نکتۀ چهارم : ایجاد ، شکل دهندۀ قوس نزول است . ایجادِ علّت ، موجب این می شود که معلولی به وجود آید که ضرورت وجودیِ آن از ناحیۀ علّت باشد و ضرورت ذاتی برای اش مطرح نباشد و موجودیّت آن در پرتو و ظلّ وجودِ علّت باشد و همین باعث می شود که گفته شود معلول از علّت تنزّل یافته است . تنزّل از علّت به این معنانیست که علّت تجافی می یابد و همچون قطرات باران که نزول می کند در جای خود باقی نمی ماند و بلکه به این معنا است که علّت با حفظ مرتبۀ خود ، موجودی را که معدوم بوده است ، به صحنۀ وجود می آورد و در ذیل خود ، موجودیّت آن را تأمین می نماید تا همین طور ادامه می یابد و تنزّلِ موجودی به عنوان معلول پس از تنزّل موجودی دیگر از علّت باعث می شود که قوس نزول در عالَم هستی پدید آید . ایجاد ، صیرورت و حرکت از قوّه به فعلیت نیست که « ندار » در پرتو حرکت « دارا » شود و بلکه حرکت ایجادی ، حرکت تکمیلی است و حرکت از فعل به قوّه و در نهایت فعلیّت بخشی به قوّه می باشد ؛ در مقابلِ حرکت از قوّه به فعل که حرکت تکاملی است که دارا شدن ، در پرتو آن رقم می خورد از اینرو در این چنین حرکتی ، علّت ، صیرورت در نسبت به معلول پیدا نمی کند و علّت ، معلول نمی شود و بلکه علت در جایگاه خودش محفوظ است و معلول هم همینطور ولی از عدم به صحنۀ وجود می آید .

نکتۀ پنجم : در قوس نزول ، خلوّ علّت از معلول و خلوّ معلول از علّت معلولی که از علّت تنزّل دارد ، خالی از علّت می باشد و در مقابل ، علّت هم خالی از معلول می باشد . چون ایجاد ، تقیدی را به بار می آورد که نمی تواند اطلاق علّت را داشته باشد . در معلول ، علّت نیست و در علّت ، معلول نیست چون اگر در علّت معلول به وجود خاص اش باشد ، علّت ، معلول می شود و اگر علّت به وجود خاص در معلول باشد ، معلول ، علّت می شود ؛ در روایتی وارد شده است که : « ان الله تبارک و تعالی خلو من خلقه و خلقه خلو منه » . خلوّ ناشی از این است که علّت در تقدم بر معلول می باشد و تقدّم اش تقدّم بالعلیه می باشد .

نکتۀ ششم : قوس نزول ، سیر از غنی به فقر همین که از علّت ، موجودی معلول صادر می شود و علّت آن را ایجاد می کند ، آن موجود تمام هویّت خودش را از علّت دارد و در ذیل و ظلّ وجودی علّت است که بقاء و دوام دارد و به علّت است که موجود است و بالحق می تواند موجودیت خود را تأمین نماید . از اینرو معلول در ربط به علّت به سر می برد و در ربط به علّت است که وجود خود را تأمین می نماید . از اینرو وجودی که تنزّل یافته است ، در نسبت به علّت ، در ربط است . ربطیت در تنزل معنا می دهد و به عبارتی خلقت در تنزلّ معنا دار است . تا تنزل صورت نگیرد ، ربطیت هم بی معناست . اینکه معلول است ، چون در تنزل است . ایجاد موجب تنزّل است و تنزّل ، موجب این می شود که همه هویّت وجودیِ معلول در فقر و نداری باشد و از اینرو وجودی شکل بگیرد که « فقریّ الذات » است . فقر و نداری ، با ایجاد رقم می خورد و به عبارتی موجودی که موجودیّت اش در ذیل ایجاد است از اینرو همه اش در فقر و نداری قرار می گیرد که می بایست بقاء وجودی اش را به طور ظلّی و ذیلی معنا دهی نماید . درروایتی وارد شده است که : « کل قائم فی سواه معلول » از اینرو چون وجودی شکل می گیرد که نحوۀ وجودش فقری است و کاملا در ربط به علّت قرار می گیرد ، در سیر نزول ، علّت ، از تعبیرِ « فاعل » ، ارتقاء به تعبیر پُر معنای « قیّوم » پیدا می کند . مقوِّم را غالباً برای نظام داخلی به کار می گیرند و در این جا با اینکه علّت در نظام داخلیِ معلول وارد نشده است ، ولی چون معلول هویّتِ ربطی دارد از اینرو به علّت که معلول ربط دارد ، به قیّوم تعبیر می شود . از اینرو بقاءِ وجودی معلول ، در پرتو اطاعت وجودیِ معلول از علّت می باشد و همین باعث می شود که در پناه غنای علّت ، معلول غنی شود و بالحق بقاء وجودی داشته باشد . « طاعتُه غنی »

نکتۀ هفتم : تنزّلِ معلول از علّت ، موجب محدودیت معلول است ( سیر عالَم از نامحدودیت به محدودیت ) آنچه که ایجاد شده ، تنزلی در نسبت به علّت دارد که این تنزل ، باعث این می شود که نداشتنی در نسبت به علّت مطرح شود که در نتیجه محدودیتِ برای معلول رقم می خورد . در قوس نزول ، با ایجادی که عله العلل دارد ، یک نداری و نداشتنی را برای معلول می سازد که همین نداشتن و نداری ، محدودیتی را برای معلول رقم می زند و هر چه که ایجا د با واسطه برای معلول فراهم آید ، محدویت و نداشتن معلول بیشتر می شود تا جایی که به سر حد عدم می رسد که آن قوه و هیولی می باشد که دیگر ایجادی در عالَم ندارد .. این محدودیت ، با ایجادهای بیشتر ، به محدودیت بیشتر منجرّ می شود تا جایی که محدودیت های افزون خود را به شکل های ویژه مثل جسمیّت و تدریج و ... نشان می دهد . پس عالَم از نامحدودیت شروع می شود و خود را به محدودیت و به نهایتِ محدودیت می رساند . ضعفی که از ایجاد شروع می شود تا به نهایت ضعف برسد . به جایی می رسد که قوۀ وجود پابرجاست و حتی وجود هم نیست . عالَم از وجود شروع می شود و به قوۀ وجود ختم می شود .

نکتۀ هشتم : علّت ، حقیقتِ معلول ؛ معلول ، رقیقتِ علّت علّت بر اساس داشته های خود ، معلول را ایجاد می کند ولی چون با ایجاد ، معلول از علّت تنزّل می یابد و به جهت تنزّل ، فقر و محدودیتی برای معلول رقم می خورد از اینرو تمامیّت و حقیقت و برتر بودن معلول ، با وجودِ علّت است . علّت وجود برتر معلول است نه وجود خاصِ معلول که شخص علّت همان شخص معلول باشد و از طرفی معلول هم ، وجود فروتر علت است نه وجود خاص علّت . علّت وقتی خود را به طور ضعیف تر می نمایاند ، همان معلول می شود و معلول وقتی خود را به طور شدیدتر و قوی تر و کامل تر نشان دهد همان علّت می شود . اینجاست که حق تعالی ، حقیقت الحقائق می شود و تأمین کنندۀ حقیقت عالَم می شود .

نکته نهم : در حجاب بودن علّت برای معلول تنزل ، به دنبال خود ، حجاب را به همراه دارد و علّت با ایجاد در حجاب قرار می گیردکه در این میان ، حجاب چیزی جز همان ایجاد و خلقت خلق نمی باشد . ایجاد ، موجوب محدودیت وجود می شود و همین محدودیت عاملی است که نامحدود را در حجاب قرار می دهد ولی اینگونه نیست که نامحدود حجابی غیر از خود و غیر از محدود داشته باشد و بلکه خلقتِ محدود ، حجابی برای خالق نامحدود است . در روایتی وارد است که « لیس بینه و بین خلقه حجاب غیر خلقه » هر چه در قوس نزول ، تنزّل بیشتر می شود ،حجاب ها هم بیشتر می شود و به گونه ای می شود که موجودِ در نهایت نزول ، در حجابی افزون در نسبت به علّت به سر می رود . از اینرو علت باطن و ملکوت معلول است . علت با ایجاد و تنزل دفعی که صورت می گیرد باعث می شود که در بطون قرار بگیرد و از اینرو در خفاء صورت می گیرد که بطون معلول را رقم می زند و بدین جهت می توان گفت که علّت ، که حقیقتِ معلول است ، باطن و معلول که رقیقتِ علّت است ، ظاهر برای آن می شود و همین که علّت با معلول که رقیقتِ آن است خود را ظاهر می کند در حجاب قرار می گیرد .

#تبیین_نظام_وار_هستی_شناسی_عالم حجت الاسلام استاد مهدی منصوری جلسه اول

#تبیین_نظام_وار_هستی_شناسی_عالم حجت الاسلام استاد مهدی منصوری جلسه دوم

نکتۀ دهم : سیر از بساطت ( احدیت ) به ترکیب معلول با تنزلی که از علّت دارد ، موجب این می شود که معلول مرکب شود و هر چه به ضعف آن افزوده شود ، از ترکیب های گوناگون برخوردار می شود . همین که علّت ، ایجادی دارد ، وجودی به وجود می آید که همانطورکه وجودی دارد ، به همان وزان عدم هم دارد و بدون این عدم نیست ولی دلیل اینکه عدم دارد این است که وجودی دارد که ایجاد شده است و وجودِ ایجاد شده ، به جهت اینکه ایجاد شده است ، وجودی مافوق می خواهد ، باید به گونه ای باشد وجودی مافوق داشته باشد که مافوقیت ، بسته به داشتن عدم است که اگر عدم نداشته باشد ، جایی برای مافوق نمی ماند و از اینرو ایجاد برای آن معنا ندارد . وجود اقتضای نبودن ندارد و نمی تواند نقیض خود را مطالبه کند و بلکه وجودِ ایجاد شده است که نداری را به همراه دارد و ترکیبی از دارائی و ندارائی برای خود رقم می زند . به خاطر جهتِ تنزّل و ایجاد می توان گفت که اولین و پایه ترین نوع ترکیب ، ترکیب از وجود و عدم می باشد . با افزوده شدن جهت عدمی ، ترکیب وجود و عدم ، به اشکال مختلف ظهور می کند ؛ اینکه همیشه همراه ترکیب از وجود و عدم ، ترکیب از وجود و ماهیت است ، مسلّم است ولی اینکه سایر تراکیب را داشته باشد بسته به میزان جهت عدمی که پیدا می کند ؛ پس با ایجاد بیشتر خود را از بساطت دور می کند و به ترکیب می رساند و بعد از آن منطقۀ عدم می باشد . عالَم ، از وجود شروع می شود و بعد به ایجاد می رسد و بعد از آن حوزۀ عدم است . عالَم از وجوب شروع می شود و بعد به امکان می رسد و بعد از آن جهت عدمی است . از علم محض شروع می شود و به ترکیب از علم وجهل می رسد و بعد از آن به جهل محض می رسد و از قدرت محض می رسد و به ترکیب از قدرت و عجز می رسد و بعد از آن به عجز محض می رسد و از حیات محض ، به ترکیب به حیات و ممات می رسد و بعد از آن به ممات محض می رسد . از نور محض شروع می شود و به ترکیب از نور و ظلمت می رسد و بعد از آن به ظلمت محض می رسد . موجودی که وجودی از سر ایجاد ندارد و بلکه فوق ایجاد می شود و قبلیت از ایجاد دارد ، تنزّل نکرده است و همین عدم تنزل ، باعث می شود صفاتی را که تنزّل به همراه داشت ، را دیگر نداشته باشد . موجودی که تنزل نکرده است ، وجود است و فوق مرتبه است و نمی شود حقیقتی غیر از وجود داشته باشد و از اینرو ترکیبی ندارد و در اوج بساطت است . تعبیر دیگر از اینکه سیر عالَم از بساطت به ترکیب است ، این می باشد که سیر عالَم از تجرّد به مادیّت است ؛ ضرورت در شکلِ ویژۀ خود که به طور صمدیّت ظهور می یابد در عالی ترین وجه تجرّد خود را نشان می دهد و از اینرو در اوج سبوّحیّت و تنزّه به سر می برد و هر چه رو به پایین می آید دیگر خبری از سبّوحیّت و تنزّه نیست و بلکه فاصله از سبّوحیت و تنزّه می یابد و از این جهت ، در ابتداء تجرّد از عدم و به تبع آن تجرّد از ماهیّت دارد ( واجب الوجود ) و بعد از آن تجرّدی از ماهیت ندارد ولی تجرد از صورت دارد و عالَمش ، عالَم معنا است و واقعیتی جز معنا نیست ( عالَم عقل ) و بعد از آن به جهت تنزّل ، جهت صوری در کنار معنا می یابد ( عالَم مثال ) و بعد از آن جهت معنوی می یابد و در عین حال از جهات و شئون صوری مثالی برخوردار می شود و خود را در فعل متعلّق به ماده می کند ( نفس ) و بعد از آن آرام آرام بدون اینکه در ذات ، مجرّد از مادّه باشد ، در ذات خود را به مادّه متعلق می کند و تمام ذاتش مادّی است ( صورت های حالّ در مادّه ) و آرام آرام ذات استقلالی را هم از دست می دهد و بعد از آن حالت و صفت می شود ( عرض ) و در نهایت حتّی حالت و صفت بودن را هم از دست می دهد و خودش را باید در طرفین بیابد . ( وجود رابط ) سیر از سبّوحیّت و قدّوسیت ، به تشبیه موجب شکل گیری عوالم گوناگون است تا جایی که هنوز سبّوحیت پابرجاست ، عالَم عقل و بعد از آن عالَم مثال شکل می گیرد و بعد از آن که تشبیه به میدان پا می گذارد ، عالَم مادّه ظهور می یابد . از اینرو در جهت تشبیهی خود را با عالَم مادّه ظاهر می سازد و به طور تنزیهی خود را در عالَم عقل آشکار می کند . با تنزیهِ خدای متعال ، خدا از دسترس خارج می شود و با تشبیه ، خدای متعال ، نزدیک می شود و اینگونه است که می توان با او ارتباط برقرارکرد و او را یافت .

نکتۀ یازدهم : سیر از اندماج ( جمعیّت ) به تفصیل ( تفرّق ) بذر در علّت ملکوتی است نه ملکی . بذر و قوۀ ملکوتی ، همان بالفعل است که تفصیل یافتگی ندارد و به اجمال و اندماج است که باید به تفصیل در آید که با ایجاد به تفصیل در می آید . همۀ کمالات به گونه ای که در تنافی با بساطت نباشد ، در علّت موجودند که با ایجاد ، به تفصیل موجود می شوند . آن علت ، بسیط الحقیقه ای که کل الاشیاء است و در عین حال هیچ یک از اشیاء نمی باشد حال همان بذر و قوه ای است که مندمجا همه را بدون حفظ تقدّر و محدودیت در خود دارد . ایجاد تقدرّی را رقم می زند که این تقدّر با تنزّل همراه است . « ان من شیء الّا عندنا خزائنه و ما ننزّله الّا بقدرٍ معلوم » عالَم باز شدۀ وجودِ حضرت حق در نظام هستی می باشد و از اینرو هر چه در عالَم است از اوست « الحقّ من ربّک » و در جهتِ تفصیل یافتگی مرآتی آن ذات می باشد . « سنریهم آیاتنا فی الآفاق و فی انفسهم حتّی یتبیّن لهم انّه الحق » همۀ کمالات در ذات حقّ تعالی به اینگونه است که اوّلش غیر از آخر نیست و همه اش در همان ذات به نحو احدی جمع است و تفرّق و تفصیلی در آن ذات وجود ندارد و از اینرو اوّلیّت آن عین آخریت است و آخریت آن عین اولیّت است به خلاف وجود موجودات ناقص که خود را باید در حرکت پیدا کنند که حرکت نشان می دهد که اوّل آنها غیر از آخر است و آخر آنها غیر از اوّل است .

دوازدهم : سیر عالَم از وحدت به کثرت است ( پیدایش وحدت عددی ) همین که موجودی محدود می شود ، فرض و امکان دوئیت برای آن وجود ، می باشد . همین محدودیت ، راه را برای گذر از آن امکان پذیر می کند و امکان گذر از آن موجب این می شود که این وجود ، وجود اول باشد و بعد از آن وجود دوم که وجود دوم غیر از اول باشد و اول غیر از دوم باشد چون گذر از آن صورت گرفته است . اما موجودی که از وحدت غیر عددی برخوردار است ، به جهت این است که نامحدود است و تنزّلی نکرده است و از اینرو گذر از آن امکان پذیر نیست و نمی شود دوئی برای آن در نظر گرفت و نه تنها دومی ندارد و بلکه فرض دوئیت هم برای آن ممکن نیست . وحدت عددی راه را برای کثرات باز می کند و اجازه تعدد و اختلاف می دهد . موجودی که دوم برای موجودی اول است ، غیر از موجود اول است و موجود اول هم غیر از دوم است و همین باعث می شود که بگوییم که « اوله غیر آخره و آخره غیر اوله » . در روایتی وارد است که « من حدّه فقد عدّه »

نکتۀ سیزدهم : سیر نزولی عالَم سیر از فعلیت به قوه است سیر عالَم از فعلیت است که در نهایت خود را به قوه می رساند و به جایی می رسد که قوۀ محض در بین موجودات مطرح می گردد ؛که همه اینها بر اساس تنزّلی است که موجودات در عالم دارند . موجودات در سیر تنزلی عالَم به جایی می رسند که فعلیت آنها آمیختۀ با قوه است و نقص آنها به نحو قوه جلوه گر می گردد و به عبارتی به گونه ای می شود که مقطعی از حرکت به حساب می آید و به تعبیری جهت قوه و استعداد پیدا می کند که آنهم به جهت وجودِ قوه و ماده محض است . هر چه که جهت عدمی شیء بسیارتر شود ، خود را از فعلیت دور می کند و بعد به قوه می رساند و بعد از آن منطقۀ عدم می باشد