زوجیت، از خانه ایرانی تا خانه غربی زمان لازم برای مطالعه: ۳ دقیقه زوجیت، قاعده‌ای است که به تصریح قرآن کریم در سراسر پدیده‌های هستی جاری و ساری است: وَ مِن کُلِّ شَیءٍ خَلَقنا زَوجَینِ لَعَلَّکُم تَذَکَّرون (ذاریات/۴۹). آیا تاکنون به تجلی کالبدیِ مفهوم زوجیت در خانه ایرانی (به عنوان فضای اصلی حضور زوجین در کنار هم) اندیشیده‌اید؟ آنچه در سنت ایرانی، جاری و ساری بوده است، تقسیم فضای خانه به دو بخش اندرونی و بیرونی بوده است. اندرونی فضایی بوده است برای حضور آزادانه بانوی خانه (به عنوان یک رکن زوجیت در خانه) و بیرونی، فضایی بوده است برای مهمانداری مرد خانه (به عنوان رکن دیگر زوجیت). این دوگانه اندرونی بیرونی، به نوعی تجلی مفهوم زوجیت در دوگانه مرد و زن بوده است و همانطور که زوجین، در عین تفاوتهای ذاتی، مکمل یکدیگر هستند، اندرونی و بیرونی خانه نیز در عین مرزبندی و تفاوتهای فضایی، در تداوم یکدیگر و مکمل فضاهای هم بودند. اما مفهوم زوجیت در نگاه اسلامی ایرانی، نقطه مقابل مفهومی است تحت عنوان «تضاد» که در دیالکتیک هگلی و همچنین مارکسیسم مطرح می‌شود؛ زیرا رکن اصلی دیالکتیک هگل که بعدها مارکس نیز از او به عاریت گرفت، تضاد است که در این نوع نگاه، حرکت جامعه‌ و حرکت تاریخ، ناشی از تضاد است؛ به نحوی که در بطن هر حرکتی، «تز» و «آنتی‌تزی» وجود دارد که از برآیند این دو، سنتز به وجود می‌آید. اما در اسلام، سنتز از آنتی‌تز به وجود نمی‌آید، بلکه از زوجیّت به وجود می‌آید؛ از زوجیّتی که در کانون خانواده، فلسفه آن آرامش است: "وَ مِنْ آيَاتهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنوا إِلَيْها: و از نشانه های او این است که برای شما از جنس خودتان همسرانی آفرید تا در کنارشان آرامش یابید"(روم/۲۱). وقتی تضاد دیالکتیکی جایگزین مفهوم زوجیت شد چه اتفاقی برای خانه می افتد؟ زن به عنوان یک رکن اصلیِ مفهوم زوجیت در خانه، جایگاه اصلی و فطری خود را از دست می‌دهد و در این تضاد دیالکتیکی، قربانی مرد می‌شود؛ او به بهانه لزوم تساوی با مرد، از خانه به کارخانه کشانده می‌شود تا هم چرخ نظام سرمایه‌داری ارزانتر بچرخد و هم به او چنین القا شود که حقوق اجتماعی‌اش تمام و کمال پرداخته شده است. آنگاه چنین خانه‌ای که حضور زن در آن معنای سابق را ندارد، به فضای حریم‌مند برای حضور زن نیز نیازی ندارد و چنین می‌شود که اندرونی از خانه حذف می‌شود و آنچه که در سرتاسر خانه دیده می‌شود، صرفاً تجلی بیرونی است. به نحوی که در چنین سنتزی با حذف حیاط مرکزی، دیگر حتی بازشوهای خانه نیز به سمت درون باز نمی‌شود و با مکان‌یابی بازشوها به سمت کوچه و خیابان، مرز بین اندرون و بیرون (فضای داخل خانه و فضای خیابان) شکسته می‌شود و این دو، از یک جنس و در راستای هم تلقّی می‌شوند. دقیقاً همانطور که زن و مرد نیز در فرهنگ غربی، در نبردی نابرابر، با قاعده مساوات (و نه عدالت) قضاوت می‌شوند. خب نتیجه چه می‌شود؟ خانه از شأنیت آرامش بخشیِ خود ساقط می‌شود؛ چون چنین خانه‌ای برخلاف گذشته، دیگر نه اندرونی دارد و نه حریم مشخصی دارد و نه حتی به علت اِشراف فضای بیرون بر درون، می‌تواند پوشاننده امور شخصی ساکنین باشد. چنین خانه‌ای فی الواقع بخشی از فضای بیرون است که از خیابان و بلوکهای مجاور، هر لحظه حریم آن در معرض نقض است. اکنون می توان از آیه ۸۰ سوره نحل رمزگشایی نمود: "وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمْ سَكَنًا: و خداوند از خانه‌هایتان برایتان آرامش قرار داد". چرا فرمود از خانه‌هایتان و نه در خانه‌هایتان؟ چون هر خانه‌ای آرامش بخش نیست و شرط آرامش بخشی، پوشانندگی و داشتن حریم است. همان‌طور که فلسفه آرامش بخشیِ زوجین در کنار هم، پوشانندگی و لباس بودن آنها برای عیوب یکدیگر است: هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَ أَنْتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ: آنان (همسران شما) برای شما پوشش و شما هم برای آنان (همسرانتان) پوشش هستید (بقره/۱۸۷). پس خانه‌ای که بنیانش به جای مفهوم زوجیت، بر دیالکتیک بنا نهاده شود، دیگر نه تنها آرامش بخش نیست بلکه به کانون نزاع و تضاد تبدیل می‌شود؛ انبوه خانواده‌های تک والد و افزایش روزافزون نرخ طلاق در کشورهای غربی شاهدی است بر این مدعا؛ کما اینکه انبوه خانه‌های بدون حریم و فاقد فضاهای مختص حضور بانوی خانه نیز تجلی کالبدیِ این سنتز فضایی است. حال آیا در این آپارتمانهای بی‌توجه به شأن و حریم بانوی خانه که اساسش تضاد دیالکتیک است، می توان حقیقت مفهوم زوجیت را جستجو نمود؟ و آیا چنین سرپناه هایی می تواند مصداق "و خداوند از خانه هایتان برایتان آرامش قرار داد" (نحل/۸۰) باشد؟! اگر بله، پس رابطه معنادار میان افزایش نرخ نزاع و طلاق بین زوجین از یک سو و تغییرات معماری خانه‌های ما از الگوهای سنتی به آپارتمانهای غربی از سوی دیگر را چطور می‌توان توجیه نمود؟! @baladetayyeb