✅نقد گزارش "ابوریحان بیرونی" درباره ی کتابسوزی 🔺 #ابوریحان_بیرونی، دانشمند و تاریخ نگار ایرانی سده ی چهارم و پنجم هجری در کتاب مشهور خود آثارالباقیه نوشته است: «قتیبة بن مسلم هر کس را که خط خوارزمی می دانست از دم شمشیر گذرانید و آنانکه از اخبار خوارزمیان آگاه بودند و این اخبار و اطلاعات را میان خود تدریس می کردند، ایشان را نیز به دسته ی پیشین ملحق ساخت. بدین سبب اخبار خوارزم طوری پوشیده ماند که پس از اسلام نمی شود آنها را دانست... قتیبة بن مسلم باهلی نویسندگان و هربدان خوارزم را از دم شمشیر گذرانید و آنچه مکتوبات از کتاب و دفتر داشتند همه را طعمه ی آتش کرد و از آن وقت خوارزمیان امّی و بی سواد ماندند...»(۱) 🔺این مطلب یکی از مستنداتی است که اسلام ستیزان برای اثبات کتابسوزی مسلمانان در ایران از آن بهره می برند که برای آن و نیز خود استناد صورت گرفته نقدهایی وارد شده است. 1⃣ گزارش ابوریحان بدون سند بوده و چنین واقعه ای در منابع تاریخی که ذکری از فتوحات قتیبة در ماوراءالنهر داشته اند، ذکر نشده است. بین ابوریحان و قتیبه نیز حدود سه قرن فاصله بوده است. 2⃣ قتیبة، در زمان خلافت ولید بن عبدالملک ششمین حاکم اموی، موفق به فتح مناطق وسیعی از ماوراء النهر از جمله خوارزم (در سال ۹۳ هجری) شده است.(۲) با فرض وقوع این جنایت از سوی وی باید گفت: این رفتار ضدانسانی و ضداسلامی مربوط به دوران قبل از امام علی (ع) بوده که فتح نواحی وسیعی از ایران در دوره ی ایشان اتفاق افتاد، نبوده است. 3⃣ گزارش ابوریحان مربوط به آثاری است که به خط و زبان خوارزمی بوده اند و این دو مستقل و مجزا از خط پهلوی و زبان پارسی میانه می باشند. این خط و زبان اولاً محدود و مختص همان منطقه بوده و عمومیت نداشته و ثانیاً همانگونه که ابوریحان در کتاب دیگرش متذکر شده آنچنان توانایی برای بیان مفاهیم علمی نداشته است.(۳) بنابرین آثار اشاره شده نمی توانستند حجم زیادی را شامل شوند. 👈به فرض صحت این اتفاق، این کتاب ها نه وسیع بوده، نه آنچنان علمی و حتی نه به زبان فارسی ❗️ناگفته نماند ابوریحان هرجا از خوارزمیان سخنی به میان آورده آنها را مردمی مجزا و جدا از پارسیان و ایرانیان عنوان کرده است.(۴) 4⃣ برخی با استناد به گزارش ابوریحان ادعا می کنند، زبان خوارزمی نیز از همان زمان دستخوش نابودی گشته است، اما باید دانست با وجود کاستی های زبان خوارزمی، این زبان در قرن پنجم هجری (زمان حیات ابوریحان) هنوز معمول بوده و از قرن هشتم هجری به تدریج به فراموشی سپرده شده است.(۵) ❗️بنابرین بر فرض صحت گزارش ابوریحان، نابودی کتاب ها در خوارزم، منحصر به آثاری محدود به خط و زبان خوارزمی بوده و تاثیری در نابودی میراث علمی یا ادبی ایرانیان نداشته است. 📚پی نوشت ها: ۱. آثارالباقیه، ترجمه ی اکبر داناسرشت، چاپ ۱۳۸۶، ص ۵۷ و ۷۵ ۲. ترجمه ی تاریخ طبری، ج۹، ص ۶۸ ۳. الصیدنة فی الطب، ترجمه ی باقر مظفرزاده، چاپ ۱۳۸۳، ص ۱۶۸ ۴.«هیچ ملتی از ایرانیان و هندیان و خوارزمیان جز مصریان قدیم...»، ترجمه ی آثارالباقیه، ص ۷۵ ۵. احسان یارشاطر، چند نکته درباره ی زبان خوارزمی، مجله ی دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی، سال ۱۳۳۲، ش ۲، ص ۴۲ گروه پژوهشی آرتا https://eitaa.com/joinchat/2525560832C7caee8d264