📚 روشنفکری در غرب و ایران ✍🏼 قسمت ۹۲ 🔰 گونه شناسی روشنفکری در ایران گونه‌شناسی دوم برخی از نویسندگان با رویکرد تاریخی به هفت‌گونه روشنفکری دینی اشاره کرده‌اند: ـ دوره اوّل، دوره تفسیر و انطباق فرهنگی است. این دوره از سده سیزدهم آغاز می‌شود و در مشروطه به‌ثمر می‌رسد. روشنفکران دینی مشروطه در این زمان تحت تأثیر روشنفکران غیر دینی هستند و از سرمشق غالب آن زمان؛ یعنی توجّه به ایده جامعه مدرن تبعیّت می‌کنند، آنگاه می‌کوشند مقولات اسلامی را به‌گونه‌ای تفسیر کنند که با دنیای مدرن سازگار افتد. ـ شاخص‌ترین چهره روشنفکر دینی مشروطه، سیّدجمال‌الدین اسدآبادی است. ♦️ـ دوره دوم روشنفکری دینی، در دوره اوّل و اوایل پهلوی دوم، صورت گرفته است. در این دوره کفّه ایران‌شناسی و تاریخ باستانی بیش از اسلام، سنگینی می‌کند، به‌ویژه که این نوع ناسیونالیسم با تجدّدخواهی آمرانه و اقتدارگرایانه رضاخان همراه است. این مسائل از یک سو و ظهور رو به رشد کمونیست‌ها در صحنه فرهنگ و سیاست ایران از سوی دیگر، سبب شد که روشنفکران دین‌گرا در واکنش به رقابت با دو نوع هویت‌خواهی مفرط؛ یعنی ناسیونالیسم افراطی و مارکسیسم و لنینیسم، به هویّت صنفی خویش سوق یابند. ـ دوره سوم بیشتر معطوف به دهه‌های چهل و پنجاه در ایران است که مکتب‌گرایی و تدوین ایدئولوژی و روشنفکری ایدئولوژیک دینی سر برکشید. احساسات و علایق دینی روشنفکران در فضای نوستالژیک، رشد بومی‌گرایی در ایران در اعتراض به نوسازی غرب‌‌گرایانه پهلوی و خالی‌شدن صحنه اجتماعی از شخصیت‌های کاریزماتیکی چون مصدّق، زمینه را برای حضور گسترده‌تر روشنفکران دینی و تعبیر ایدئولوژیک از دین (جایگزین ایدئولوژی‌های مارکسیستی و ملّی‌گرایانه) فراهم کرد. شاخص‌ترین چهره این دوره، دکتر شریعتی است. 🔹ـ دوره‌ چهارم حیات روشنفکران دینی با انقلاب اسلامی ایران آغاز شد و با حاکمیت سنّت‌گرایی و شخصیت بانفوذ و کاریزماتیکی امام خمینی (ره)، روشنفکری دینی به سمت ائتلاف با سنّت‌گرایان پیش رفت. روشنفکران این دوره به‌دلیل شرایط انقلابی، رویکرد ایدئولوژیک خود را تداوم بخشیدند. ـ دهه اوّل انقلاب، مرحله جدیدی را برای روشنفکران دینی گشود و در این دوره که دوره پنجم است، روشنفکرانی مانند بازرگان، سحابی، میثمی، پیمان و... با فاصله‌گرفتن از رویکرد مسلّطین بر قدرت، روند اعتراض و انتقاد و اعتزال را آغاز نمودند. 🔸ـ دهه دوم انقلاب، دوره‌ ششم روشنفکری دینی را به نمایندگی سروش، با روند اعتزال و با رویکرد معرفت‌شناسانه دنبال کرد و زیربنای ساختاری و ایدئولوژیکی جمهوری اسلامی را مورد نقد قرار داد و جریان ایدئولوژی‌ستیزی را با رهیافت بازنگری آشکار ساخت. ـ روشنفکری دینی در دوره هفتم، روشنفکران عمل‌گرا را به‌وجود آورد. خرداد ۷۶، نقطه عطفی برای ظهور روشنفکران عمل‌گرا بود که با برنامه اجتماعی به صحنه سیاست بازگشتند. البته پس از هشت سال حاکمیت اجرایی روشنفکران عمل‌گرا و ناکارآمدی آنها در صحنه عمل و نزاع‌های بی‌محتوا و بی‌حاصل سیاسی و مشکلات اقتصادی و خستگی سیاسی توده مردم، دوباره به حاشیه رفتند و روشنفکری دینی ایدئولوژیک‌پذیر، دوره هشتم روشنفکری دینی را به‌وجود آورد. ادامه دارد... #روشنفکری_در_ایران_و_غرب 🆔 @Jarianshenasi