*مشارکت* (برگرفته از: شرح خدمات مطالعات پیوست اجتماعی طرح های عمرانی، تهیه شده توسط *آقای دکتر حسین ایمانی جاجرمی* و همکاران، به سفارش *سازمان برنامه و بودجه* ) *مشارکت* [1] بنا بر تعریف، مشارکت عبارت است از *فراهم شدن فرصت براي تک‌تک افراد جامعه* تا بتوانند از این طریق *هر شخص کیفیت زندگی خویش را بهبود بخشد* (1-2: 2007Department For International Development, ) *مشارکت* به معناي *همکاري مردم در انجام کارهاي دولتی* (غیر از کارهایی که جنبه حکومتی دارد) چه به صورت *سرمایه‌گذاري* یا انجام کارها یا *همکاري فکري و مشورتی* است (فرهنگ واژگان نظام فنی و اجرایی کشور، 1381 : 287). *مشارکت* عبارتست از *بازتوزیع قدرتی* که افراد را قادر به *مداخله در فرایندهاي سیاسی و اجتماعی* می‌نماید که قبلا فاقد آن بوده و عمدتاً *تعیین‌کننده منافع آتی افراد* است (216: 1969Arnstein, ) ناوروزوف *پنج وجه* از *اجتماع* را با در نظر گرفتن ویژگی اساسی و انتظارات هریک از این نقش‌آفرینان طبقه‌بندي میکند: *افراد* ، *گروه‌هاي اجتماعی* ، سازمان‌هاي غیردولتی ( *تشکل‌های مردم نهاد* )، *بخش اجتماعی* و *جمعیت محلی* . بر اساس این طبقه‌بندي وقتی که سخن از درگیر شدن در فعالیت‌هاي اجتماعی و *ایجاد ظرفیت مشارکت در جامعه* و شکل‌هاي مختلف مشارکت به میان می‌آید باید تشخیص داد که کدام یک از "وجوه اجتماع" موردنظر است (سلطانزاده، 1367: 81). *مشارکت* تنها به معناي *فهمیدن نیازهاي مردم نیست* ، بلکه مشارکت قسمتی از یک *فرآیند رو به پیشرفت* ، شامل *یادگیري* ، *مشارکت* و *خوداتکایی* است. *مشارکت* باید مشتمل بر آمادگی باشد که *اجازه دهد مردم کارهاي متفاوتی را (ولو اشتباه) انجام دهند.* انتظار میرود که همه این کارها زمان‌بر باشند، به ویژه اگر فضاي احساس‌گرایانه، نخبه‌گرا و سرنوشت‌گرا بر جامعه حکمفرما باشد (موزلی، 1388 : 171 ). *مؤلفه اصلی مشارکت* عبارت است از تبادلی باز و مؤثر میان مسئولان، کارگزاري‌ها، بنگاه‌ها و عموم مردم ذينفع یا متأثر از طرح. *فرآیند مشارکت عمومی* قادر است هم به مسئولان طرح و هم به اجتماع بهره برساند. مزایاي ذیل از مشارکت عمومی بر اساس نظرات بارج (1983)، دانکه (1983)، فرودنبرگ (1983) و اسپرول (1986) است: مداخله عمومی به عنوان ابزاري براي آموزش اجتماع متأثر از طرح درباره مزایا و تبعات محتمل یک اقدام موردنظر، روشهاي جایگزین فعالیت و تأثیرات هر یک از آنها عمل میکند. مداخله عمومی به عنوان ابزاري براي اجتماع یا جامعه‌اي بزرگتر عمل میکند که پیش از اخذ تصمیم نهایی، امکان ورود به اقدام موردنظر را فراهم میکند. در نتیجه مردم، بخشی از فرآیند برنامه‌ریزي و تصمیم‌گیري میشوند. مداخله عمومی میتواند به عنوان کاتالیزوري براي خودارزشیابی اجتماع و تحلیل منجر به ارزیابی و موقعیت‌هاي ناظر بر چگونگی برخورد اجتماعات با تغییر به کار رود. مداخله عمومی به عنوان ابزار دائمی گردآوري داده براي متغیرهاي تأثیر اجتماعی به کار می‌آید. این فرآیند میتواند تأمین‌کننده اطلاعات واقعی درباره تغییر جمعیت، ترتیبات اجتماعی/ نهادي، منابع سیاسی و اجتماعی، تغییرات خانوادگی و اجتماعی و منابع جامعه باشد. مداخله عمومی میتواند مسیري براي پیشنهادهاي جایگزین براي یک طرح یا اقدام موردنظر باشد. ما مداخله عمومی را به طور مداوم در تمام فرآیند طراحی و اجرا در نظر می‌آوریم. پیش و پس از اخذ تصمیم‌ها، مداخله عمومی ابتدا به آموزش و آگاهی‌بخشی درباره اقدام موردنظر به مردم متأثر از طرح و نیز مسئولان می‌پردازد. مداخله عمومی میتواند به شناخت مشکلات مرتبط با اقدام موردنظر کمک کند و نیز به شناخت تبعات کمک میکند؛ به ویژه آن دسته از تبعات بیرونی که در غیر این صورت ممکن است از دید سرپرستان طرح پوشیده بماند. مداخله عمومی همچنین میتواند اعتبار مسئولان را افزایش دهد و از مقاومت مردمی در برابر تغییر بکاهد؛ زیرا براي افراد و اجتماع متأثر از طرح، صدایی (نقش و جایگاهی) در فرآیند تصمیم‌گیري قائل میشود. مداخله عمومی، فرآیندي مستمر طی توسعه طرح و برنامه است و در نخستین مرحله طراحی، هنگام اجرا و ساخت طرح، حین راه‌اندازي و نگهداري و در زمان خاتمه و تغییر کاربري حضور دارد. ارزیابی اجتماعی میتواند حین اجراي فرآیند مداخله عمومی، اطلاعات مرتبط با متغیرهاي تأثیر اجتماعی را کسب کند (بارج، 1391 : 319-318 ).