… انگار نسبتِ طلب و غصه‌خوردن با یک چیز یک نحوه اتصال و اتحاد وجودی با آن چیز پیش می‌آورد؛ یک نحوه انس و محبت؛ شاید نوعی از حضور و فعلیت پیش از فعلیت… گویی پیش از آمدنش پیش آمده… و شاید اصل آمدنش همین طلب بوده… همان: آب کم جو تشنگی آور به دست / تا بجوشد آبت از بالا و پست… دقیقاً مثالش این می‌شود که ما به کسی که بی‌هیچ طلب و سوختنی برود جبهه و بمیرد نمی‌گوییم شهید، اما به کسی که سال‌ها در طلب شهادت بوده و اعمالش بر حسب همین نسبت دگرگون شده، می‌گوییم شهیدِ زنده… در اولی طلب نیست و خودش هست و گویی نیست… و در دومی طلب هست و خودش نیست و گویی هست… عجیب است؛ ما می‌پنداریم آرزوهایمان چیزهایی است که نداریم و دست‌آوردهایمان چیزهاییست که داریم، حال آنکه برعکس است؛ به هر چه رسیده‌ایم در حقیقت از دستش داده‌ایم و دارایی حقیقی ما همان آرزوها و تمناهای جان ماست… گویی ملکیت‌هایی که ما برای انسان قائل می‌شویم همه ذهنی و فرضی است و تنها چیزی که حقیقتاً ملکِ انسان است طلب و تمنا و آرزو و انس و محبت اوست… صبح، مغرب و نیمه‌شبِ ۱۰/۵/۱۴۰۲

زندگی‌های قابلِ تعویض ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (دل‌بستنی در کار نیست؛ همه‌چیز شبیه هم است؛ هر چیزی قابلِ جایگزینی است؛ زندگی پوچ است…) با دوستم رفته‌ایم بازار طالقانی که شارژر لپتاپش را بدهیم تعمیر کنند، شارژر را تحویل می‌دهیم و از مغازه بیرون می‌آییم، یادم می‌افتد هابِ لپتاپم -که چندین ورودی را به تنها ورودی لپتاپم تبدیل می‌کند- خراب شده، برمی‌گردم و ماجرا را به تعمیرکار می‌گویم و می‌پرسم تعمیرش می‌کند؟ می‌گوید نه، و سپس با دهانی کج‌کرده و اکراه -گویی دربارهٔ چیزی نجس حرف می‌زنیم- می‌گوید «این‌ها که خراب شد، باید بندازیش دور، یه نوش رو بگیری»، می‌گویم «گران است، آن وقت که خریدم دو میلیون تومن بوده»، با مِنّ و مِنّی جواب سربالا می‌دهد، می‌گویم «حالا نمی‌شود یک نگاهی به‌ش بندازی؟ شاید مشکلش خیلی ساده باشه…» باز با اکراه می‌گوید: نه! و من می‌روم در فکر که مگر این تعمیرکار نیست و مگر در تعمیر لذتی عمیق نهفته نیست؛ لذتی که من که این‌کاره نیستم هم می‌فهمم… پس این که باید خورهٔ چیزهای خراب و خصوصاً انواع جدیدش باشد… چرا این قدر بی‌ذوق و سرد؟! لحظهٔ خداحافظی جوابم را می‌گیرم؛ چشمم به مانیتورش می‌افتد، مانیتوری که نگاهش وسط گفتگوهایمان مثل کش تمبان درمی‌رفت تا برود سراغش؛ می‌بینم درون سامانهٔ قرعه‌کشی خودروست… قرعه‌کشی‌هایی که اگر نامت دربیاید، لااقل به اندازهٔ درآمد یک سالت سود می‌کنی…جوابم را گرفته‌ام… می‌آییم بیرون و حرفش در مغزم باز نجوا می‌شود: «خراب که شد باید بندازیش دور و یک نوش را بگیری»، باورم نمی‌شود این جمله را یک تعمیرکار این قدر راحت گفت… روز دیگریست، ماشین را از پیش تحویل داده بودم به نمایندگی برای سرویس دوره‌ای و رفته‌ام که تحویلش بگیرم، گفته بودم یکی از شیشه‌ها موقع بالا و پایین رفتن صدای ناهنجاری می‌دهد و یک نگاهی بیندازند که احتمالاً به راحتی مرتفع می‌شود. می‌روم سراغ اوسّاکار که برایم توضیح دهد چه کرده. می‌گوید: «فیلم شیشه را برای مرکز فرستاده‌ام، گفته‌اند قبول نیست و تا صدای خرده‌شیشه ندهد کاریش نمی‌کنیم» بعد از روی مرامش به من می‌گوید: «حالا یه کمی به‌ش ور برو تا صدای خرده‌شیشه‌اش در بیاد و بیار تا کامل پکِ شیشه‌بالابرش را برات عوض کنم»، به روی خودم نمی‌آورم چه گفته -هرچند از حال بامرامش خوشم می‌آید- از او تشکر می‌کنم و می‌روم، اما باز جا خورده‌ام و به حرفش فکر می‌کنم: «گفت کامل خرابش کنم تا تعویضش کند؟! گفت؟! باورم نمی‌شود… چیزی که یک صدای کوچک می‌دهد و با اندکی ور رفتن قطعاً حل می‌شود را باید خراب کنم تا کامل تعویض شود؟! این چه دنیای وارونه‌ای است؟» یادم به خودم می‌افتد؛ مگر من همین کارِ وارونه‌ای که این تعمیرکار گفت با شیشهٔ خودروام و آن تعمیرکار گفت با هابِ لپتاپم کنم را من با دندان‌های خودم نمی‌کنم؟ من هم که علقه‌ای به دندان‌های خودم ندارم… مگر من هم ناخودآگاه نمی‌گویم خراب که شد می‌برم ترمیمش می‌کنم، اگر هم کامل از بین رفت یک دندان نو را ایمپلنت می‌کنم… نهایتاً مسئله‌اش پولش است که باید کار کنم و جور کنم… اما نگران دندانم نیستم؛ قابل جایگزینی است! «خراب که شد بندازش دور، یک نوش را بگیر»… عجب… چه قدر همه چیز در این دنیا قابل جایگزینی شده! و این نشان می‌دهد که چه قدر همه چیز برای ما شبیه هم شده… و این هم نشان می‌دهد که چه قدر نسبت ما با چیزها نسبت مصرفی شده و دیگر نسبت دل‌دادن و دل‌بستنی در کار نیست… سرد… همه چیز شبیهِ هم… همه چیز قابلِ جایگزینی… به روابط انسان‌ها فکر می‌کنم، گویا به ازای هر دو یا سه ازدواج، یک طلاق ثبت می‌شود؛ این یعنی چه؟ یعنی «خراب که شد بندازش دور، نمی‌خواد تعمیرش کنی»… اصلاً دیگر چه کسی ازدواج می‌کند؟ دوست می‌شویم و تمام… این هم یعنی «تا خراب شد یک نوش را بگیر»… چه قدر در دلِ «تعمیر» دلبستگی و خونِ دل خوردن است و چه قدر در دلِ «تعویض» خودخواهی و نسبت مصرفی… به کشورمان فکر کنید، یکی دل در گروَش دارد و نمی‌تواند ازش دل بکند، می‌ایستد، سختی می‌کشد و خون دل می‌خورد تا تعمیر و آبادش کند و دیگری که نسبتی قلبی با هیچ چیز ندارد راحت بلند می‌شود و می‌رود تا جایی دیگر را مصرف کند و لذت ببرد… و عجیب است: «مادر»! که هیچ وقت گزینهٔ تعویض در برابرش نیست! از بس که دل‌بستهٔ همین یک دانهٔ دردانه‌اش است… تنها کاری که دارد خون دل خوردن است و تعمیر و آباد کردن فرزندش… …

… حتی به چیزها و وسایلتان فکر کنید؛ دیگر غصهٔ هیچ یک را نمی‌خوریم و مراقب هیچ کدام نیستیم، من که گوشی را هر طور بخواهم می‌اندازم و می‌گویم «نهایتش یکی دیگرش را می‌خرم» یا هیچ وقت مراقب تعویض روغن به‌موقعِ موتور و ماشین نیستم و فقط گاز می‌دهم… عجیب است؛ پیامبر (ص) برای عصا و چیزهایش هم اسم می‌گذاشت… این اسم گذاشتن یعنی چه؟ یعنی نسبتی بین من و توی عصا هست بیشتر از نسبت مصرفی… یعنی توی تکّه چوب دیگر مثل همهٔ دیگر تکه‌چوب‌ها نیستی، اسم داری… نسبتی بین من و توست و دلی در گروِ هم داریم… همیشه در خیالات خودم، به چوپانی فکر می‌کنم که یکی از گوسفندهایش مرده و او غمگین است، نه به خاطر اینکه فلان مقدار پول از سرمایه‌اش کم شده، بلکه چون فلانی -با ذکر اسم گوسفندش- رفته! و احتمالاً برهٔ نو زادی هم داشته که آن چوپان بعد از دفنِ آن گوسفند به آن بره چشم دوخته و چند قطرهٔ اشکی دورِ چشمش حلقه زده… و با آن چوپان غصه می‌خورم… و به کارخانه‌دارِ سرمایه‌داری فکر می‌کنم که وقتی گوسفندهایش می‌میرد، ماشین حساب را برمی‌دارد تا ببیند چه چیز کم شده، و در نهایت چند عدد تحویل خودش می‌دهد که «بله، فلان مقدار عدد از سرمایه کم شده»… «طوری نیست؛ یکی دیگرش را می‌خرم»… این جمله نشان‌دهندهٔ لارج‌بودنِ ما نیست، بیش از همه نشان‌دهندهٔ بدبختیِ ماست، وقتی که همهٔ زندگی‌مان را در بر بگیرد… و وقتی که به پدر و مادرمان هم برسد، آن زمانی که پیر می‌شوند و اسباب مزاحمت، تا زمانی که چیزها را برایمان فراهم می‌کنند و پول برایمان می‌آورند و بچه‌هایمان را نگه می‌دارند ازشان استفاده می‌کنیم اما «خراب که می‌شوند می‌اندازیمشان دور» و می‌بریمشان خانهٔ سالمندان… می‌دانید ما با خودمان تعارف داریم ولی اگر می‌توانستیم پدر و مادرمان را هم عوض می‌کردیم؛ صادقانه بگویید که «اگر زمان را به عقب برگردانند و پدری بهتر، از همهٔ جهاتِ معنوی و اخلاقی و عقلی و دنیایی و… را مفت و مجانی به شما پیشنهاد کنند کدام را انتخاب می‌کنید، این پدر ناقص را یا آن پدر بهتر را؟» دربارهٔ پدر و مادر دستمان بسته است؛ اما در دوستان که دستمان باز است؛ چه می‌کنیم؟ کنار می‌گذاریمشان… به سادگی… و تعویضشان می‌کنیم… با هزار بهانه… که موجه‌ترینشان بهانه‌های دینی و مذهبی است… می‌گوییم: «بی‌دین شده بود و من باید از او فاصله می‌گرفتم»… یا اگر جایی قرار باشد پای رفیقمان بسوزیم و لکه‌ای ننگ و اتهام به دامنمان بنشیند، سریع تمام تلاشمان را می‌کنیم تمام نسبت‌ها خنثی اعلام شوند… می‌دانید؛ گویی همه چیزِ زندگی ما با بهترش قابل تعویض شده، پول که سهل است؛ بسیاری از زندگی‌های ما قابل خریدن و معاوضه با پول است، به محض اینکه پیشنهادی به ما بشود که ببینیم می‌ارزد و سود دارد که قسمتی از زندگی‌مان را بفروشیم، می‌دهیم می‌رود و خوشحال پول‌ها را می‌گیریم. خیلی غریب و بعید به نظر می‌رسد؟ همین الآن خیلی از ما همین کار را کرده‌ایم؛ وقتی که شغل و کارمان برای پول و سودِ بیشتر است… این یعنی نیمی از زندگی‌مان را به پول فروخته‌ایم… کدام یک از ماست که اگر بگویند کار دیگری با هزار برابر درآمد فعلی‌ات به تو می‌دهیم، کار فعلی‌مان را رها نمی‌کنیم؟ ما مدام به بهترکردن چیزها فکر می‌کنیم و همهٔ زندگی‌مان را همین فکر گرفته؛ بهترکردن خانه‌مان، بهترکردن ماشینمان، بهترکردن وضع اقتصادی‌مان، بهترکردن معنویت و اخلاقمان، و بدتر از همه بهترکردن خودمان! و این نشان می‌دهد که دیگر خود چیزها -حتی خودمان- را نمی‌بینیم و نمی‌توانیم با خود چیزها سر کنیم، تنها مزایا و برتری‌هایشان را می‌بینیم. و همین باعث می‌شود همه چیز قابل جایگزینی با چیزی بهتر و برتر بشود و این خبر از پوچ‌شدن و مصرفی‌شدنش می‌دهد؛ خودمان، کار، دوست، پدر، مادر، همسر، دندان و… که اگر هم در نهایت نتوانستیم با چیزهای بهتر عوضش کنیم، خودمان را در جهنّمِ در بند آن بودن احساس می‌کنیم… و حال که دقت می‌کنم چه قدر عجیب است که ما دیگر حتی خودمان را هم نمی‌بینیم و داریم خودمان را هم مصرف می‌کنیم… این‌گونه است که می‌توانیم هر چیزی را به پای معامله و معاوضه بکشانیم؛ حتی سایه را زیر آفتاب سوزان و حتی آب را از شخص تشنه… چند وقت پیش سر ظهر رسیده بودیم لب ساحل و زیر گرمای سوزان و از همه بدتر شرجی‌بودن کشنده‌اش، خصوصاً برای مسافرهایی که آنجا هستند و عادت به این آب‌وهوا ندارند. دیدیم تعداد زیادی از این چتر‌طورها هست و سایه انداخته و زیرش چند صندلیست، نشستیم؛ دیدیم کسی آمد و گفت پولیست! به نرخِ ساعتی صد هزار تومان! …

یادداشتی برای خود ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ صبح‌ها (شاید هم ظهر) برمی‌خیزی می‌روی دنبال یک لقمه تفکر حلال! وقتی رؤیتی برایت پیش آمد و چیزی در برابر دیدگانت عیان شد، از سویی نیفت به طمعِ رؤیت‌های دیگر در جاهایی دیگر و از سویی دیگر نیز نمی‌گویم به آن بچسب و از رفتنش بترس! همان را دریاب و به برکت‌کردن برسانش… چگونه؟ از رؤیت و آن حالِ لطیفِ اسرارآمیزِ در شُرُفِ تجلّی، به جلوهٔ کلمات و جملات بکشانش… گمان می‌کنم خودش نیز با تمام وجودش همین را طلب می‌کند که مرا بیان کن! اگر دیدی بیانش تکلّف‌آمیز شده، رهایش کن؛ بی‌برکت است… آه و عجب… اکنون یادم افتاد که حدیثی قریب به همین مضامین دیده بودم که: «اگر دیدی خدا رزق را در موقعیتی به سویت روانه کرده، همانجا سکنیٰ بگیر» و حدیثی دیگر که می‌گفت «رزق شما از شما دور نیست»… ای خود! نه! راستش را بخواهی، نمی‌دانم باید چه کنی… این هم که گفتم نسخه و دستورالعمل نبود… دیدنی بود در حد خودش… چشم بدوز و امور را استشمام کن و منتظر باش تا ببینی چه کنی… اینکه می‌گویم، بی‌رحمی نیست! که هر لحظه بار دیدن را به دوش بکشی… و نسخه‌دادن و مشخص‌کردنِ دستورالعمل هم دلسوزی نیست! هرچند در ظاهر فراهم‌کردنِ راحتی و آسودگی است… خسته‌ام! نمی‌دانم یاوه گفتم یا نه… گویا شب شده، بگذار همین‌جا قدری بخوابم… خوابیدن، بد نیست، و بوی تنبلی و بیکارگی نمی‌دهد، اگر از جنس انتظار و توکل باشد… اگر از جنسِ چشم به آسمان دوختن و دست به طلب گشودن باشد… این خواب چه شیرین است… بگذار بخوابم… هوا روشن خواهد شد، به راه می‌افتم… نیمه‌شبِ ۲۲/۵/۱۴۰۲

وقتی بفهمیم برای رسیدن، چاره‌های ما کاره‌ای نیستند، مأیوس می‌شویم؛ یأسی که به‌جا و مبارک است. آنگاه به تنها چیزی که داریم و بی‌اثر و مسخره می‌دیدیمش امید می‌بندیم؛ طلب و آرزو… آنگاه می‌فهمیم تنها کاری که می‌توانیم بکنیم دمیدن در آتش همین طلب و آرزوست؛ و درمی‌یابیم دمیدنش با تصاحب و تسلط بر یک روش و مهیاکردن علتش ممکن نیست، بلکه رخداد است؛ رخدادی که نازکشیدنش با توجه و تفکر نسبت به داستان‌هاست به امید آنکه در باطنِ آن داستان‌ها حاضر شویم… ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 🎧 نسخه‌ای چکیده و شُسته‌رُفته از جلسهٔ گفت‌وگو حول کتاب «تنها گریه کن»، خاطرات مادر شهید محمد معماریان 🎙️ حجت‌الاسلام نجات‌بخش ۲۱/۵/۱۴۰۲ 🔹 انسان‌شدن با ماشین‌ساختن متفاوت است؛ فاصلهٔ ما با انسان‌شدن، یک سری اعمال و کارها نیست، یک رخداد است. به‌مانند دانهٔ مرده‌ای است که می‌خواهد تبدیل به چیزی به‌کلّی دیگرگونه -که درختی زنده باشد- شود. دانه‌ای که نفهمد فاصله‌اش تا درخت، دگرگونی است و به یک سری کارها امید ببندد مأیوس خواهد شد. 🔹 انسان امروز زود به یأس دچار می‌شود چون می‌خواهد همه چیز در دستش باشد حال آنکه این‌طور نیست، انسان دیروز خودش را در نسبتی با جهان می‌یافت که همه‌کاره‌اش نبود و چشمِ انتظاری داشت. قدیم‌ها انسان‌ها برای اینکه به جایی برسند می‌توانستند شب را در بیابان بخوابند، اما انسان امروز اگر در بیابان ماشینش خراب شود از ترس می‌میرد. کسی که خودش را همه‌کارهٔ دنیا می‌بیند، اگر کاری از دستش برنیاید، دنیایش را پایان‌یافته می‌بیند. …