🔰 نفی حکمت در شب یلدا *
🔹یکی از مهمترین بخشهای آموزههای تندرستی در «مکتب طب حِکمی ایران»، تدابیر تغذیهای است.
امّا این روزها، در رسانههای گوناگون و آموزشهای همگانی، گاه و بیگاه به هشدارهایی برمیخوریم که بیشتر آنها، مردم را از هر گرمی و سردی و تری و خشکی، یا از هر بلغم و سودایی یا دم و صفرایی میترسانند و از زیانهای هریک چنان سخن میگویند که شنونده گاهی درمیماند که پس چه بخورد و چه بنوشد تا یکی از این «چهار طبع مخالف سرکش» ناگاه بر دیگری غالب نشود و جان شیرینِ خورنده را از قالب برنیاورد؟
🔸کافی است که دربارۀ دیدگاه طب سنتی در مصرف «هندوانه» و «انار» در شب یلدا در سایتها و کانالها جستجویی کنید تا ببینید چه پرواها و بیمها که از «سردی» این دو نگفتهاند و چه پرهیزها که ننوشتهاند!
🔹البته نگارنده – بهحسب تخصص و تجربه بالینیاش- با اصل ملاحظات مزاجی در خورد و نوش و امور روزمرّۀ دیگر کاملاً موافق است، ولی گمان میکند که برخی گویندگان و نویسندگان، در این هشدارها یکسویه نگریسته و شتابزده سخن گفتهاند و مردم را به این پندار دچار کردهاند که گویی بهمحض رسیدن یک سبب مزاجی یا اخلاطی به بدن، بدن ناگزیر از آن منفعل میگردد و به اختلال در میزان گرمی و سردی و تری و خشکی، یا مقدار و چگونگی اخلاط گرفتار میشود.
🔸امّا موضوع این است که به نصّ صریح کتب معتبر (مانند خلاصهالحکمه عقیلی شیرازی و مفرّحالقلوب حکیم ارزانی) برای آنکه یک سبب مزاجی، فرد را دچار دگرگونی در وضعیت مزاجیش کند، وجود سه شرط لازم است:
1️⃣زیاد بودن سبب مزاجی (متغیّر فاعلی)
2️⃣ زمان کافی در مواجهه بدنی با آن سبب (متغیّر زمانی)
3️⃣استعداد بدنی فرد برای تاثیرپذیری از آن سبب مزاجی (متغیّر مزاجی زمینه ای فرد)
✅به این ترتیب وقتی به بیان تدابیر تندرستی برای مردم میپردازیم باید آگاه باشیم که میزان سردیبخشی یا سودازایی یا بلغمزایی خوراکیهایی مانند هندوانه، بادنجان، و ماست الزاماً برای همه به یک حد و اندازه نیست (و البته همان حدّ هم الزاماً برای همه زیانآور نیست) زیرا تأثیر نهایی هر سبب مزاجی و خلطی، برآیند برهمکنش آن سه عامل است و با وجود فقط یکی از آنها محقق نمیشود.
🔹مثلاً میتوان گفت که:
- اولاً هندوانه یا انار در شب یلدا علیالعموم به مقداری مصرف نمیشود که «بسیار زیاد» تلقی گردد، ضمن اینکه آن مقدار هندوانه یا انار عموماً در کنار آجیلهای شور یا تنقلات شیرین خورده میشود که طبیعت گرم دارند و از اثر سردیآور آنها میکاهند؛
- دوم آنکه زمان این مواجهه مکرّر نیست و به حدّ مصرف مزمن نمیرسد؛ شب چلّه یک شب است و یک شب، هزار شب نمیشود؛
- سوم آنکه همۀ افراد به یک نسبت مستعد تاثیرپذیری از کیفیت سردی نیستند.
⚠️صدالبته بدیهی است که سالمندان و پیران و کسانی که در حالت فیزیولوژیک، سردمزاج هستند یا کسانی که دچار بیماریهای سرد هستند (مثلا مبتلایان کمکاری تیروئید یا کبد چرب یا افسردگی) باید در این امر بیشتر احتیاط کنند.
✔️از یاد نبریم که ویژگی مهم بینش و روش حکیمان کهن، توجه به ویژگیهای سرشتی ویژۀ هر فرد بوده است، و داوری بالینی نهایی برای هر فرد باید توسط طبیب آگاه با ملاحظه متغیّرهای متعدد انجام شود.
❇️نکات دیگری نیز در باب کارکردهای روانیبدنی «آیین»ها، و همچنین اشارهای به مفهوم «پزشکیسازی» در اینجا شایسته بود؛ دریغ که فرصت اندک است و ناچارم آنها را به زمانی دیگر بسپارم...
* عنوان نوشتار، برگرفته از لسان الغیب، حافظ:
عیب مِی جمله بگفتی، هنرش نیز بگوی
نفی حکمت مکن از بهر دل عامی چند
🖊دکتر مجید انوشيرواني (متخصص طب سنتی ايراني)