✍️ در بیان قرآن، منشأ «مصیبت»ها و «ضُرّ»ها (سختیها و مشکلات) سه چیز است:
🌺🌺
الف) خداوند حکیم با علم و حکمت همهجانبۀ خویش همۀ انسانها را با چالشهای متنوّع و متعدّدی از جمله از بین رفتن امنیت، گرسنگی، کاستی در اموال و جانها، و محصولات زراعی و باغی مبتلا میکند و میآزماید تا بندگان صبور و متوسّل به خدا در این گونه مصیبتها، صلوات و رحمت و هدایت الهی را بیش از پیش دریابند:
«وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ . الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ . أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ» (بقره، 155-157. نیز نک: یونس، 106-107؛ انعام، 17-18)؛
چنانکه خداوند ایّوب نبی را قبل از پیامبری با از دست دادن اموال و فرزندان و همسرش آزمایید و چون ایّوب این آزمایشها را با موفقیت طیّ کرد و به درجۀ «نعم العبد» رسید، خداوند او را به پیامبری برگزید.
ب) انسانها به سبب نیّتها، رفتارها و گفتارهای نادرست خویش از جمله شرک و کفر، بخل و خودپسندی شدید، عجب و غرور، استکبار و خودبزرگبینی، نعمتها را از دست میدهند و به انواع گرفتاریها و سختیها مبتلا میشوند:
« وَمَا أَصَابَكُم مِّن مُّصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَيَعْفُو عَن كَثِيرٍ » (شورا،30)
و گاهی با دست خویش، خود را به فلاکت و هلاکت میاندازند:
« وَأَنفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ ۛ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ » (بقره، 195).
نمونۀ خیلی روشن آن در داستان اصحاب الجنّه (صاحبان باغ) در سورۀ قلم (آیات 17 تا 33) آمده است. این باغداران در یکی از سالها با فرارسیدن فصل برداشت میوهها، دچار غرور و طغیان شده و آز و طمع بر آنان چیره گشت و با این پندار نادرست که چون همۀ محصولات باغ نتیجۀ تلاش خود آنان است، بنابراین همۀ میوههای آن نیز مال آنهاست، تصمیم گرفتند صبح خیلی زود - بر خلاف رویۀ پیشینشان - قبل از طلوع آفتاب که هوا هنوز گرگومیش است و پیش از روبهرو شدن با مسکینان و محرومان، همۀ میوهها و محصولات باغ را بچینند و چیزی را استثنا نکنند و حتّی یک دانه میوه را باقی نگذارند. آنان با این نیّت غلط خوابیدند تا صبح زود برنامۀ خود را عملى سازند، غافل از آنکه خداوند بزرگ براى مجازات و ابطال تدبیر سوءشان، در حالی که آنان در خواب بودند، «طائفی» (= چرخنده، چرخشگری) را بر روی باغ آنان فرستاد و باغشان به حالت «صریم» (چیده شده، بدون میوه و محصول) درآمد :
« إِنَّا بَلَوْنَاهُمْ كَمَا بَلَوْنَا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ إِذْ أَقْسَمُوا لَيَصْرِمُنَّهَا مُصْبِحِينَ . وَلَا يَسْتَثْنُونَ . فَطَافَ عَلَيْهَا طَائِفٌ مِّن رَّبِّكَ وَهُمْ نَائِمُونَ . فَأَصْبَحَتْ كَالصَّرِيمِ . فَتَنَادَوْا مُصْبِحِينَ . أَنِ اغْدُوا عَلَىٰ حَرْثِكُمْ إِن كُنتُمْ صَارِمِينَ . فَانطَلَقُوا وَهُمْ يَتَخَافَتُونَ . أَن لَّا يَدْخُلَنَّهَا الْيَوْمَ عَلَيْكُم مِّسْكِينٌ» (قلم، 17-24).
پ) بخشی از گرفتاریها و مشکلات نتیجۀ ظلم و ستم و کید و مکر دیگران است مانند گرفتاریهای مختلفی که یوسف صدّیق در پی کید و مکر برادرانش و عزیز مصر به آن دچار شد :
«قَالَ يَا بُنَيَّ لَا تَقْصُصْ رُؤْيَاكَ عَلَىٰ إِخْوَتِكَ فَيَكِيدُوا لَكَ كَيْدًا ... قَالُوا لَيُوسُفُ وَأَخوهُ أَحَبُّ إِلَىٰ أَبِينَا مِنَّا وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبانا لَفي ضَلالٍ مُبِينٍ . اقْتُلُوا يُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضًا يَخْلُ لَكُمْ وَجْهُ أَبِيكُمْ وَتَكُونُوا مِن بَعْدِهِ قَوْمًا صَالِحِينَ ... وَإِلَّا تَصْرِفْ عَنِّي كَيْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَيْهِنَّ وَأَكُن مِّنَ الْجَاهِلِينَ ... ثُمَّ بَدَا لَهُم مِّن بَعْدِ مَا رَأَوُا الْآيَاتِ لَيَسْجُنُنَّهُ حَتَّىٰ حِينٍ ... وَمَا كُنتَ لَدَيْهِمْ إِذْ أَجْمَعُوا أَمْرَهُمْ وَهُمْ يَمْكُرُونَ» ﴿یوسف،5، 8، 9، 33، 35، ١٠٢﴾.البته دستۀ دوم و سوم به دستۀ اوّل بازمیگردند.
✍استاد رجبی قدسی