خطبه 065-در علم الهی
(در سال 38 هجری پس از پایان جنگ صفّین در مسجد كوفه این سخنرانی را ایراد كرد)
خدا شناسی «شناخت صفات خدا»
ستایش خداوندی را سزاست كه هیچ صفتی بر صفت دیگرش پیشی نگرفته تا بتوان گفت: پیش از آنكه آخر باشد اول است و قبل از آنكه باطن باشد ظاهر است. هر واحد و تنهایی جز او، اندك است، هر عزیزی جز او ذلیل، و هر نیرومندی جز او ضعیف و ناتوان است، هر مالكی جز او بنده، و هر عالمی جز او دانش آموز است، هر قدرتمندی جز او، گاهی توانا و زمانی ناتوان است، هر شنونده ای جز خدا در شنیدن صداهای ضعیف كر و برابر صداهای قوی، ناتوان است و آوازهای دور را نمی شنود. هر بیننده ای جز خدا، از مشاهده رنگهای ناپیدا و اجسام بسیار كوچك ناتوان است، هر ظاهری غیر از او پنهان، و هر پنهانی جز او آشكار است. مخلوقات را برای تقویت فرمانروایی، و یا برای ترس از آینده، یا یاری گرفتن در مبارزه با همتای خود، و یا برای فخر و مباهات شریكان، و یا ستیزه جویی مخالفان نیافریده است، بلكه همه، آفریده های او هستند و در سایه پرورش او، بندگانی فروتن و فرمانبردارند. خدا در چیزی قرار نگرفته تا بتوان گفت در آن جاست، و دور از پدیده ها نیست تا بتوان گفت از آنها جداست. آفرینش موجودات او را در آغاز ناتوان نساخته، و از تدبیر پدیده های آفریده شده باز نمانده است، نه به خا
طر آنچه آفریده قدرتش پایان گرفته و نه در آنچه فرمان داد و مقدر ساخت دچار تردید شد. بلكه فرمانش استوار، و علم او مستحكم، و كارش بی تزلزل است، خدایی كه به هنگام بلا و سختی به او امیدوار، و در نعمتها از او بیمناكند.