📜 چگونگی پاسخ به سوالات فلسفه احکام 📜 یکی از تجربیاتی که در دوره تبلیغ در مراکز آموزشی و علمی کشور داشتم این بود که متوجه شدم مخاطبین بیش از آن که از مسائل فقهی و احکام عملی سوال داشته باشند از فلسفه و چرایی احکام پرسش می کنند، به نظرم پاسخ به سوالات مربوط به فلسفه احکام می تواند به دو صورت باشد، یکی پاسخ جزئی، علمی و اقناعی به همان سوال و دیگری پاسخ کلی و اجمالی به سوالات مربوط به فلسفه احکام. در مورد پرسش های مربوط به فلسفه احکام از گذشته دور تاکنون کتاب ها و مقالات مختلفی به رشته تحریر در آمده است کتبی مانند عِلَلُ الشَّرائِع، تألیف شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱ ق) فقیه برجسته و راوی شیعی قرن چهارم هجرى قمری، مشتمل بر روایاتى از رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) است که موضوع آنها علت و فلسفه برخى از احکام شرعی و عقیدتى است و نیز مجموعه کتب اولین دانشگاه و آخرين پيامبر، تأليف شهيد دكتر سيد‌ ‎رضا پاک‌نژاد كه در حقيقت، رساله دوره دكتراى ايشان بوده است. اين مجموعه، حاوى مباحثى است از تمام برنامه‌هاى پزشکى معمول روز كه اسلام هم در آن باره نظر داشته است. اين رساله در ابتدا، «گفتارهاى طبى و بهداشتى پيشوايان اسلام» نام داشته، كه پس از تنظيم آن به شكل كتاب، با عنوان «اولین دانشگاه و آخرين پيامبر» چاپ و منتشر شد. اما آنچه راقم این سطور در صدد بیان آن است ارائه یک جواب کلی و اجمالی در حوزه کلیت فلسفه احکام می باشد تا مخاطب با اتمسفر و جغرافیای این حوزه آشنا شود. در یک دیدگاه کلی، فلسفه، حکمت و چرایی احکام اسلامی به سه دسته تقسیم می شوند. ۱. احکامی که حکمت و چرایی آن از سوی اهل بیت به ما رسیده است، اگر چه آن پاسخ به تمام حکمت ها و دلایل احکام نپرداخته باشد، مثل چرایی عده طلاق برای زنان و حکمت حرام بودن مسکرات. ۲. احکامی که از قرآن مجید و سنت پیامبر و اهل بیت به ما رسیده ولی دلایل آن ذکر نشده، ولی با گذشت زمان و به مرور، برخی از دلایل آن توسط متخصصین رشته های متخلف کشف شده و یا قابلیت کشف دارد، اما این که چرا اهل بیت سلام الله علیهم دلایل وضع این احکام را نگفته اند چون اولا؛ بسیاری از اهل بیت در دوران اختناق سیاسی و اجتماعی و در حال تقیه بوده اند و فرصت کافی برای بیان این مسائل را نداشته اند. ثانیا؛ اهل بیت آمده اند تا عقول مردم را بارور کرده و آنها را به تفکر و تحقیق دعوت کنند، نه این که همه علوم را در اختیار مردم قرار دهند تا مردم مثل ربات فقط تبعیت کنند. ثالثا؛ اگر قرار بود همه حکمت ها به راویان احادیث که روایات را از اهل بیت نقل کرده اند گفته شود، آنها توانایی فهم و درک همه موضوعات علمی و حکمت ها را نداشتند رابعا؛ اگر امروزه با پیشرفت علوم و فنون می توان در یک فلش مموری، متون هزارن جلد کتاب را حمل کرد ولی در گذشته که ابزار کتابت بسیار ساده بود، عملا توان ثبت همه حکمت های مقدور نبود. حقیقت این است که با گذشت زمان و به مرور فلسفه بسیاری از احکام در رشته های مختلف علمی کشف و به حقانیت اسلام پی برده می شود، مثل فلسفه بهداشتی روزه داری، حکمت های ذبح شرعی، فلسفه استقبال قبله، نجس بودن ذاتی سگ و خوک و .... ۳. فلسفه برخی از احکام را نه اهل بیت فرموده اند و نه حداقل فعلا علوم روز داعیه کشف آنرا دارد، مثل فلسفه بسیاری از اجزای نماز و حج و غیره این موارد از مصادیق ایمان به غیب است به این معنا که ما چون باور داریم شارع مقدس حکیم است و همه دستورات ایشان از روی حکمت بوده و تمامی احکام بر اساس مصالح و مفاسد واقعی صادر شده، پس حتی اگر دلیل آنرا ندانیم از آن تبعیت و پیروی می کنیم. در پایان ذکر دو نکته ضروری به نظر می رسد اولا؛ دین خداوند در واقع تجلی اسما و صفات خداوند است و همه احکام الهی سر منشا در صفات الهی دارد و چون "کل یعمل علی شاکلته" رسیدن به کنه احکام الهی نیز برای بشر غیر معصوم مقدور نیست، چون به تعبیر قرآن مجید "و ما اوتینم من العلم الا قلیلا" اگر ما با پژوهش های علمی، دلیلی و حکمتی بر هر کدام از احکام الهی یافتیم باز نمی توانیم مدعی شویم که آن حکم صرفا بخاطر آن دلیل یا دلایل تشریع شده است. ثانیا؛ حوزه مسائل مربوط به فلسفه احکام بسیار بسیار فراتر از خود علم فقه است به این معنی که دلایل تشریع یک حکم همزمان می تواند بهداشتی، روانی، اجتماعی، اخلاقی و غیره باشد، پس نباید از فقیه، هر چند که اعلم باشد، انتظار داشت که غالب فلسفه احکام را بداند، هر چند که با پیشرفت علم و کاهش تعبد، امروزه دانستن فلسفه احکام برای یک فقیه فضیلت بلکه ضرورت می باشد. ✍علی ارجمند عین الدین ┏━━━🍃‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌🌸‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌🍃‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌━━━┓ 🆔 @aliarjmand_jahad ┗━━━🍃‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌🌸‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌🍃━━━┛