کالایی شدن فضا و مناسبات جریان سرمایهداری با مصلی و مساجد ما چه خواهد کرد؟
زمان لازم برای مطالعه: ۲ دقیقه
در خصوص تبدیل مساجد و مصلی به فضاهای تجاری، آنچه که از اسناد تاریخی استنتاج میشود این است که در تمدن اسلامی، بازار غالبا در مجاورت مسجد جامع قرار میگرفته؛ برای مثال در شهرهای بصره، کوفه و سامرا، بازار شهر در کنار مساجد جامع بوده است.
گفتگوی عقیل (برادر امام علی علیه السلام) با ایشان در زمان حکومت حضرت، تأییدی است بر این مدّعا؛ زیرا وقتی که عقیل عرضه می دارد که صد هزار دینار مقروض است و از امام(ع) میخواهد که از بیت المال به وی چیزی دهد حضرت بیان میدارند که من و تو هرکدام فردی از مسلمانان هستیم و نمیتوانیم افزون از دیگران از بیت المال بهره ببریم اما چون عقیل قانع نمیشود و بر درخواستش اصرار میورزد، حضرت ضمن بیان نصایح، با کنایه به او میفرمایند: "اگر به آنچه گفتم قانع نیستی، پایین برو و قفل یکی از صندوقها (صندوقهای بازار) را بشکن و آنچه در آن است را بردار".
از این روایت چنین استنتاج میشود که دارالاماره (یعنی محل گفتگوی امام به عنوان حاکم جامعه با برادرش) در کنار بازار و مشرِف به آن بوده است و ازسوی دیگر، با توجه به همجواری مسجد جامع و دارالاماره در شهر کوفه، همجواری بازار و مسجد جامع اثبات میشود.
اما به رغم مجاورت مسجد و بازار، هیچگاه اینطور نبوده که خود مسجد و یا مصلی به محل بیع و بازار تبدیل شود بلکه همیشه در سلسله مراتب شهری، محوریت با مسجد بوده و بازار، پیرامون آن واقع میشده تا شان مسجد حفظ شود و تمایز فضایی بین مسجد (به عنوان فضای عبادی) و بازار (به عنوان فضای تجاری) نیز رعایت گردد. چنین شهری، مصداق شهر/عبودیت بود.
اما در شهر معاصر که مصداق شهر/ثروت است اغلب قریب به اتفاق مناسبات، بر مدار جریان پول و سرمایه شکل میگیرد به نحوی که با کالایی شدن فضا، حتی فضاهای عبادی نظیر مصلی نیز در خدمت مناسبات تجاری قرار میگیرند.
آنگاه که محوریت مناسبات شهری از عبودیت به ثروت منتقل شود و جریان سرمایهداری، یکه تاز مناسبات شهری شود وقوع هر چیزی در فضاهای عبادی دور از ذهن نیست؛ نظیر صحنههایی که اخیرا از کشف حجاب برخی بانوان در حین برگزاری یک نمایشگاه در مصلی تهران منتشر شد. مصلی در چنین شهر/ثروتی که فضاهایش همچون کالا شده است دیگر بیش از آنکه قطب فرهنگی عبادی شهر باشد، فضایی است برای مناسبات تجاری و جریان سرمایه و در چنین فضای ثروت محوری، وقوع هر نوع پدیدار متناقض با شان مصلی به عنوان یک فضای فرهنگی عبادی دور از ذهن نمیباشد.
@baladetayyeb