و بدانند كه دو كس را دواى قوى نبايد داد: يكى ساكن شهر گرم را در شهر مذكور، دوم خشك مزاج را، از اينجا است كه در قولنج يابس انتفاع به اشياى نرم لزج بيشتر مى‏شود. #مسهل قوی #شهر_گرم #خشک_مزاج

اما سه كس را لازم است كه مسهل قوى دهند: يكى ساكن شهر بارد را در شهر او، دوم كسى را كه آب‏بند تشرّب كند، سوم آن را كه مطحول بود در شهر بارد، بنا بر برد كه مضعف عمل است و در آخر اين بنا بر غلظ اخلاط.

و واجب است كه معده و قدم شارب المسهل را گرم دارند و بفرمايند كه بعد شرب ساكن بنشيند كه دوا از سر معده فرو شود و تقلب نفس بايستد، آن زمان اندك اندك حركت كند تا اعانت دهد بر نفوذ. و حركت كثير كه دفعةً بود و قوى باشد زنهار نشايد كه مخرج دوا است به سرعت.

و هر كه را بعد شرب مسهل خوف حدوث كرب و غثيان همى‏باشد، بايد كه دو روز يا سه روز پيشتر از شرب دوا قى كند.

انتباه كرب كه بعد شرب مسهل مى‏شود دو گونه است: يكى آن كه دوا مكرب بود، چون بسفائج و بنفشه و سنا و افتيمون و مثل آن و در اينجا تقدم قى نفع ندارد. و دوم آن كه رطوبات غليظه در معده ملتصق باشند و به دوا متحرك شوند و زود برنيايند و كرب آرند و فائده تقدم قى مخصوص به همين قسم است.

و هر گاه جهة اسهال حبوب به كار برند، اگر مقصود تنقيه رأس بود محتاج اعانت نيست فقط همان بايد داد و اين حبوب بايد كه كبار سازند و بعد ساختن زمانى كه استمساك در آنها پديد آيد و خشك تام هم نشوند بگذارند و بعده تناول كنند، تا بنا بر كبر حجم و استمساك اجزا زود منحل نشوند و در معده دير بماند و قوت بر سبيل تبخّر به سوى دِماغ همى‏رسد. و اگر مقصود تنقيه مفاصل بود، اعانت حبوب به مطبوخات لازم است، تا قوت دوا به سرعت به محل مطلوب رسد، لأن ذلك مطلوب ههنا.

و بايد كه مطبوخ، مجانس حبوب بود، چنانچه حب مسهل صفرا همراه طبيخ شاهتره دهند و حب مسهل سودا همراه طبيخ افتيمون و بسفائج و مانند آن و حب مخرج بلغم همراه طبيخ قنطوريون و مانند آن. حبها كه با مطبوخ دهند بايد كه خرد و قريب العهد ساختن بود تا زود منحل شود و قوت او به سرعت به محل مقصود رسد.

و لازم است كه روز مسهل استنجا به آب گرم كنند و اگر از مرور مواد حاد حرقت در مقعد شود به طبيخ خطمى غسل آنجا بايد كرد.

و واجب است كه به ادويه مسهله، ادويه عطريه مخلوط كنند تا قواى اعضا را محافظت كند و كذا ادويه قلبيه نيز ممزوج نمايند تا روح حيوانى را قوت دهد در هر عضو.

و بدانند كه بعض ادويه به بعض امزجه مناسبت دارند و به بعضى نه، چنانچه سقمونيا در اهل بلاد بارد عمل نمى‏كند مگر عمل ضعيف مادام كه مقدار كثير ندهند و كذا مفرح القلوب (شرح قانونچه)، ص: 483 بسيار باشد كه دواى قوى چون تربد و امثال آن در شخصى عمل نكند و چيزى خفيف چون مغز فلوس و ترنجبين عمل تام نمايد، يا در وقتى از يك جز انتفاع مى‏شود و در وقت ديگر بر خلاف آن شود، پس لحاظ رفق و احتياط مزاج و فصل و رواج وقت و خاصيّت هوا در اين امر واجب باشد.

و بسا باشد كه در بعض بلاد و بعض ابدان احتياج بدان افتد كه اجرام ادويه استعمال نه‏نمايند، بلكه قوت از او مى‏ستانند و به نقيع و طبيخ و استلعاب بدهند.

#منطق_در_طب ♦️صغری صفرا حار است ♦️کبری هر حاری مسترخی میسازد فم معده را 🌹نتیجه صفرا مسترخی میسازد فم معده را .