📚 استفادههای مجاز از عاریه و موارد ضامن بودن عاریهگیرنده
✍ در این رابطه باید موارد زیر رعایت شود:
1⃣ عاریهگیرنده فقط مجاز است به همان مقدار معمول و متداول از عاریه بهرهبرداری کند. در غیر این صورت غاصب و ضامن است؛ به این معنا که اولاً: به میزان ارزش استفادههای بیش از حد به عاریه دهنده بدهکار است و ثانیاً: اگر در این استفادههای بیش از حد، آسیبی به مال عاریه وارد شود، باید آن را جبران کند و خسارت بپردازد.
❗️مثال: اگر کسی اتومبیلی را عاریه بگیرد و بدون اینکه از صاحب آن اجازه بگیرد که با آن بار جابهجا کند، بارهای فراوان و سنگینی حمل کند، اولاً: باید کرایه حمل بار را به مالک بپردازد؛ ثانیاً: باید هر هزینهای را که از خسارت اتومبیل به مالک وارد شده، جبران کند.
2⃣ مال عاریه، در دست عاریه گیرنده، حکم امانت را دارد. لذا در موارد زیر ضامن است:
— در نگهداری آن کوتاهی کرده باشد.
— در بهرهبرداری از آن زیادهروی کرده باشد. (بند ۱)
— عاریهدهنده شرط کرده باشد که به هر دلیلی (اگرچه کوتاهی یا زیادهروی هم نباشد) عاریهگیرنده ضامن باشد و خسارت را به عهده بگیرد.
— موارد سهگانه فوق در مورد غیر طلا و نقره است؛ زیرا در طلا و نقره مطلقاً ضامن است؛ مگر اینکه عاریهگیرنده شرط کند که ضامن نیست.
— چنانچه هیچ یک از موارد فوق محقق نشود، اما خسارت وارده به مال عاریه، مستند به عاریهگیرنده باشد، باز هم عاریهگیرنده ضامن است.
❗️مثال: فرض کنید ظرف کریستال حسن در دست علی باشد و به صورت سهوی و بدون کوتاهی در مراقبت از آن، پای علی به آن بخورد و بشکند. علی در اینجا ضامن است؛ زیرا شکستن کریستال مستند به علی است.
3⃣ چنانچه عاریهدهنده غاصب مال عاریه باشد، در مورد تلف شدن مال یا عوض منفعتی که عاریهگیرنده از آن استفاده نموده:
الف) عاریهگیرنده جاهل به غصب است ← ضمان بر عهده غاصب است. لذا اگر مالک اصلی به غاصب رجوع کرد، غاصب نمیتواند به عاریهگیرنده رجوع نماید. اما اگر به عاریهگیرنده رجوع کند، او میتواند به غاصب رجوع کند.
ب) عاریهگیرنده عالم به غصب است← ضمان بر عهده عاریهگیرنده است. لذا اگر مالک به غاصب رجوع کند، در صورتیکه عین مال تلف شده باشد، غاصب میتواند به عاریهگیرنده رجوع کند و اگر مالک به عاریهگیرنده رجوع کند، او نمیتواند به غاصب رجوع کند.
⚠️ هر زمان که عاریهگیرنده علم به غصب پیدا کند، جایز نیست آن را به غاصب برگرداند. بلکه باید آن را به مالک برگرداند.
4⃣ زمانی عاریهگیرنده چیزی برگردنش نخواهد بود که مال عاریه را تحویل مالک آن، یا وکیل قانونی یا ولی او دهد و صرف قرار دادن مال در صندوق کافی نیست.
❗️مثال: اگر اتومبیل را پس از استفاده، در پارکینگ عاریهدهنده قرار دادیم، فایده ندارد. بلکه باید به خودش تحویل دهیم.