده هاى آن نظير روغن و صابون زيتون بر تشكيل شهر رودبار در 1311ش بسيار مؤثر بوده است ( ← ايران. وزارت كشور، 1390ش ج، ذيل «استان گيلان»؛ كتاب گيلان، ج 5، ص 1129؛ كشوردوست، ص 136). در 1316ش، با مركزيت اين شهر، بخش رودبار در شهرستان رشت تشكيل شد (رزم آرا، ج 2، ص 133؛ نيز ← ايران. وزارت كشور، 1390ش ب، ذيل «استان گيلان»). اين بخش در 1338ش با مركزيت شهر رودبار شهرستان شد ( ← ايران. وزارت كشور، 1390ش ب، همانجا). اين شهرستان امروزه مشتمل است بر بخشهاى مركزى، رحمت آباد و بلوكات، خورگام و عمارلو؛ دهستانهاى رستم آباد جنوبى، رستم آباد شمالى، كُلَشتَر، خورگام، دلفك، بلوكات، دشتويل، رحمت آباد، جيرنده و كِليشُم و شهرهاى رودبار، رستم آباد، منجيل*، لوشان*، بره سر، توتكابن* و جيرنده* ( ← همو، 1390ش الف، ذيل «استان گيلان»). شهرستان رودبار، با حدود 17% از مساحت استان گيلان، بزرگ ترين شهرستان اين استان است (كتاب گيلان، ج 5، ص 1148). براساس سرشمارى 1390ش، جمعيت شهرستان رودبار 943،100 تن بوده است كه 942،62 آن شهرنشين بوده اند ( ← مركز آمار ايران، ص 92). بر اساس همين سرشمارى، جمعيت شهر رودبار 926،10 تن بوده است ( ← همان، ص 126). اقوام مختلفى از كرمانج*، تات* و تالش* در اين شهرستان ساكن اند و مردم اين منطقه به گيلكى، كردى، تالشى، تاتى سخن مى گويند (ميرزاابراهيم، همانجا؛ رابينو، ص210). شهرستان رودبار كوهستانى و از مهم ترين كوههاى آن لات برهنه (ارتفاع 867،2 متر) و دَرفَك (ارتفاع 698،2 متر) است ( ← جعفرى، ج 1، ص 249، 490، ج 3، ص 621).
بزرگ ترين رود شهرستان، سفيدرود است كه با ساخت سد مخزنى منجيل در 1340ش در ملتقاى دو شاخه مهم سفيدرود، قزل اوزن و شاهرود، 000،240 هكتار از اراضى گيلان زير كشت آبى رفته است. همچنين با استفاده از پنج دستگاه توربين آبى علاوه بر برق استان گيلان قسمتى از برق سراسرى كشورى تأمين مى شود (همان، ج 2، ص 273ـ275؛ افشين، ج 2، ص120، پانويس 1؛ نيز ← سفيدرود*). ديگر رودهاى مهم اين شهرستان عبارت اند از: سياه رود (توتكابن) از شاخه هاى سفيدرود، كه از دامنه هاى كوه ديلمان در 42 كيلومترى شرق رودبار سرچشمه مى گيرد؛ آب دوگاهه، سيردشت (سى دشت)، كيهان و نوده، از شاخه هاى سياه رود؛ تاريك؛ و خرشك رود ( ← جعفرى، ج 2، ص 283؛ افشين، ج 2، ص 119ـ123؛ كتاب گيلان، ج 5، ص 1111). آب وهواى نواحى شمالى اين شهرستان تحت تأثير درياى خزر معتدل و نيمه مرطوب و بخشهاى جنوبى آن معتدل و خشك است (جعفرى، ج 3، ص 621). شهرستان رودبار يكى از وسيع ترين حوزه هاى جنگلى و مرتعى استان گيلان است و بخش عظيمى از اين جنگلها و مراتع در حوضه آبخيز سفيدرود واقع است (رابينو، ص 209؛ جعفرى، همانجا؛ صالح، ص 382). اقتصاد شهرستان رودبار بر پايه كشاورزى و دامدارى و مهم ترين محصول اين شهرستان زيتون و از ديگر محصولات آنجا گندم، جو و برنج است (ظهيرالدوله، ص 55؛ فرهنگ جغرافيائى آباديها، ج 25، ص 124). برخى از آثار باستانى شهرستان رودبار عبارت اند از: تپه هاى باستانى مارليك* (چراغعلى تپه) در رحمت آباد، كلوز و جوبِن در روستاهايى به همين نام؛ قلعه هاى كول و چهل گزچال در رستم آباد و دختر (گورميزا)، از اواخر دوره ساسانى (حك : ح 226ـ ح 652م) و اوايل دوره اسلامى؛ پلهاى سياهرود، انبوه، منجيل و لوشان؛ كاروانسراى پشته در رستم آباد، از دوره قاجار؛ بقعه هاى امامزادگان ابوالحسن و ابوالفضل در روستاى فيلده، سليمان در منجيل، و حمزه در لوشان، كه همگى به پسران امام موسى كاظم عليه السلام منسوب اند ( ← منوچهر ستوده، 1349ـ1380ش، ج1، ص463ـ 480؛ فرهنگ جغرافيائى آباديها، ج 25، ص 125؛ كشوردوست، ص 142ـ147؛ كتاب گيلان، ج 5، ص 1135ـ 1142). مهم ترين توليدات صنعتى اين شهرستان انواع روغن خوراكى به ويژه روغن زيتون است. معادن سنگ لاشه، سنگ آهك، زغال سنگ، سيليس، كوارتزيت، سنگ مرمريت، سنگ تراورتن، و سيمان از مهم ترين معادن فعال اين شهرستان اند. ازاين رو شهركهاى صنعتى خرشك و لوشان در اين شهرستان داير شده است (كتاب گيلان، ج 5، ص 1147ـ1148). زمين لرزه 30 خرداد 1369، در شهرستان رودبار، ويرانى شهرستان و مرگ بسيارى از ساكنان آنجا را در پى داشت (جعفرى، همانجا؛ كشوردوست، ص 141). خرابيهاى ناشى از زلزله پس از مدت كوتاهى با ساخت وسازهاى جديد و توسعه محلات قديم جبران شد. قرارداشتن اين شهرستان بر مسير رشت ـ قزوين نيز در تسريع و توسعه محدوده هاى شهرى ازجمله رودبار و رستم آباد تأثير داشته است. همچنين مهاجرت برخى از اهالى زلزله زده بخشهاى عمارلو و رحمت آباد سبب توسعه شهرى رستم آباد شده است (كتاب گيلان، ج 5، ص 1130ـ1131).
3) رودبارِ جنوب، در استان كرمان. شهرستان رودبار جنوب، در گذشته ناحيه رودبار ( ← شهسوارى و مهرآفرين، ص 183)، در دشت مسطح و وسيعى در منتهااليه جنوب شرقى استان كرمان و در مجاورت هامون جَزموريان و بر حاشيه هَليل رود قرار دارد، از اين رو رودبار ناميده شده است (افضل الدين كرمانى، ص 127؛ منشى كرمانى، ص 321؛ فرهنگ جغرافيائى آباديهاى كشور: استان كرمان، ص 44ـ45؛ ابوت[11] ، ص50). ناحيه رودبار جزو نواحى گرمسيرى كرمان است (مشيزى، ص250، پانويس 1).به گفته فرمانفرما (متوفى 1318ش؛ ص 289)، عرض اين ناحيه، كه از مشرق به شاه آباد و از مغرب به چُركويه محدود مى شود، 37 فرسخ و طول آن از ده لران (ده كردان) در شمال ناحيه رودبار تا ثيك در انتهاى بَشاگِرد حدود 73 فرسخ است. به سبب وجود صدها تپه و محوطه هاى باستانى همچون تُم/ تمب (قلعه)، خرگ/ خرق (دختر) در نزديكى شهر رودبار، و تم هزارمردى در نزديكى روستاى حيدرآباد، به نظر مى رسد رودبار از اولين مراكز تجمع انسانى در جنوب شرقى ايران باشد (فرهنگ جغرافيائى آباديهاى كشور: استان كرمان، ص 36؛ شهسوارى و مهرآفرين، ص 179ـ180). پس از اسلام، سرزمين رودبار به رغم برخوردارى از موقعيت ارتباطى مناسب، كه بر سر راه سند (مكران، بلوچستان) و بندر هرمز قرار داشت، رونق و شكوفايى چندانى نداشت، چراكه به سبب ناامنى اين ناحيه، راه بزرگ كاروانى بندرعباس به جيرفت از آن نمى گذشت ( ← حافظ ابرو، 1375ـ1378ش، ج 3، ص 46؛ نيز ← شهسوارى و مهرآفرين، ص 185). در دوره اسلامى، رودبار از اعمال جيرفت* شمرده مى شد، اما اطلاعات موجود در منابع از آن اندك و پراكنده است ( ← افضل الدين كرمانى، همانجا؛ حافظ ابرو، 1375ـ1378ش، ج 3، ص 51).