تفسیر ایه صبحگاهی
الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُواْ عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ (194):
ماه حرام در برابر ماه حرام و (اگر دشمنان احترام آنرا شكستند و با شما جنگ كردند، شما نیز حقّ دارید مقابله به مثل كنید. زیرا) حرمتها را (نیز) قص وهركس به شما تجاوز كرد، به مانند آن تجاوز، بر او تعدى كنید و از خدا بپرهیزید (كه زیادهروى نكنید) و بدانید كه خداوند با پرهیزگاران است.
قبل از اسلام در میان عربها، هر سال چهار ماه احترام خاصّى داشت كه در آن ماهها جنگ، حرام و ممنوع بود، سه ماه آنها پى درپى كه عبارتند از ذىالقعده، ذىالحجّه و محرم، و یكى هم ماه رجب كه جداست. حتّى یكى از علل تسمیه ماه ذىالقعده آن گفتهاند كه در این ماه قعود از جنگ لازم است.
اسلام این سنّت را پذیرفت و در هر سال چهار ماه را آتش بس اعلام نمود، ولى دشمن همیشه در كمین است تا از فرصتها سوء استفاده كند و چه بسا با خود فكر كند كه چون مسلمانان در این ماهها موظف به رعایت آتش بس هستند، پس به آنها حمله كنیم. این آیه مىفرماید: اگر مخالفان شما در این چهار ماه به شما هجوم آوردند، شما نیز در برابرشان بایستید و در همان ماهها با آنان بجنگید و ماه حرام را در برابر ماه حرام قرار دهید. زیرا حرمت خون مسلمانان و حفظ نظام اسلامى از حرمت این ماهها بیشتر است، و هركس حرمتها را شكست باید مورد قصاص قرار گیرد. سپس به عنوان یك قانون كلّى مىفرماید: هركس به شما تجاوز كرد، به همان مقدار به او تعدّى كنید. و تقوا داشته باشید و بیش از مقدار لازم قصاص نكنید و بدانید كه خداوند با متّقین است.
صاحب مجمعالبیان در ذیل آیه مىگوید: در مورد غصب نیز مىتوان با استدلال به این آیه تقاص كرد، یعنى از مال غاصب تقاص نمود.
-همهى زمانها یكسان نیستند، حرمت بعضى ماهها باید حفظ شود. «الشهر الحرام»
- در اسلام بنبست وجود ندارد. حفظ اسلام و جان مسلمانها بر حفظ احترام مكانها و زمانها مقدّم است. «فمن اعتدى علیكم فاعتدوا علیه»
- اسلام، دین تجاوز و تعدّى نیست، ولى تعدّى و تجاوز دیگران را نیز نمىپذیرد. «فمن اعتدى علیكم فاعتدوا علیه»
- حتّى در برخورد با دشمنان، عادل باشیم. «فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدى علیكم»
- سیستم قانونگذارى باید به نحوى باشد كه موجب یأس مسلمین وجرأت كفّار نگردد واصل مقابله به مثل به همین خاطر است. «فاعتدوا... بمثل ما اعتدى»
- رعایت تقوى حتّى به هنگام جنگ، از اصول تربیتى اسلام است. «اتّقوا اللّه»
- اگر در جنگ از مرز عدالت خارج نشوید، از امدادهاى الهى نیز برخوردار خواهید بود. و گمان نكنید عدالت و تقوى پیروزى شما را به تأخیر مىاندازد. «بمثل ما اعتدى... واتقوا... و اعلموا ان اللَّه مع المتّقین»