* شیوه مدیریت و ارتباط‌گیری سران بابیت و بهائیت با پیروان و شباهت آن با عمل‌کرد ائمه اسماعیلیه
شيوه ارتباط‌گيري سران بابیت و بهائیت با پيروانشان شباهت بسیاری با عمل‌کرد ائمه اسماعیلیه و نحوه کنترل سازمان سياسي – مذهبي آنان دارد:
۱. جريان بابيت
شيرازي با الواح بسياري که براي پيروانش مي‌فرستاد، جريان بابيت را رهبري کرد. او در ابتداي ادعاهاي خود، با لوحي که براي ملاصادق خراساني فرستاد، ادعای بابیت خود را در شیراز علنی کرد.(۲) وي همچنين در «لوح وصيت» به جانشيني پس از خود پرداخت و ميرزا يحيي نوري (برادر کوچک حسین‌علی نوری و جانشین علی‌محمد شیرازی؛ معروف به صبح ازل، م ۱۹۱۲م) را براي اين جايگاه معرفي کرد: «الله اكبر تكبيراً كبيراً هذا كتاب من عند الله المهيمن القيوم الي الله المهيمن القيوم. قل كل من الله مبدؤن. قل كل الي الله يعودون. هذا كتاب من علي قبل نبيل ذكر الله للعالمين الي من يعدل اسمه اسم الوحيد… قل كل من نقطة البيان ليبدؤن ان يا اسم الوحيد فاحفظ ما نزل في البيان و امر به فانك لصراط حق عظيم…».(۳)
۲. جريان بهائيت
سران بهائيت از نوري تا تشكيلات بيت العدل امروزي، پيروان خود را با لوح‌‌پراكني اداره كرده و مي‌كنند كه بسياري از آن‌ها در قالب الواح نازله يا الواح مباركه در دسترس است.(۴) اين شيوه امروزه نيز وجود دارد و بيت العدل با لوح پراکني، محافل روحاني، ملي و … را کنترل و رهبري مي‌کند.
۳. جريان‌‌هاي اسماعيليه
در دوره‌های گوناگون، ائمه اسماعیلیه شیوه‌های گوناگون ارتباط‌گیری با پیروان را به کار می‌بستند؛ از جمله آقاخان سوم با بسياري از نزاريان در سرزمين‌هاي گوناگون تماس مستقيم داشت و جامعه نزاري را اغلب با فرستادن فرمان‌ها يا دستورالعمل‌هاي مکتوب، رهبري و هدايت مي‌کرد که در جماعت‌خانه‌ها بر نزاريان خوانده مي‌شد. فرمان‌هاي آقاخان، نزاريان را در زمينه‌هاي خاص، به‌ويژه در زمينه تعليم و تربيت، رفاه اجتماعي، سرمايه‌گذاري‌هاي اقتصادي تعاوني و آزادي زنان هدايت مي‌کرد. اين فرمان‌ها همچنين جامعه را از لحاظ آداب و اعمال ديني، روابط اجتماعي و اخلاقي و رفتارهاي شخصي راهنمايي مي‌کرد.(۱)
پانوشت
۱. تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ص ۶۰۰ – ۶۰۱.
۲. مطالع الانوار، ص ۱۲۲.
۳. نقطه الکاف، ص ۱۹.
۴. هفت مجلد «آثار قلم اعلي» از جمله همين لوح پراكني‌هاي حسين‌علي نوري است. امروزه نيز اين مسئوليت بر عهده بيت العدل است كه از طريق سايت «ديانت بهائي» اين كار را انجام مي‌دهد.
منبع: مقاله «تحلیل پیشینه روشي و محتوايي بابيت و بهائيت در آموزه‌هاي اسماعيليه»