ا*نصار، در خانههای خود با مهاجرین مشترک زندگی میکردند، محصول خرمای خود را با مهاجرین تقسیم میکردند.(۲۴) این رفتار پیامبر (صلّیاللهعلیهوآله) و مواسات انصار و مهاجرین، یک الگوی کامل برای «تقویت» نظام اسلامی و عبور از مشکلات است و به خوبی نشان میدهد اساساً نسخهی کارآمد برای «قوی کردن» نظام اسلامی در دوران سختیها و مشکلات، عمل به «مواسات» است.*
لذا رهبر انقلاب اسلامی دورهی کنونی را *فرصتی برای رزمایش همدلی مردم* میدانند: *«عدّهای هستند که در این شرایط و در این اوضاع حقیقتاً زندگیشان بسختی قابل گذران است و نمیتوانند زندگی معمولیِ عادیِ خودشان را اداره کنند؛ مردمی که دستشان باز است و توانایی دارند بایستی در این زمینه فعّالیّت وسیعی را شروع کنند... یک رزمایش گستردهای در کشور به وجود بیاید برای مواسات و همدلی و کمک مؤمنانه به نیازمندان و فقرا که این اگر اتّفاق بیفتد.»* (۲۵)
امام باقر (علیهالسّلام) در روایتی با عنوان «ثَلَاثٌ مِنْ أَشَدِّ مَا عَمِلَ الْعِبَاد»(۲۶) *سه ویژگی «انصاف، مواسات و ذکر» را نام میبرند* و حضرت آیتالله خامنهای در شرح این روایت میفرمایند:
«سه چیز هست که جزو تکالیف بسیار مهم و دشوار مؤمنین است؛
کارهای سخت... جزو مهمترین کارهاست؛ البته سخت است. و هیچ کار خوب و بزرگی بدون سختی که امکان ندارد.»(۲۷)
همچنین در دعا میخوانیم: «وَ ارْزُقْنِی مُوَاسَاةَ مَنْ قَتَّرْتَ عَلَیْهِ مِنْ رِزْقِک بِمَا وَسَّعْتَ بِهِ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِک»(۲۸) خدایا! مرا این عطا فرما که از آنچه به فضل خود بر من گشایش دادهای، نسبت به کسی که روزی را بر او تنگ کردهای، مواسات کنم.
در *اهمیت مواسات* همین بس که حکومت نبوی و علوی مبتنی بر مواسات بودند و حکومت مهدوی نیز بر اساس مواسات اداره میشود. حضرت آیتالله خامنهای درباره ویژگی حکومت مهدوی میفرمایند: *«حکومت الهی حضرت بقیة الله (ارواحنا فداه) حکومتی است که در آن مقررات حاکم بر مردم، خواست آمریکا و دیگر قدرتهای زورگوی شرق و غرب نیست، بلکه حکومت عدالت، مواسات و مساوات و حکومت معنویت و فضیلت است و امروز هر کسی که برای عدالت، در راه دین و خدمت به محرومان حرکت میکند باید خوشحال و امیدوار باشد زیرا آینده متعلق به اوست.»*(۲۹)
*در مواسات نباید منّت گذاشت!*
جامعهای که میخواهد به مواسات عمل نماید، میبایست مؤلفههای مهمی را در رفتار رعایت کند.
۱. در مواسات خود، به دیگران منت نگذارد و آنها را با زبان و کنایه نرنجاند؛ بلکه عزت و کرامت انسانی و ایمانی آنها را حفظ کند. قرآن کریم میفرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِکمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذی»(۳۰) (ای مؤمنان، صدقههای خود را با منّت نهادن و آزار رساندن تباه نکنید.)
۲. برای مواسات میبایست «جوانان، اجتماعات خانوادگی تشکیل دهند و کمکهای افراد خانواده را جمع کنند و در درجه اوّل به مصرف فقرا و نادارهای همان خانواده و فامیل برسانند و اگر نیازی نبود، به فقرای دیگر رسیدگی کنند.»(۳۱)
۳. اگر کسی وسعت مالی و امکان مواسات مالی ندارد، میتواند به مصادیق دیگر مواسات (آبرویی، علمی و...) عمل نماید. اگر هیچکدام برایش مقدور نیست، میبایست از درد فقیران ناراحت و اندوهگین باشد و در قلب و زبان ابراز همدردی کند.
۴. هرچند مواسات، در موارد شدت و سختی نمود بیشتری پیدا میکند؛ اما محدود به آن نیست. بلکه باید به این نکته توجه داشت که اگر مواسات بعد از دوران سختی و مشکلات ادامه پیدا نکند، خود به یک دغدغه و نگرانی برای کمکشوندگان تبدیل میشود. بنابراین رفتار مبتنی بر مواسات، رفتاری است که ادامه داشته باشد و آرامش خاطر افراد جامعه را نیز تأمین نماید.
۵. مواسات، مراحل بالاتری نیز دارد که بیانگر اهمیت زیاد این ویژگی است. امام باقر (علیهالسّلام) در روایتی میفرمایند:«یا حَجّاجُ کیْفَ تَواسِیکمْ قُلْتُ صالِحٌ یَا أبا جَعْفَرٍ قالَ یُدْخِلُ أَحَدُکمْ یَدَهُ فِی کیسِ أَخِیهِ فَیَأْخُذُ حاجَتَهُ إِذَا احْتاجَ إِلَیْهِ قُلْتُ أَمّا هَذَا فَلا فَقالَ أَما لَوْ فَعَلْتُمْ مَا احْتَجْتُمْ.»(۳۲) *ای حَجّاج! مواسات شما چگونه است؟ گفتم: خوب است ای ابو جعفر! حضرت فرمود: «آیا هر گاه فردی از شما نیاز پیدا کند، دستش را در جیب برادرش میکند و به اندازهی نیازش برمیدارد؟» گفتم: در این حد، نه! فرمود: «اگر اینگونه رفتار کرده بودید، نیازمند نمیشدید.»*