ان احداكم اذا مات عرض عليه مقعده بالغداة و العشى، ان كان من اهل الجنه فمن الجنه و ان كان من اهل النار فمن النار يقال هذا مقعدك حين يبعثك اللّه يوم القيامه.: هنگامى كه يكى از شما از دنيا برود، اگر از اهل بهشت باشد جايگاهش در بهشت، و اگر از اهل دوزخ باشد، جايگاهش در دوزخ است، و به او گفته مىشود : اين جايگاه تو است هنگامى كه خدا تو را در قيامت مبعوث مىكند(150)
شرح كوتاه
اين حديث، بيانگر وجود دوزخ و بهشت برزخى است، و حاكى است كه صبح و شام، جايگاه انسانها در عالم برزخ، هر كدام به تناسب راه و روش آنها، به آنها نشان مىدهند، و آنها در جهان برزخ، يا در عذابند و يا در نعمت الهى به سر مىبرند.
5 - شخصى از امام حسن مجتبى (عليه السلام) پرسيد: مرگ چيست؟
آن حضرت در پاسخ فرمود:
اعظم سرور يرد على المومنين اذا نقلوا عن دار النكد الى نعيم الابد و اعظم ثبور يرد على الكافرين اذا نقلوا عن جنتهم الى نار لا تبيد ولا تنفد:
مرگ بزرگترين شادى است كه بر مومنان وارد مىشود، چرا كه آنها از خانه پر رنج، به سوى نعمتهاى ابدى روانه مىشوند، و بزرگترين عذاب است كه بر كافران وارد مىگردد، چرا كه از بهشت خود به سوى آتش هميشگى و فناناپذير روانه مىشوند(151)
6- امام صادق (عليه السلام) فرمود: قبر هر روز سخنى دارد و آن اينكه مىگويد:
انا بيت الغربه، انا بيت الوحشه، انا بيت الدود، انا القبر، انا روضه من رياض الجنه او حفره من حفر النار.
من خانه غريب، و خانه وحشت، و خانه كرم هستم، من قبرم باغى از باغهاى بهشت، يا گودالى از گودالهاى دوزخ هستم.(152)
7- امام صادق (عليه السلام) فرمود:
هنگامى كه انسان از دنيا مىرود، .و او را در ميان قبرش مىنهند، شخصى در برابر او مجسم مىشود، و مىگويد:
يا هذا كنا ثلاثه، كان رزقك فانقطع بانقطاع اجلك، و كان اهلك فخلفوك و انصرفو عنك و كنت عملك فبقيت معك اما انى كنت اهون الثلاثه.
اى آقا! ما سه چيز بوديم، 1- رزق و روزى تو كه با فرا رسيدن مرگ تو، قطع شد 2- بستگان تو كه تو را در اينجا نهادند و از تو روى برگرداندند و رفتند 3- و من عمل تو هستم كه همراه تو باقى هستم، بااين كه من در نزد تو بى ارزشتر از دو چيز ديگر بودم،(153)
8- روزى رسول اكرم(صلى الله عليه و آله و سلم) از كنار قبرى كه يك روز قبل شخصى در آن دفن نموده بودند، عبور كرد، ديد بستگانش در كنار آن قبر به گرد هم آمدند، و گريه مىكنند، پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) به آنها فرمود:
لركعتان خفيفتان مما تحتقرون احب الى صاحب هذا القبر من دنيا كم كلها.
انجام دو ركعت نماز سبك كه شما آن را كوچك مىشمريد، براى صاحب اين قبر بهتر از همه دنياى شماست.. (154)
شرح كوتاه:
گريه كردن بر ميت نه دردى را دوا مىكند و نه موجب ثواب و شادى براى ميت مىشود، اگر حقيقتا كسى دلش به حال ميت مىسوزد، بهتر است با انجام اعمال نيك و نثار ثواب آن به روح او، او را شاد نمايد مثلا دو ركعت نماز بخواند و ثوابش را به روح او اهدا كند، كه طبق روايات فوق، براى ميت بهتر از همه دنياى بستگان او است.
9- امام صادق (عليه السلام): هنگامى كه مومن از دنيا رفت، به او گفته مىشود، از غمهاى دنيا خلاص شدى، و هم اكنون رسول خدا(صلى الله عليه و آله و سلم) و على (عليه السلام) و فاطمه (سلام الله عليه) در پيش روى تو هستند. (155)
10- امام صادق (عليه السلام) فرمود: هنگامى كه به قبر نگاه كردى، بگو:
اللهم اجعلها روضه من رياض الجنه، ولا تجعلها حفره من حفر النيران: خدايا! اين قبر را، باغى از باغهاى بهشت قرار بده، و آن را گودالى از گودالهاى دوزخ قرار نده،.(156).
11- امير مومنان على (عليه السلام) مىفرمايد:
فانكم لو قد عاينتم ما قد عاين من مات منكم لجزعتم و وهلتم و سمعتم و اطعتم، ولكن محجوب عنكم ما قد عاينوا و قريب ما يطرح الحجاب .
اگر آنچه مردگان پس از مرگ، مشاهده كردهاند شما هم مىديديد وحشت مىكرديد و مىترسيديد (سخنان حق را) مىشنيديد و اطاعت مىكرديد، ولى آنچه آنها ديدند، از شما پوشيده است، اما بزودى پردهها كنار مىرود، (و شما نيز مشاهده خواهيد كرد)(157)
شرح كوتاه:
جمله: لو قد عاينتم بيانگر آن است كه هنگام مرگ، پرده از پيش چشم انسان به كنار مىرود و او حقايق را بروشنى مىنگرد.
دانشمند معروف، ابن ابى الحديد مىگويد: ممكن است مقصود اين باشد كه همه هنگام مرگ، امام على (عليه السلام) را مىبينند، سپس اشعارى را كه (مضمون آن را) امام على (عليه السلام) به حارث همدانى فرموده نقل مىكند، كه دو شعر نخست آن اين است:
يا حار همدان من يمت يرنى من مومن او منافق قبلايعرفنى فنى طرفه و اعرفه بعينه و اسمه و ما فعلا (158)
سپس ابن ابى الحديد مىگويد: كلام فوق امام على (عليه السلام) فرازى از خطبه 20) دلالت دارد كه عذاب قبر، صحيح است، و همه اصحاب ما معتزله بر اين عقيدهاند، ولى مخالفان يعنى اشاعره و... آن را انكار مىكنند.(159)