سلام و احترام. یادداشتی از طرف یکی از اساتید محترم حوزه و دانشگاه دریافت گردید مبنی بر آنکه معماری مسجد را ابتدا معاویه وارد جهان اسلام کرده و سپس به تدریج با جذب برخی عناصر تبدیل به نماد فرهنگی مسلمین شده است. ایشان در ادامه فرموده‌اند در دهه ۷۰ قصد داشته‌اند منابعی درباره معماری اسلامی پیدا کنند اما پس از بررسی، چنین متوجه شده‌اند که هرچه هست معماری جهان اسلام و یا معماری مسلمین اما با برچسب اسلامی است و نه معماری اسلامی. پاسخ تفصیلی به این نکات، از ظرفیت یک یادداشت محدود خارج است اما به صورت اجمالی چند نکته تقدیم می‌شود: ۱- این موضوع که معماری مسجد توسط معاویه وارد جهان اسلام شده است مطلبی است که حقیر تاکنون در هیچ منبع معتبری مشاهده نکرده‌ام و بلکه شواهدی برخلاف آن وجود دارد نظیر روایاتی که درباره کیفیت معماری مسجد النبی و ورود شخص نبی اکرم (ع) به نحوه معماری این مسجد وجود دارد و بلکه قبل از این مسجد، نکاتی که درباره معماری مسجدالحرام در برخی منابع دینی وجود دارد. طی سالهای بعد نیز از برخی حضرات معصومین(ع)، نکاتی درباره معماری (اعم از معماری مسجد، معماری مسکن، معماری بازار و ...) در روایات مختلف نقل شده است که همه اینها بیانگر آن است که معماری اسلامی (مستقل از معماری مسلمین) حقیقتی انکارناپذیر است. ۲- این نگاه که هرچه هست معماری جهان اسلام است و خود اسلام درباره معماری سکوت کرده است لاجرم به نوعی سکولاریسم در عرصه معماری منتج می‌شود که با منابع دینی ما نیز تطبیق ندارد. انبوه روایاتی که صراحتا و یا تلویحا دلالتهای معمارانه و شهرسازانه دارند (هم دلالتهای سلبی و هم ایجابی) نافی این نوع نگاه سکولار است. ۳- منبع احصاء معماری اسلامی نیز همانند سایر علوم اسلامی، منحصر در نقل نیست و عقل نیز در این خصوص نقشی راهبردی دارد. لذا حتی بر فرض آنکه نقل و منابع روایی درخصوص معماری مسجد و مسکن و بازار و ... سکوت کرده بودند (که البته چنین نیست) باز هم نمی‌شد به سادگی چنین نتیجه‌ای گرفت که هرچه هست معماری دوره اسلامی است و نه معماری اسلامی. ۴- علاوه بر منابع دینی، نگاه امامین انقلاب به ویژه رهبر معظم انقلاب نیز بیانگر آن است که معماری اسلامی، حقیقتی انکارناپذیر و بلکه دست یافتنی است که شرح فرمایشات ایشان و استناد به انبوه بیاناتی که در این خصوص ارائه فرموده‌اند از حوصله یک یادداشت محدود خارج است و برخی از این نکات قبلا در یادداشتهای مختلف حقیر در کانال بلد طیب تقدیم شده است. باتجدید احترام، محمدمنان رئیسی، دانشیار معماری دانشگاه قم و مدیر پژوهشکده معماری و شهرسازی اسلامی @baladetayyeb