درباره چگونگى وزن اعمال در روز رستاخیز، بحث فراوانى در میان مفسران و متكلمان شده است و از آن‌جا كه بعضى چنین تصور كردهاند كه وزن و ترازو، در آن جهان، همانند وزن و ترازو در این جهان است و از طرفى اعمال انسان سنگینى و وزنى ندارد كه بتوان آن را با ترازو سنجید، ناچار شدهاند از طریق تجسم اعمال و یا این‌كه خود اشخاص را به جاى اعمالشان در آن روز وزن می‌كنند، مشكل را حل کنند
ولى اگر زندگى آن جهان را با زندگى دنیا مقایسه نكنیم و توجه داشته باشیم كه همه چیز در آن جا با این جا متفاوت است، (درست همانند تفاوتى كه میان زندگى جنین در عالم رحم، با زندگى انسان در این دنیا وجود دارد) و نیز توجه داشته باشیم كه در فهم معانى الفاظ نباید همیشه به دنبال مصداق‌هاى موجود و معین رفت، بلكه مفاهیم را از نظر نتیجه بررسى كنیم، مسأله «وزن در روز رستاخیز» كاملاً حل خواهد شد؛ آنچه مسلم است این است كه در روز رستاخیز، اعمال انسان با وسیله خاصى سنجیده می‌شود، نه با ترازوهایى همانند ترازوهاى دنیا.[۱]
امّا در رابطه با اینکه به راستی منظور از این وسیله سنجش و ترازو چیست؛ بین مفسرین و علمای شیعه دو نظر وجود دارد؛ برخی منظور از آن را، نهایت و کمال خود اعمال می‌دانند، مثلاً نماز کامل و عالی ملاک و میزان تمام نمازهاست؛ در تمام اعمال نیز چنین است و ملاک عالی‌ترین عمل از نوع خود همان عمل است.[۲]
برخی دیگر معتقدند ملاک و میزان در روز قیامت، اولیای الهی و عمل آن‌هاست، به این معنا که عمل و رفتار آن‌ها میزان است و هر اندازه عمل سایر مردم از حیث اجزاء و شرایط و اخلاص و معنویت به عمل آنان نزدیک‌تر باشد، عمل آن شخص سنگین‌تر و هر اندازه دورتر باشد، عمل آن شخص سبک‌تر خواهد بود.[۳]
اگر به روایات معصومین(ع) رجوع کنیم، خواهیم دید آن بزرگواران نظر دوم را تأیید کرده و بیان کرده‌اند، این ترازو اولیای خاص الهی هستند.
به طور مثال از امام صادق(ع) راجع به آیه «و نَضَعُ الْمَوازِینَ الْقِسْطَ» سوال شد، حضرت در پاسخ فرمودند: «موازین انبیاء الهی و اوصیای آنان هستند و کسانی که بدون هیچ درنگی وارد بهشت می‌شوند».[۴]
هم‌چنین در روایات بسیاری بیان شده است امیر مۆمنان و امامان از فرزندان او(ع) ترازوهاى سنجشاند؛ به طور مثال ابن دراج می‌گوید از امام صادق(ع) راجع به آیه پرسیدم حضرت فرمودند: «اَلرُّسُلُ وَ الأئِمَّةٌ مِنْ أهْلِ بَیْتِ مُحَمَّد(ص)».[۵]
شیخ مفید در شرح این روایات می‌نویسد: منظور از این روایات این است که آنان ملاک و میزان سنجش اعمال هستند، درست مانند کسی که می‌گوید سخن فلانی در نزد من، سند و ملاک است؛ لذا در روز قیامت نیز ملاک اعمال اهل بیت است و هر کسی باید بکوشد عمل خود را شبیه آنان قرار دهد.[۶]
شیخ مفید در شرح این روایات می‌نویسد: منظور از این روایات این است که آنان ملاک و میزان سنجش اعمال هستند، درست مانند کسی که می‌گوید سخن فلانی در نزد من، سند و ملاک است؛ لذا در روز قیامت نیز ملاک اعمال اهل بیت است و هر کسی باید بکوشد عمل خود را شبیه آنان قرار دهد.[۶]
البته این دو روایت حضرت، قابل جمع است، یعنی می‌توان گفت میزان در روز قیامت هم پیامبران الهی هستند و هم ائمه اطهار(ع)؛ در امت‌های پیشین یا مستضعفان فکری که اسلام و تشیّع به آنان نرسیده است، همان پیامبر خود آن‌ها ملاک باشد و در اسلام و کسانی که اسلام را دیده و شنیده‌اند، نبی اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) ملاک و میزان باشند.
پی‌نوشت ها:
[1]. تفسیر نمونه، ج6، ص 92.
[2]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج8، ص 11.
[3]. تفسیر نمونه، همان.
[4]. الكافی، ج1، ص 419.
[5]. المناقب ج : 2 ص 151.
[6]. تصحیح اعتقادات الإمامیة، ص 115.
خداوند متعال دنیا را به گونه‌ای معماری کرده است که هر عملی در آن انجام می‌دهیم، ابتدا انعکاس خوبی و زشتی آن به خودمان باز می‌گردد.
درباره آثار اعمال انسان در دنیا اظهار کرد: خداوند در آیه ۳۶ سوره قیامت می‌فرماید «أَیَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَنْ یُتْرَکَ سُدًى»؛ آیا آدمی می‌پندارد که او را مهمل (از تکلیف و ثواب و عقاب) گذارند (و غرضی در خلقتش منظور ندارند)؛ خیر، تمام اعمال انسان در این عالم هستی تحت کنترل است.
یکی از موضوعات مهمی که عقل هر انسان آزاد اندیشی را متوجه خودش می‌کند، این نکته است که انسان در این دنیا موجودی رها نیست و بر اساس هدفی که همانا رسیدن به قرب پروردگار عالم است، خلق شده است. اگر هیچ هدفی برای زندگی دنیایی قابل تصور نبود، همه چیز عبث و بی معنا می‌شد.
بنا بر ترجمه آیه فوق، انسان در این عالم در محضر خداوندی است که تمام اعمال او را ثبت و ضبط می‌کند. آدمی باید بداند هر عملی که از او سر می‌زند، در زندگی اش تأثیر مستقیم دارد. خداوند نیز در این باره می‌فرماید «ای کسانی که ایمان آورده اید، تقوا پیشه کنید و نگاه کنید که برای فردایتان چه کار می‌کنید.»
توجه به این نکته بسیار ارزشمند است که انسان بداند هر عملی که انجام می‌دهد نوعی معماری برای فردای او یعنی آینده، برزخ و قیامت است. در نتیجه توجه بسیار لازم است که ما بدانیم تمام اعمال ما در زندگی مان اثری دارد و از آن نیز بالاتر اینکه خداوند می‌فرماید هر اتفاقی که در زندگیتان می‌افتد، بدان معمار آن اتفاق خودت هستی.