البته این ابزار شناختی همانند دیگر ابزارها دچار خطا می شود و مثلا سراب را آب دیده و یا آبگینه و نمای بلورین را آب می بیند و حتی خواسته ها و رفتارهایش متاثر از این خطا تغییر می کند قِیلَ لَهَا ادْخُلِی الصَّرْحَ فَلَمَّا رَأَتْهُ حَسِبَتْهُ لُجَّةً وَکَشَفَتْ عَن سَاقَیْهَا قَالَ إِنَّهُ صَرْحٌ مُّمَرَّدٌ مِّن قَوَارِیرَ قَالَتْ رَبِّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی وَأَسْلَمْتُ مَعَ سُلَیْمَانَ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ به او گفته شد وارد ساحت کاخ [پادشاهى] شو و چون آن را دید برکه‏اى پنداشت و ساقهایش را نمایان کرد [سلیمان] گفت این کاخى مفروش از آبگینه است [ملکه] گفت پروردگارا من به خود ستم کردم و [اینک] با سلیمان در برابر خدا پروردگار جهانیان تسلیم شدم (نمل44)

 ولی این امر، دائمی نیست، از اینرو اینگونه اختلال ها تاثیری در شناخت عمومی و صحت آن ندارد؛ چرا که حالت های فردی و مقطعی است. از دیگر مسئولیت های انسان در برابر چشم آن است که اجازه ندهد تا چشم خیانت ورزد و رفتاری نادرست را درپیش گیرد که برخلاف امانت و مسئولیتی است که برعهده آن گذاشته شده از آیه 19 غافر به دست می آید که چشمان آدمی به خود انسان نیز خیانت می کند یَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ مَا تُخْفِی الصُّدُورُ [خدا] نگاه هاى دزدانه و آنچه را که دلها نهان میدارند

از این رو خداوند حتی به خیانت چشمان آدمی آگاهی دارد و از آن بازخواست می کند؛ چرا که حرکات خیانت آمیز چشمان انسانها، از خداوند پنهان نیست و خداوند به حکم خالقیت و مالکیت، چشم و هر چیز دیگر مرتبط به آن را در قبضه قدرت خود دارد

نگاه و چشم چرانی و حرکات خیانت بار چشم یکی از مسئولیت های انسان و چشم مسئولیت در برابر نگاه و حرکات از جمله حرکات خیانت بار است. از جمله این حرکات خیانت بار می توان به چشم چرانی اشاره کرد. بر انسان است که مواظب چشمان خویش باشد، چرا که نگاه یکی از دریچه های هفتگانه آدمی به سوی گناه و دوزخ است لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ لِّکُلِّ بَابٍ مِّنْهُمْ جُزْءٌ مَّقْسُومٌ [دوزخى] که براى آن هفت در است و از هر درى بخشى معین از آنان [وارد مى‏شوند] (حجر44) چشم چرانی از جمله رفتارهای خیانت آمیز چشمان است. چشم چرانی یعنی خیره چشمی و هرزه نگاهی یا همان هیز بودن، نگاه از روی لذت به خوبرویان و نظر بازی است. (لغت نامه ج5 ص7147)

در اصطلاح و کاربردهای عرف فارسی مقصود از آن، نگاه شهوت آمیز به نامحرم و نیز نگاهی است که انسان را در معرض خطر وقوع در حرام نسبت به نامحرم قرار می دهد. در آیات قرآنی با واژگانی چون غض و مشتقات آن و نیز تعبیرهایی مانند خائنه الاعین، در آیه 19 غافر را به چشم چرانی و نگاه دزدانه به نامحرم تفسیر کرده اند. یَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ مَا تُخْفِی الصُّدُورُ [خدا] نگاههاى دزدانه و آنچه را که دلها نهان مى‏داند (التفسیر المنیر ج24 ص99)

زیرا حرکات مخفی و دزدانه چشم برای بهره گیری و التذاذ موجب میشود تا انسان از مسیر امانت الهی دور شود و ابزارهای رشدی را در مسیر نادرست به کار گیرد. از آن جایی که خداوند مالک اعضا و جوارح است و این ابزارهای شناختی در اختیار بشر قرار گرفت تا خداشناسی و هستی شناسی داشته باشد و در مسیر رشدی قرار گیرد، ولی شخص با بهره گیری نادرست از این ابزارها در حقیقت در امانت خیانت کرده است.

از این رو چشم چرانی از مصادیق خیانت چشمان شمرده می شود. یکی دیگر از فرمان های الهی غض بصر به معنای چشم فرو هشتن است که خداوند درباره نگاه بیان کرده و از مومنان خواسته تا در برابر نامحرمان از مرد و زن چشم فرو گیرند و در دیگران به صورت خیره و تیز و مستقیم نگاه نکنند قُل لِلمومِنینَ یَغُضّوا مِن اَبصارِهِم (نور30 و31) یکی از ماموریت های پیامبر(صلی الله علیه و آله) این بود که به مومنان فرمان دهد تا مراقب چشمان خویش باشند و از نگاه هرزه و هیز اجتناب کنند. نگاه خیانت بار و چشم چرانی حرام است و بر زنان و مردان است که از چشم چرانی پرهیز کنند. یعنی امر کن به اجتناب از چشم چرانی که اگر امر کردی آنان نیز اجتناب خواهند کرد. (المیزان ج15، ص110-111)

خداوند در همین آیات و آیات 17تا19 غافر چشم چران را تهدید به مجازات میکند. بنابراین پرهیز از چشم چرانی وظیفه و تکلیف هر زن و مرد مسلمان و مؤمنی است. با توجه به اینکه هر حکم که دارای مقدمات و پیش نیاز است می بایست به آن توجه شود، بنابراین هر مقدمه ای که موجب می شود تا انسان به گناه چشم چرانی گرفتار شود، باید از آن پرهیزکرد

از این رو خداوند مثلا از رو در رو شدن با زنان پرهیز میدهد، چرا که زمینه ساز پیدایش چشم چرانی در جامعه است وَ الْحَافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحَافِظَاتِ وَ الذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیرًا وَ الذَّاکِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَ أَجْرًا عَظِیمًا مردان و زنان پاکدامن و مردان و زنانى که خدا را فراوان یاد مى‏کنند خدا براى [همه] آنان آمرزشى و پاداشى بزرگ فراهم ساخته است (احزاب35)

همچنین حجاب و مراعات حیا و عفت لازم و بایسته است؛ چرا که بی حجابی و یا بدحجابی، خود زمینه ساز ارتکاب این گناه است و مؤمن می بایست از آن اجتناب ورزد. اى پیامبر به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو پوششهاى خود را بر خود فروتر گیرند این براى آنکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند [به احتیاط] نزدیکتر است و خدا آمرزنده مهربان است (احزاب59)

آزاد کردن دل به فروهشتن چشم نگاه، دریچه ای به سوی گناه و سقوط است؛ چرا که دل با دیدن، گرفتار می شود و در زنجیری از گناهان می افتد که او را به ورطه نابودی و سقوط از مقام انسانیت می کشاند. امام علی(علیه السلام) راحتی دل ها را در رهایی از نگاه های هیز و چشم چرانی و از طریق چشم فروهشتن می داند مَن غَضَّ طَرفَه ُاَراحَ قَلبَهُ؛ هرکس چشم خود را (از نامحرم) فرو بندد، قلبش راحت می شود. (غررالحکم، ح 2219)

راهکار رهایی از خیانت چشم از امیرمومنان علی(علیه السلام) نیز روایت شده که فرمود: نَعَم صارَفَ الشَّهَوات غضَّ الاَبصار چشم پوشی از نگاه، بهترین عامل بازداری از شهوت است. برای کنترل نگاه حتی خوب است از نگاه به لباس زیر زنان پرهیز شود فان قدرت أن لاتنظر الی ثوب المرأه التی لاتحل لک فافعل؛ اگر توان داری به جامه زنی که برای تو حلال نیست نگاه نکنی، نگاه نکن (منتخب میزان الحکمه ص230 ح2749)