۲.۱.۱ - توبه نصوح
در آیهای از قرآن کریم، از مردم خواسته شده است تا خدای را توبه نصوح آورند.
[۷۰]
از نظر ریشهشناسی سامی و با یاری از سیاق آیه، این واژه میتواند از مادۀ «نصح» به معنای «پاک و خالص» عبری و آرامی،
[۷۱]
یا به معنای «با دوام، با ثبات»
[۷۲]
[۷۳]
گرفته شده باشد. هر دو برداشت در منابع تفسیری نیز وارد شده است، اگر چه معنای دوم شهرت بیشتری دارد و وجه غالب آن است که توبۀ نصوح توبهای دانسته شود که توبهکننده در آن قصد دوام و پایداری دارد.
[۷۴]
[۷۵]کلینی، محمد، الکافی، ج۲، ص۴۳۲، به کوشش علیاکبر غفاری، تهران، ۱۳۹۱ق.
[۷۶]
[۷۷]
[۷۸]
[۷۹]
در متون دینی، در بحث چگونگی توبه، به «توبه نصوح» بسیار پرداخته شده است. این اصطلاح بر گرفته از آیه هشتم سوره تحریم است. در این آیه به بندگان امر شده که توبه کنند، توبهای نصوح.
[۸۰]
[۸۱]
برخی مفسران در بیان معنای این توبه، با توجه به معنای نصوح، آرای مختلفی ابراز کرده اند، از جمله آنکه نصوح، صیغه مبالغه از ن ص ح،
[۸۲
به معنای بهترین عمل و گفتاری است که برای صاحبش سود بهتر و بیشتری در پی دارد.
معنای دیگرِ نصح، اخلاص است و بر این اساس توبه نصوح عبارت است از توبهای که صاحبش را از برگشتن به گناه باز دارد یا توبهای که بنده را از بازگشت به گناه رها سازد، به گونهای که دیگربه عملی که از آن توبه کرده بر نگردد. همچنین، در توضیح توبه نصوح آوردهاند که در این نوع توبه، انسان در عین ندامت و پشیمانی کامل، عزم خود را جزم میکند که دیگر به عمل قبیح سابق باز نگردد.
به طور کلی، توبه نصوح را به این صورتها میتوان شرح داد: توبه صادقانه خیرخواهانه؛ توبهای که توبه کننده به زبان استغفار کند و به قلب پشیمان شود و بدن خود را نگهدارد یعنی از گناهان جسمانی پرهیز کند؛
[۸۳]
توبه پذیرفته شده و مشروط به حصول سه امر: ترس از اینکه پذیرفته نشود، امید به اینکه پذیرفته شود، و ادامه دادن طاعت و بندگی؛ و توبهای که در آن، گناه پیوسته در مقابل چشم تائب باشد. بنا بر تفسیری دیگر، نصوح را با معنای دیگر نُصح (خیاطت) پیوند داده و برای آن وجوهی ذکر کرده اند.
[۸۴]
[۸۵]
[۸۶]
[۸۷]
در حدیثی از امام صادق (علیهالسلام)، در تفسیر آیه مذکور، شرط اساسی توبه نصوح بازنگشتن توبه کننده به سوی آن گناه ذکر شده است.
[۸۸]
[۸۹]
همچنین نقل کردهاند که ایشان توبه نصوح را روزه چهارشنبه و پنجشنبه و جمعه دانستهاند وشیخ صدوق روزه این سه روز را، پیش از توبه، از شرایط توبه نصوح انگاشته است.
[۹۰]
از اوصاف این نوع توبه که در احادیث آمده، این است که باطن فرد مانند ظاهرش، بلکه بهتر از آن، باشد.
[۹۱]
[۹۲]
بنا بر احادیث، از نتایج توبه نصوح پوشاندن گناهان توبه کننده است، به گونهای که اثری از آن نزد هیچ شاهدی باقی نماند، خواه نزدفرشتگان ناظر بر اعمال انسان خواه اعضا و جوارح و مکانی که در آن مرتکب گناه شده است.
[۹۳]
[۹۴]