🔻چگونه مقاله بنویسم؟ 🔻چگونه پایان نامه بنویسم؟ 🔻چگونه پژوهشگر حرفه ای شوم؟ 💠کانال مسائل پژوهشی تلاش می کند تا به پرسش های یادشده پاسخ دهد. 🔻دغدغه های محمد صدرا مازنی در حیطه مسائل پژوهشی @masaelepazuheshi

📝محمد صدرا مازنی 📚درباره پژوهش تکراری ♻️یکی از موضوعات مطرح در محافل علمی، تکراری نبودن موضوع پژوهش است. در بعضی از سایت‌های معتبر علمی عباراتی به چشم می‌خورد که نوپژوهشگران یا اشخاصی که در مسیر آموزش پژوهش قرار دارند، از ورود به قلمرو پژوهش‌های تکراری منع می‌شوند؛ مخصوصاً به دانشجویان و طلابی که برای دریافت موضوع پایان‌نامه اقدام می‌کنند توصیه می‌شود، نباید عنوانی را برای تحقیق انتخاب نمایند که سابقاً درباره آن پژوهش شده باشد. مثلاً در سایت دانشگاه فردوسی مشهد می‌بینیم: «راهنمای جلوگیری از تکراری بودن موضوع پایان نامه» و در توضیح آن می‌خوانیم:«با توجه به اهمیت جدید و خلاقانه بودن موضوع پایان‌نامه و جلوگیری از انجام کار تکراری و اتلاف وقت و انرژی، لازم است که تمامی دانشجویان قبل از انتخاب قطعی موضوع و تدوین پروپوزال از عدم تکراری بودن موضوع پایان‌نامه خود اطمینان حاصل کنند.» و بعد اضافه می‌شود؛«در شرایط ایده‌آل لازم است سامانه‌ای یکپارچه از پروپوزال‌های تصویب شده در کشور موجود باشد تا به عنوان معیار سنجش تازگی موضوع پایان‌نامه مورد استفاده قرار گیرد.» آنگاه ضمن اشاره به اینکه در حال حاضر چنین پایگاهی در کشور وجود ندارد راهکارهایی برای پرهیز از تکرار در پژوهش ارائه می‌دهد. در سایت معاونت آموزش حوزه‌های علمیه نیز با عناوینی مواجه می‌شویم که طلبه نباید برای پایان‌نامه انتخاب نماید. عنوان این صفحه چنین است:«موضوعاتی که نمی‌توانید برای پایان‌نامه سطح 3 و 4 اخذ کنید.» اما به راستی پژوهش نباید تکراری باشد؟ به عبارتی دیگر آیا نباید موضوعاتی که درباره آن تحقیق شد مجدداً پژوهش شود؟ پژوهش تکراری به چه معنی است و اساساً به چه نوع پژوهش‌هایی ( و با چه وصفی) تکراری نمی‌گوییم؟ آیا می‌توان به صرف اینکه درباره یک موضوع، تحقیق شده و هرچند مسائل آن جزو مسائل دارای اولویت باقی مانده است، یا حتی مسأله آن نیز حل شده است، راه جستجو و تحقیق در آن‌باره را مسدود کرد؟ کنکاش علمی درباره پاسخ به این پرسش‌ها و در این‌باره(که آیا در خصوص پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و سطح سه که شأن تمرینی دارند و غالبا در اینگونه پژوهش ها تولید علم رخ نمی‌دهد،) می‌توان چنین سخت‌گیری‌هایی را اعمال کرد، در حوصله یک یادداشت علمی نمی‌گنجد، و مجال دیگر می‌طلبد. در اینجا برای اطلاع اهل نظر به چند نکته اشاره می‌کنم. اگر مجدداً به دو تیتر بالا (مربوط به سایت دانشگاه فردوسی و معاونت آموزش حوزه) نظری بیاندازید در هر دو مورد از عنوان پژوهش تکراری استفاده نشده است. سایت دانشگاه فردوسی مشهد از عبارت «راهنمای تکراری نبودن موضوع پایان‌نامه» استفاده کرده است و سایت معاونت آموزش حوزه از تعبیر «موضوعاتی که نمی‌توانید برای پایان‌نامه سطح 3 و 4 اخذ کنید.» ♻️حال به چند نکته توجه کنید: 1. فرض کنیم درباره یک موضوع علمی دو یا چند بار توسط چند محقق مختلف پژوهش شود، آیا می توان گفت پژوهش تکرار شده است؟ حال اگر یک نفر چند تحقیق را انجام دهد چطور؟ بله البته اگر پاسخ یک مساله چنان روشن باشد که در عرف خاص متخصصان، بررسی مجدد مسأله به اتلاف سرمایه بیانجامد، تکرار چنین تحقیقی ناصواب و توجیه علمی ندارد. 2. حتی مسأله‌های ریاضی نیز زمانی که حل می‌شوند، همچنان در معرض پژوهش اهل تحقیق قرار دارند، این مسائل در طول زمان با روش‌های حل مسأله جدیدتری مواجه می‌شوند، راه حل‌هایی ساده‌تر و سهل الوصول‌تر. ۳. مسائل نباید از روی میز اهل تحقیق برداشته شود، و اساساً ذات پژوهش به ویژه پژوهش‌های علوم انسانی- اسلامی اقتضا نمی‌کند تا آن را به تکرار مخل متصف کرد. ۴. پاسخ به بسیاری از پرسش‌ها و یا حل بسیاری از مسائل با یک یا چند تحقیق به دست نمی‌آید. ۵. تکرار در موارد ذیل نه تنها ایرادی ندارد، بلکه اتفاقا انجام پژوهش در این موارد توصیه می شود: ۵.۱. نکته نخست آنکه ذات پژوهش به معنی فرایند تولید دانش با تکرار میانه ای ندارد. چون پژوهش یعنی فرایند تولید علم و کار تکراری با تولید علم میانه ای ندارد. بنابراین درست آن است که بجای پژوهش تکراری بگوییم موضوعات تکراری. ۵.۲. تکرار در موضوعات پژوهشی نیز در صورتی قابل نقد است که مخل باشد، مثلاً اتلاف سرمایه به شمار آید یا در اولویت مسائل علم نباشد، و از طرفی برای منع تکرار مخل نیز باید دلیل داشته باشیم، بنابراین موضوعاتی با نتایج ناقص و یا پژوهش‌های ناقص نمی‌تواند مخل به شمار آید با این توضیح که زمانی که پژوهش یا پژوهش‌های انجام شده حول موضوع مربوطه با نتایج ناقصی همراه باشد و یا نتوانسته باشد به حل مساله کمک قابل توجهی نماید، به عبارتی دیگر به‌رغم تلاش محققین پیشین ابهام مساله همچنان باقی باشد، باید برای تکمیل تحقیقات ناقص و یا دستیابی به نتیجه قابل اعتماد به تحقیق حول آن موضوع پرداخت. ادامه دارد... @masaelepazuheshi

📝محمد صدرا مازنی 📚درباره پژوهش تکراری(۲) ادامه... ۵.۳. نکته دیگر اینکه یک موضوع براساس وجوه مختلف می‌تواند محل توجه اهل تحقیق واقع شود، از بحثهای مهم تطبیقی که بگذریم، پارادیم‌های مختلف علمی و سبک‌های اجتهادی ایجاب می‌کند یک موضوع از زوایای مختلف بحث و بررسی شود. با این توضیح که تفاوت در مبانی(هستی شناسانه، معرفت شناسانه، انسان شناسانه و...)، تفاوت در اهداف، رویکردها و روش‌ها و ... که امکان نتایج متفاوت را در تحقیق منتفی نمی‌کند. مثلاً نوع نگاه اهل علم به اموری مانند رد یا قبول نقش عقل در فهم متون دینی، پذیرش یا عدم پذیرش امکان فهم و تفسیر قران توسط غیرمعصوم، ضرورت یا عدم ضرورت دانش اصول موجب شکل‌گیری دو پارادیم اصولی و اخباری می شود، و در درون پارادایم اصولی نیز با تفاوت کمی یا کیفی یا ترکیبی برخی عناصر، مکاتب مختلفی شکل می‌گیرد. حال چگونه می‌توان تحقیق درباره یک موضوع پژوهشی را از زوایای مختلف و براساس تئوری‌های مختلف منتفی دانست و آن را تکرار به شمار آورد. حتی با فرض اینکه براساس یک پارادایم تحقیقی شکل بگیرد نیز، نمی‌توان ادامه تحقیق در آن بحث را منتفی دانست، ای بسا محققی به رغم پژوهش‌های انجام شده به نتایج متفاوتی دست یابد، یا حتی با فرض رعایت اخلاق پژوهش به همان نتیجه پیشتر برسد. به نظر می‌رسد مشکل در انجام پژوهش‌های تکراری نیست، بلکه باید از طریق آموزش‌های لازم، به ویژه برای نومحققان و نیز برخی از اساتید راهنما و مشاور، تضمینی در انجام فرایند تحقیق صورت گیرد، و از این طریق به نتایج قطعی‌تر امیدوار بود. ۵.۴. نکته اساسی در انجام تحقیق توجه به نقش پیشینه آن و تمایز تحقیق در پژوهش جدید با پژوهش‌های قبلی است. یک پژوهشگر می‌تواند درباره یک موضوعی که قبلا کار شده مجددا تحقق کند، مشروط بر اینکه در بخش پیشینه تحقیق، به طور کامل و علمی، آثار قبلی را ذکر نماید و نشان دهد که تحقیقات پیشین نقص‌هایی داشته‌اند. ۵.۵. منطق رشد علم هم با کارهای متعدد و مکمل درباره یک موضوع اتفاق می‌افتد و الا با صرف اینکه یک موضوع یکبار تحقیق شده (ولو آن طلبه موضوع را ذبح کرده باشد) نمی‌شود جلوی انتخاب مجدد آن موضوع و مسئله و تکمیل بحث را گرفت. زیرا پژوهش به معنی واقعی کلمه فرایند تولید دانش است و حتی زمانی که چند پژوهش از یک روش معین با ابزار معین به نتیجه واحد بیانجامند،(تاکید می‌کنم مشروط بر اینکه فرایند فکر ورزی و جستجوگری در هرکدام از این چند پژوهش کاملا مستقل باشد،) باز هم در اطلاق پژوهش تکراری به چنین مواردی تردید دارم. ۵.۶. بله؛ چنانچه بخواهیم وارد مبحث اولویت‌سنجی تحقیقات بشویم، می‌توانیم امکانات را تقسیم کنیم و بگوییم، این چند پژوهش در اولویت ما نیست، والا پژوهش تکراری را اساسا پژوهش نمی‌دانم، و از محل بحث نیز خارج می‌دانم. این بحث با اعلام نظر اهل تحقیق تکمیل می شود. @masaelepazuheshi

📝محمدصدرا مازنی 💠«هاتا» را به خاطر بسپارید! (۱) 🔸️چهار عنصر کلیدی که شما را تبدیل به یک پژوهشگر حرفه ای می کند؛ من از این چهار عنصر با علامت اختصاری «هاتا» یاد می‌کنم. 🔸️عنصر کلیدی اول: هنر: اولین عنصر قابل توجه هنر است؛ یک پژوهشگر باید ذوق، روحیه و علاقه لازم برای انجام پژوهش را داشته باشد؛ عوامل متعددی موجب ایجاد این ذوق می‌شود؛ مثلاً میل به نوشتن، احساس نیاز برای پژوهش و تحقیق، داشتن انگیزۀ معنوی یا مادی برای دست به قلم شدن؛ چنانچه مشاهده می‌شود برخی از این موارد جنبه ایجادی دارد؛ یعنی تا ضرورت پژوهش و نقش آن در رشد علمی و معنوی جامعه به درستی تبیین نشود؛ نیاز به نوشتن احساس نمی‌شود. این ضرورت می‌تواند توسط خود دانشجو یا طلبه ایجاد شود؛ اما نقش اصلی برای تشویق آنان برعهدۀ اساتید، مدیران و معاونان پژوهش است. سبک تدریس، تشریح دلایل توسعه یک علم، نقش نگارش خوب و پژوهش مفید در اقتصاد و معیشت پژوهشگر، اشاره به لذات حل مسأله از جمله نکات موثر در ایجاد انگیزه است که متولیان علم و تحقیق باید به آن توجه داشته و برای پژوهش آموزان تبیین نمایند. ادامه دارد... @masaelepazuheshi

📝محمدصدرا مازنی 💠«هاتا» را به خاطر بسپارید! (۲) 🔸️عنصرکلیدی دوم: آموزش: دومین عنصر کلیدی برای پژوهشگر حرفه ای شدن توجه به آموزش های کافی است؛ یک پژوهشگر پیش از هر چیز باید نسبت به موضوع پژوهش احاطه علمی داشته باشد؛ نمی‌توان به صرف ذوق و علاقه دست به قلم شد؛ تا دانش کافی نباشد، اصطلاحات تخصصی یک دانش و ابعاد آن علم برای پژوهشگر شناخته شده نباشد؛ حق ندارد درباره آن بنویسد. یعنی نمی‌تواند سخن مستدل، علمی و قابل اعتماد در آن باره بنویسد. به قول جامی: ذات نایافته از هستی بخش/ کی تواند که شود هستی بخش خشک ابری که بود ز آب تهی/ ناید از وی صفت آب دهی دوستی می‌گفت: علاقه زیادی به گل و گیاه دارم؛ جوانتر که بودم به فکر راه‌اندازی یک گل‌خانه افتادم؛ با معرفی یکی از آشنایان به جهادکشاورزی رفتم. کارشناس مربوطه از من پرسید: شما رشته کشاروزی درس خوانده اید؟ گفتم: نه. پرسید: زمین مناسب برای گل‌خانه دارید؟ گفتم: خیر. سؤال کرد: پول و بودجه لازم را برای راه‌اندازی گل‌خانه صنعتی دارید؟ پاسخ من به این سؤال هم منفی بود. گفت شما که نه دانش لازم را دارید، نه زمین مناسب و نه پول کافی پس چه طور برای اداره گل‌خانه می‌خواهید اقدام کنید؟ گفتم من علاقه دارم! پاسخ کارشناس کشاورزی روشن بود. دوست من هرگز سراغ آن کار را نگرفت. فراوان دیده شده است که طلبه یا دانشجویی برای نگارش پایان‌نامه به سمت یک موضوع مهم، کاربردی و مورد نیازی رفت که اتفاقاً علاقه و میل لازم نیز برای پژوهش و حل آن مسأله را داشت؛ اما نتوانسته است به توفیق لازم دست یابد و یا اینکه در میانه راه خسته و دلزده شده است و یا اینکه چند برابر یک موضوع دیگر که در حیطه دانش تخصصی اوست وقت صرف کرده است؛ مثلاً شخصی حوزه تخصصی‌اش فقه است؛ اما می‌خواهد مطالعه تطبیقی یک مسأله فقهی را با دانش جامعه شناسی انجام دهد. اگرچه این شخص دانش لازم در حوزه فقه را دارد؛ اما از جامعه شناسی سر در نمی‌آورد؛ او باید کل آثار مهم و مرتبط با موضوع تحقیق به اضافۀ دانش عمومی جامعه‌شناسی را بخواند(یعنی چیزی حداقل در حد واحدهای درسی مقطع کارشناسی جامعه شناسی) تا بتواند وارد این حوزه تحقیق شود؛ یا اینکه شخصی موضوع خوبی را که اتفاقاً مهم و بر زمین مانده است را ملاحظه می‌کند؛ اما تقریباً هیچ منبع فارسی درباره موضوع پژوهش وجود ندارد؛ تمام منابع آن انگلیسی، آلمانی یا فرانسه است. دانشجو نیز دریغ از توان ترجمه چند کلمه تخصصی از زبان اصلی به فارسی! ای بسا چنین اشخاصی اساساً حق پژوهش در این حوزه را نداشته باشند؛ بنابراین کمیته علمی مربوطه نباید موضوعاتی که توسط اشخاص فاقد تخصص کافی ارائه شود تصویب نمایند. از این رو توصیه می‌شود سراغ موضوعاتی بروید که در اطراف آن تخصص لازم را دارید. ادامه دارد... @masaelepazuheshi

📝محمد صدرا مازنی 💠«هاتا» را به خاطر بسپارید! (۳) 🔸️عنصر کلیدی سوم؛ تمرین: ممارست، کار عملی و تمرین سومین عنصر کلیدی است. برای ورزیده شدن در هرکاری باید تمرین کرد؛ از تمرین زیاد نهراسید؛ تا می‌توانید بنویسد و پاک کنید؛ بعد از نوشتن بلافاصله منتشر نکنید؛ ساعتی دیگر خودتان نوشتۀ خویش را ببینید؛ باصدای بلند آن را برای دوست؛ هم‌اتاقی، همسر و فرزند بخوانید؛ برخی از ایرادها در ساعتی که مشغول نوشتن هستید دیده نمی‌شوند؛ پاره‌ای از آنها هم زمانی برای شما روشن می شود که آن را با صدای بلند بخوانید؛ شنوندگان به خوبی ابهامات یا اشکال‌ها را می‌فهمند و به شما یادآوری می‌کنند. با اینهمه از فراوانی ایراد نهراسید؛ هیچ نویسنده‌ای از بدو تولد نویسنده نبود؛ همگان مهارتها را آموزش دیدند، تمرین کردند، بد نوشتند تا خوب و حرفه ای شدند. این طور هم فکر نکنید که هرچه نوشتید حتماً باید منتشر شود. کافی است سراغ اهل تحقیق بروید، یا نویسندگان و یا حتی فیلم سازان، فراوان در کارنامه خویش نوشته هایی دارند که آن را منتشر نکرده‌اند. پس از منتشر نشدن نیز دلزده نشوید. @masaelepazuheshi

📝محمد صدرا مازنی 💠«هاتا» را به خاطر بسپارید! (۴) 🔸️عنصر کلیدی چهارم اخلاق: بهترین پژوهش ها بدون توجه به آداب و اخلاق بی ارزشند. مثل کالبد بدون روح است. از سعدی نقل شده است که: معصيت از هر كه ظاهر شود ناپسنديده است و از علماء ناخوبتر كه علم سلاح به دست شيطان است! نمی‌توان علوم را از ارزشهای اخلاقی جدا دانست؛ هر علمي تابع اخلاق است؛ استنثا ندارد. در نگارش مطلب، استنادات، نقل قول، نقد و رد قول رقیب و ... در همه موارد ‌پای‌بندی به اخلاق ضروری است. بنابراین یک پژوهشگر باید به آداب و اخلاق نگارش احاطه داشته باشد. با اخلاق باشید؛ حرفه ای بشوید! @masaelepazuheshi

محمد صدرا مازنی 📚معرفی کتاب 💠عمده پژوهشگران حوزه دین که نه؛ همه آنان با استاد احد فرامرز قراملکی آشنا هستند؛ اغلب اهل پژوهش کتاب‌های ایشان در حوزۀ روش تحقیق را خوانده و احتمالاً به دیگران توصیه کرده‌اند؛ تسلط قراملکی به روش‌شناسی پژوهش در گستره دین‌پژوهی موجب احترام اهل علم به استاد شده است. البته اینجا قصد معرفی این شخصیت علمی را ندارم؛ در فرصتی دیگر به تناوب چهره‌های برجستۀ روش تحقیق را معرفی خواهم کرد. تصمیمم در این نوشته معرفی یکی از جدیدترین آثاری است که در حوزه روش تحقیق تدوین شده است. کتاب اصول و فنون پژوهش در گستره دین پژوهی را احتمالاً یادتان هست؛ این کتاب نوشته جناب آقای دکتر قراملکی است؛ اینک اما جناب حجت الاسلام و المسلمین سیدغلامرضا موسوی تحریری جدید از مباحث روش‌شناسی پژوهش‌های دینی ایشان ارائه کرده است با عنوان: «روش‌های دین‌پژوهی» و انتشارات مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه نیز به اهتمام معاونت پژوهش حوزه آن را به زیور طبع آراسته است. از مؤلف محترم و همکاران ارجمندم حجج اسلام و المسلمین رفیعی و محمدی‌ یدک به خاطر اهتمام به انتشار این کتاب صمیمانه تشکر می‌کنم؛ پیشگفتار کتاب، آن را متمایز از اصول و فنون پژوهش در گستره دین‌پژوهی معرفی کرده و گفته شده است: «تلاش مؤلف ارائه چارچوبی علمی و روش‌شناختی برای تدوین و نگارش آثار علمی و پژوهشی در حوزه علوم دینی است و سعی شده است تا حدودی ادبیات این حوزه را آسان و زودیاب نماید.» به طلاب و فضلای پژوهش‌آموز حوزه و دانشگاه توصیه می‌کنم برای موفقیت در نگارش مقاله و پایان‌نامه این کتاب را در سبد مطالعاتی خویش قرار دهند @masaelepazuhesi