❇️ پرسش:
چند شوهري چه مضراتي براي زن داشته و چرا در اسلام حرام دانسته شده است؟
❇️ پاسخ:
مقدمه
اساسا سنّت چندهمسری برای مردان از ابداعات اسلام نبوده(1) و در حقیقت اسلام محدود کننده و کنترل کننده آن است.(2) این در حالی است که مسئله «چند شوهری»، سابقه ای در زندگی بشر نداشته و جز در برخی از قبائل عقب مانده‌ی افریقائی یا آسیایی گزارش نشده است. چرا که طبع انسانی چنین امری را برنمی تابد و به قدری غیرمتعارف بوده که نیازی به توضیح در رد آن دیده نشده است.
هم در گذشته و هم در روزگار کنونی، چند شوهری به عنوان شیوه ناسالم زناشویی و به مثابه سبک زندگی فواحش و زنان غیرپاکدامن شناخته می شده است. از این رو تمام ادیان آسمانی و غیر آسمانی نسبت به ممنوعیت آن اتفاق نظر دارند.
با این مقدمه به سراغ سوال یاد شده رفته و پاسخ آن را در قالب چند نکته تقدیم می کنیم:
نکته اول:
از منظر روانشناسی، به تفاوتی اساسی بین ساختار روانی و گرایشها و عواطف زن و مرد وجود داشته و روانشناسان در توضیح مخالفت چند شوهری با طبیعت و روحیات زنان معتقدند که زنان به طور طبیعی "تک شوهرگرا" هستند و فطرتا از تنوع همسر گریزانند و خواستار پناه یافتن زیر چتر حمایت عاطفی و عملی یک مرداند و تنوع گرایی در زنان نوعی بیماری است. ولی مردان ذاتا تنوع گرا و "چند زنگرا" هستند و چنان که میدانید احکام اسلام همه متناسب با نیازهای واقعی و ویژگیها و خصلتهای ذاتی انسانها وضع گردیده است.(3)
نکته دوم:
از منظر اجتماعی، با جواز چند شوهری شناخت انساب و تمیز آنها از بین خواهد رفت و یکی از پیامدهای آن ازبین رفتن عواطف خانوادگی و عدم تمایل به تکثیر نسل و زاد و ولد، خواهد بود؛ چون به حسب طبع هر کس فرزند خودش را دوست داشته و برای او سرمایه گذاری میکند، اما در قبال کسی که انتسابش به وی مشکوک است، بلکه اصلا معلوم نیست از کیست؟ بی گانه بوده و تعهدی نسبت به او ندارد و از درون نیز چنین انگیزش و تمایلی وجود ندارد.(4) ممکن است گفته شود امروزه با آزمایش دی ان ای، نسب اولاد قابل تشخیص است، اما حتی اگر نتایج اینگونه از آزمایشات صددر صدی، بدون جعل سند و بدون دردسر هم باشد، باز هم جبران کننده نقص های عاطفی و اجتماعی از قبیل خدشه در تعهد و عاطفه پدرانه، مسئله تربیت فرزند و عدم تمایل به تکثیر نسل نخواهد بود.
نکته سوم:
همانطور که پیشتر بیان شده است، در مقام مقایسه «چند همسری» برای مردان و «چند شوهری» باید گفت: یکی از فلسفه های مهم جواز چند همسری مسئله «فزوني جمعيت زنان رسيده به سن ازدواج بر مردان» در جوامع مختلف است که یا معلول علل طبيعي و یا معلول عوامل رفتاري انسانها، مانند كشته شدن مردان در جنگ ها، اشتغال در مشاغل سخت و نيز رويارويي بيشتر آنها با حوادث و بلايايي كه موجب تلفات جاني است، می باشد. (5)
آگبرن و نیم کوف مینویسد: «در سال 1805 در میان 23000 تن از سرخپوستان منطقه ای از امریکا، در برابر هر 100 زن تنها 44 مرد وجود داشتند»(6) . برتراند راسل مینویسد: «در انگلستان کنونی بیش از دو میلیون زن زاید بر مردان وجود دارد که بنا بر عرف، باید همواره عقیم بمانند و این برای ایشان محرومیت بزرگی است»(7)
با توجه به این نکته روشن است که جواز «چند شوهری» نه تنها دردی را از جامعه دوا نمی کند، بلکه در مثال همچون «قوز بالای قوز» است که عملا چند مرد را که هر کدام می توانند با ورود به چرخه ازدواج در جامعه، آمار زنان و دختران متمنای ازدواج را کم کنند، به خود معطل داشته و مانع ازدواج ایشان می شود! این امر علاوه بر مشکلات پیش گفته، بهداشت و سلامت نسل و جامعه را نیز به خطر خواهد انداخت.
پی نوشت ها:
1. ر.ک منتسکیو، روح القوانین، مترجم: علی اکبر مهتدی، تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۴۹ش، ص۴۳۴-۴۳۵؛ پیرنیا حسن (مشیر الدوله)، تاریخ ایران باستان، نشر نگاه، چ10، 1398ش، ج1، ص 1535؛ فرحات، کرم حلمی، تعددالزوجات فی الادیان،دارالآفاق العربیه، قاهره، مصر، ۱۴۲۲ق، ص۱۱–۱۳؛ زحیلی، وهبه و مصطفی البغا و حنان لحام، تعدد الزوجات فی الاسلام، تحقیق: محمد الجش، دمشق: دارالحافظ، ۲۰۰۰م، ص۷.
2. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، نشرناصر خسرو، ۱۳۶۴، ج5، ص12
3. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار شهید مطهری، تهران، نشر صدرا، ج 19، ص 302
4. برای مطالعه بیشتر، ر.ک: مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام؛ تهران، نشر صدرا، 1378ش، جوادی آملی، عبدالله، زن در آیینه جلال و جمال، قم، نشر اسراء، 1375ش
5. ر. ک مطهری مرتضی، مجموعه آثار شهید مطهری ، ج 19، 323-325 ( این مطلب در روایات نیز بیان شده است. (صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۵ق، ج 2، ص 504))