1. وضعیت حجاب بانوان در جامعه اسلامی چگونه بوده است؟

2. موضع پیامبر و امیرالمؤمنین در برابر وضعیت حجاب زنان و مردان در جامعه چه بوده است؟

3. آیا سند و مدرک معتبری در روایات می توان یافت که دلالت بر موضع احتمالی آن بزرگواران داشته باشد؟

در آن زمان رعایت حجاب لازم بوده است، زیرا حجاب از واجبات الهی بوده و هست. باید واجبات و حدود و احکام الهی در عصر رسول خدا بیش تر رعایت می‌شد، زیرا که بر امام و حاکم است به این مسایل اهمیت دهد:

«لیس على الامام إلاّ ما حُمّلَ من أمر ربّه... والاحیاء للسنّة؛(1) جز آن چه پروردگار بر عهده امام گذارده است... و زنده کردن سنت‌ها وظیفه ای ندارد».

به علاوه یکی از وظایف مهم حاکم و رهبر امر به معروف و نهی از منکر و اقامه حدود الهی بیان شده است. روشن است که بی حجابی، از منکرات اسلام است که باید از آن نهی شود. در صورت وجود چنین مسئله ای حضرت رسول (ص) این وظیفه را بهتر انجام می داد.

پیامبر و معصومین (علیهم السلام) علاوه بر تاکیداتی که بر رعایت حجاب داشته اند، با ارائه دستورعمل هایی، جامعه اسلامی را به سوی تهذیب و پاکی، رهنمون گشته اند.در روایتی از پیامبر گرامی اسلام آمده:

« عن رسول الله أنه نهی النساء أن ینظرن الی الرجال و أن یخرجن من بیوتهن الا باذن ازواجهن و نهی أن یدخلن الحمامات الا من عذر و قال أیما إمرأة وضعت خمارها فی غیر بیت زوجها فقد هتکت حجابها ؛(2) رسول خدا زنان را نهی می کرد که به مردان نگاه کنند و از منزل شان خارج شوند مگر با اجازه شوهران شان. نهی می کرد که داخل حمام های عمومی شوند مگر به خاطر عذر و می فرمود :هر زنی که روسری خود را در غیر خانه شوهرش قرار دهد،حجابش هتک شده است.

همچنین در منابع اهل سنت آمده : « عن عایشه أن أسماءبنت ابی بکر دخلت علی رسول الله و علیها ثیاب رقاق فأعرض عنها رسول الله و قال یا أسماء أن المرأه اذا بلغت المحیض لم تصلح أن یری منها الا هذا و هذا و ءشار الی وجهه و کفیه ؛(3)

روزی اسما خواهر عایشه - که خواهر زن پیامبر بود-، با جامه بدن نما و نازکی به خانه پیامبر آمد. پیامبر، روی خود را از او برگرداند و فرمود:

ای اسما، وقتی زن به حد بلوغ رسید، نباید جایی از بدن و اندامش دیده شود، مگر صورت و دست ها»

چون رعایت حجاب و حفظ عفت عمومی جامعه حکم قطعی اسلامی است و قرآن به صراحت آن را بیان می‌کند ،همچنین مفاسدی در پی بی حجابی به وجود می آید، منطق و عقل حکم می‌کند که باید با بی حجابی به صورت مناسب و مدبرانه و عاقلانه برخورد شود.

با ورود اسلام به سرزمین عربستان تحول عظیمی در این باره رخ داد. آیات و روایات فراوانی در این موضوع بیان شد که به بعضی از آن ها اشاره خواهد شد. عن عائشة ما رأيت نساء خيرا من نساء الأنصار، لما نزلت هذه الآية قامت كل واحدة منهن إلى مرطها المرحل فصدعت منه صدعة، فاختمرن، فأصبحن كأن على رءوسهن الغربان(4)؛

عایشه همواره زنان انصار را چنین ستایش می کرد: « زنانی بهتر از زنان انصار ندیدم. همین که آیات سوره نور نازل شد، یک نفر از آنان دیده نشد که مانند سابق بیرون بیاید . سرخود را با روسری های مشکی می پوشیدند. گوئی کلاغ روی سرشان نشسته است».

پس با توجه به این نکته که تمام اعمال و احکام در صدر اسلام مستند به قرآن و دستورات آن بوده است ،ما نیز در مسئله وضعیت حجاب در صدر اسلام با استناد به قرآن و آیات نورانی آن را بررسی می کنیم.

از تاریخ استفاده می شود قبل از نزول آیات حجاب ،مسلمانان ملزم به رعایت حجاب نبودند اما با نزول این آیات که صریحا دستور به رعایت حجاب می کند، تمام مسلمانان حجاب را رعایت می کردند. بعضی آیات بعد از دعوت از زنان و مردان برای حفظ چشم و دل خود از نامحرمان می فرمایند:

قل للمومنات یغضضن من ابصارهم و یحفظن فروجهن و لایبدین زینتهن الا ما ظهر منها و لیضربن بخمرهن علی جیوبهن و لا یبدین زینتهن ...؛(5) ای پیامبر به زنان مومن بگو: دیدگان خویش را فروبندند . زیورهای خویش را آشکار نکنند مگر آنچه که از آن پیداست . سرپوش های خویش را برگردن خویش اندازند ...

در شان نزول این آیه اکثر مفسران مانند طبرسی، علامه طباطبائی، مکارم شیرازی و ... می گویند: چون زنان عرب معمولا پیراهن هائی می پوشیدند که گریبان های شان باز بود و روسری های خود را به نحوی می گذاشتند که دور گردن و سینه را نمی پوشانید و قهرا گوش ها و جلوی سینه ها نمایان می شد، آیه نازل شد. دستور داد که باید روسری ها را طوری ببندید که قسمت های یاد شده پوشیده گردد . زنان مو و سینه و دور گردن و زیر گلوی خود را بپوشانند.(6)

در تفسیر مجمع البیان در ذیل آیه مورد بحث آمده است: «زنان مامور شده اند که روسری های خود را روی سینه خود بیفکنند تا دور گردن و موها و گوش و گوشواره ها پوشیده شود.(7)

به هر حال این آیه در کمال صراحت حدود پوشش لازم را بیان می کند . این بیان نه به عنوان توصیه اخلاقی،بلکه به صورت یک حکم شرعی و اجباری می باشد. آیه دیگر که به این موضوع می پردازد، آیه 59 سوره احزاب می باشد:

آیه دیگر که به این موضوع می پردازد، آیه 59 سوره احزاب می باشد: « یا ایها النبی قل لازواجک و بناتک و نساء المومنین یدنین علیهن من جلبیبهن ذلک ادنی أن یعرفن فلا یوذین و کان الله غفورا رحیما ؛

ای پیامبر !به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو که جلباب ها(روسری های بلند ) خود را بر خویش فروافکنند که این کار برای اینکه (از کنیزان و آلودگان ) شناخته شوند و مورد آزار واذّیت قرارنگیرند، بهتر است.»(8) در این آیه هم خداوند زنان پیامبر و مؤمنان دیگر را به رعایت حجاب و پوشانیدن بدن و سروگردن امر می کند. باز این امر چیز اخلاقی و اختیاری نیست، بلکه یک امر اجباری برای زنان می باشد.

روایات و شواهد دیگری از این آیه در صدر اسلام موجود است که همگی نشانگر رعایت حجاب توسط زنان می باشد. در تاریخ نقل شده است که حضرت فاطمه زهرا (س) وقتی می خواست به بیرون منزل و نزد پیامبر اکرم (ص) برود، از پوشش های خاصی مثل چادر و روپوش صورت استفاده می کرد.در جریان داستان غم انگیز غصب فدک، حضرت با شکل خاصی از حجاب و پوشش برای دفاع از حق خویش از منزل به مسجد آمد.راوی داستان شکل خاص حجاب حضرت را این گونه توصیف نموده است :

«لانت خمارها علی راسها و اشتملت بجلبابها و اقبلت فی لمه من حفدتها و نساء قومها نطا ذیولها ؛ هنگام خروج از منزل مقنعه را محکم برسر بستند .جلباب و چادر را به گونه ای که تمام بدن حضرت را می پوشاند و گوشه های آن به زمین می رسید ،به تن کرد و به همراه گروهی به مسجد حرکت کرد».(9)

پس از این جریان تاریخی هم استفاده می شود که زنان در صدر اسلام حجاب کاملی داشتند. در مورد ادیان دیگری هم که در میان مسلمانان زندگی می کردند، این ها هم باید قوانین اسلام را در اجتماعات و کوچه و بازار مسلمانان رعایت می کردند، از جمله حجاب اسلامی، که زنان ملزم به رعایت آن بودند. از این گذشته پیروان ادیانی که در میان مسلمانان زندگی می کردند، مثل یهود و مسیح، قائل به حجاب زن بودند. قبل از اسلام هم رعایت حجاب را می کردند.(10)