🔰چهار هزار شاگرد یا راوی؟
📝به قلم استاد گرانقدر اندیشکده، حجت الاسلام و المسلمین #دهبان
عبارت چهار هزار شاگرد یک عبارت مشهور درباره امام صادق علیه السلام است؛ اما نقلی که منبع این عبارت است روای است نه شاگرد:
🔹فإنّ أصحابَ الحديثِ قد جمعوا أَسماءَ الرُّواةِ عنه منَ الثًّقاتِ ، على اختلافِهم في الأراءِ والمقالاتِ ، فكانوا أربعةَ آلافِ رجلٍ.
الارشاد : ٢٨٩
در بسیاری از سخنان و مقالات این متن شیخ مفید را می گویند که دلالت بر چهار هزار شاگرد امام صادق علیه السلام می کند.
برخی حتی تمام راویان امام صادق علیه‌السلام در رجال شیخ طوسی را به خاطر این شهادت شیخ مفید ثقه می دانند!
بعد از شیخ مفید عبارت او توسط علماء تکرار شد:
۱. ابن شهر آشوب المناقب : ٤ / ٢٤٧.
۲. ابن فتال نیشابوری روضة الواعظين : ١٧٧.
۳. علم الدين المرتضى علي بن جلال الدين عبد الحميد النسابة كتاب(الانوار المضيئة) خطی در مكتبة السيد مير حامد حسين الذريعة : ٢ / ٤٤٢.
۴. شیخ طبرسی: اعلام الورى : ١٦٥ ـ ١٦٦
درباره منشاء اشتباه شیخ مفید باید گفت که ابن عقده متوفی ۳۳۳ ق کتابی داشته درباره راویان امام صادق علیه‌السلام که در فهرست شیخ نجاشی و شیخ طوسی و مقدمه رجال طوسی آمده؛ اما با شهادت علامه حلی متوجه می شویم که او در آن کتاب ۴ هزار نفر را ترجمه کرده بود:
«قال الشيخ الطوسي : سمعت جماعة يحكون عنه انه قال : أحفظ مائة وعشرين ألف حديث بأسانيدها وأُذاكر بثلاثمائة ألف حديث وله كتب ذكرناها في كتابنا الكبير. منها اسماء الرجال الذين رووا عن الصادق عليه‌السلام اربعة آلاف رجل ، واخرج فيه لكل رجل الحديث الذي رواه ، مات بالكوفة سنة ثلاث وثلاثين وثلاثمائة»
الخلاصة : ٢٠٣ ـ ٢٠٤.
❗️حاجی نوری با ترکیب عبارت شیخ مفید و ابن عقده نتیجه عجیبی گرفته است: ایشان گفته است در کتاب ابن عقده هر ۴ هزار نفر توثیق شده بودند: « الذين وثقهم ابن عقدة ، فانه صنَّف كتاباً في خصوص رجاله ، وأنهاهم إلى أربعة آلاف ، ووثَّق جميعهم!»
مستدرك الوسائل : ٣ / ٧٧٠
🔸شهید اول نامه نگاری ۴ هزار نفر و سوالات کتبی را منشا این عدد گفته است:
«ان ابا عبدالله جعفر بن محمد عليه‌السلام كتب من اجوبة مسائله اربعمائة مصنف لأربعمائة مصنف ، ودون من رجاله المعروفين اربعة آلاف رجل من اهل العراق والحجاز والشام ـ إلى ان قال : ومن رام معرفة رجالهم ، والوقوف على مصنفاتهم ، فليطالع كتاب الحافظ بن عقدة وفهرس النجاشي و ... »
الذكرى : ٦
محقق صاحب شرایع در کتاب معتبر نزدیک به ۴ هزار راوی را تایید می کند: «انتشر عنه من العلوم الجمَّة ما بهر به العقول ـ إلى ان قال : وروى عنه من الرجال ما يقارب اربعة آلاف رجل»
المعتبر : ٥ ـ ٦
❗️اما برخی خواسته اند با توجه به نقل شیخ مفید و تبعیت برخی دیگر از ایشان تمام اصحاب الصادق علیه السلام در کتب حدیث را توثیق کنند! توثیق عامه به نحوی عجیب شبیه کاری که اهل سنت درباره تمام صحابه پیامبر صلی الله علیه و آله مرتکب می شوند.
مثلا شیخ حر عاملی (مکتب اخباری) درباره «خليد بن أوفى» گفته است که او را شیخ مفید و ابن شهر آشوب و طبرسی توثیق کرده اند و بعد عبارت ارشاد مفید را بقیه همان را نقل می کنند ذکر کرده است: «ولو قيل بتوثيقه (خليد) وتوثيق أصحاب الصادق عليه‌السلام إلا من ثبت ضعفه لم يكن بعيداً، لأن المفيد في «الارشاد» ، وابن شهر آشوب في «معالم العلماء» ، والطبرسي في «إعلام الورى» قد وثّقوا أربعة آلاف من أصحاب الصادق عليه‌السلام والموجود منهم في جميع كتب الرجال والحديث، لا يبلغون ثلاثة آلاف. وذكر العلاّمة وغيره أن ابن عقدة جمع الأربعة آلاف المذكورين في كتب الرجال»
💢با توجه به مطالب پیش گفته چند نتیجه به دست می آید:
1⃣: شیخ مفید با توجه به اینکه خبر واحد را قبول ندارد و بالتبع رجال و بررسی راوی را به طریق اولی قبول ندارد و همچنین تالیف رجالی هم ندارد؛ پس ۴ هزار نفر را از کتاب ابن عقده برداشت کرده است.
2⃣: ۴ هزار نفر روای هستند نه شاگرد و به تعبیر شهید اول برخی از این ۴ هزار نفر ممکن است برخی از آنها با نامه از امام سوالی پرسیده باشند!
3⃣: عبارت "من الثقات" شیخ مفید صحیح نیست (اگر بپذیریم عبارت "من الثقات" از خود مفید باشد؛ چون ممکن است از اشتباهات نُسّاخ باشد) زیرا اولا ابن عقده رجالی بزرگ ۴ هزار نفر را توثیق نکرده و ثانیا شاگرد شیخ مفید جناب شیخ طوسی در سه کتاب رجالی و فهرستی (فهرست رجال و تلخیص رجال کشی) هم این عدد را که نه، حتی نصف این عدد را هم توثیق نکرده! با اینکه شیخ طوسی هم خبر واحد را پذیرفته هم رجالی است!
4⃣چهارم در نتیجه باید گفت چهار هزار راوی از امام صادق عليه السلام روایت نقل کرده اند و ابن عقده کتابی در این باره تالیف کرده بود و شیخ مفید این عبارت را می خواسته منتقل کند. و عبارت "من الثقات" قابلیت تصدیق ندارد.
🆔@Dailynotes20