هدایت شده از ره توشه مبلغین
میزباني دانست كه از مهمانش به‌درستي پذيرايي نكرده باشد، پس، غيبت كردن از او را براي مهمانش جايز شمرده‌اند: «هركس مهماني را دعوت كند و از او خوب پذيرايي ننمايد، در حق مهمان ظلم كرده است و اگر دربارة سختي‌هايي كه به او گذشته، چيزي بگويد گناهي نكرده است!» (حرعاملي، 1409ق، ج 12، ص 289).
اما حد و اندازة تلاش ميزبان در تكريم مهمان و پذيرايي او چه اندازه بايد باشد؟ آيا جايز است بيش از توان، خود و خانواده‌اش را به زحمت اندازد و مانند برخي مردم براي حفظ آبروي خود پيش مهمانان، خود را با انواع مشكلات مانند قرض گرفتن فرش و مبل از همسايه و سفارش غذاهاي گران و متنوع از رستوران به زحمت اندازد؟ پيامبر اكرم(ص) پاسخ اين پرسش را چنين مي‌دهند: «هيچ‌كس نبايد بيش از توانش، خود را براي مهمان به زحمت اندازد» (متقي الهندي، 1389ق، ح 25876).
بنابراين، حد و اندازة تلاش براي پذيرايي كافي از مهمان، توان و استطاعت ميزبان است. دين اسلام، هيچ‌گاه مؤمنان را به امري خارج از توانشان مكلف نساخته است، چه در عبادات و امور فردي و چه در معاشرت و امور اجتماعي. امام رضا(ع) وظيفة ميزبان در پذيرايي از مهمان را با توضيح بيشتري بيان فرموده‌اند. ايشان داستاني دربارة جد بزرگوارشان، اميرمؤمنان(ع) نقل مي‌كنند كه روزي مردي ايشان را به مهماني دعوت كرد. اميرمؤمنان(ع) به او فرمودند: «دعوت تو را مي‌پذيرم به شرط اينكه سه قول به من بدهي. آن مرد گفت: چه قولي؟ اي اميرمؤمنان! حضرت فرمود: از بيرون خانه، چيزي براي من تهيه نكني، آنچه در خانه‌ات آماده داري از من دريغ نكني و به زن و فرزندانت اجحاف ننمايي. مرد گفت: قبول مي‌كنم اي اميرمؤمنان. پس علي‌بن‌ابي‌طالب(ع) دعوت او را پذيرفت» (صدوق، 1378ق، ج 2، ص 42، ح 138).
ابورافع، يكي از اصحاب پيامبر اكرم(ص)، نقل مي‌كند كه روزي براي پيامبر مهماني رسيد. ايشان مرا براي خريد كالايي نزد فردي يهودي فرستاد و فرمود كه از آن شخص يهودي به سلف چيزي بخر؛ تا پايان ماه رجب پول آن را مي‌پردازم. يهودي نپذيرفت مگر به رهن گذاشتن چيزي؛ نزد پيامبر برگشتم و ايشان زره خود را رهن دادند (نوري، 1407ق، ج 13، ص 418).
در اينجا ممكن است تصور شود كه پيامبر براي مهمان خود را به زحمت انداخته و رهن و بيع سلف كرده‌اند؟ پاسخ آن است كه بيع سلف يكي از بيع‌هاي جايز است كه در زمان پيامبر رايج بود؛ گرچه در زمان ما كمتر كاربرد دارد. بنابراين، وقتي ميزبان مي‌داند كه در آخر ماه درآمدي دارد، بيع سلف يكي از بيع‌هاي مجاز و رايج است؛ ازاين‌رو انجام اين كار خارج از طاقت محسوب نمي‌شود. همچنين، وقتي چيزي در خانه است كه مي‌توان به رهن گذاشت، پس در اين قسمت زحمتي نيز وجود ندارد. بر اين اساس، ايشان خارج از طاقت خود رفتار نكرده‌اند.
بنابراين، دين مبين اسلام گرچه به تكريم مهمان، سفارش فراوان كرده است، از زياده‌روي و اسراف در اين زمينه نيز منع كرده است و به‌هيچ‌وجه به زحمت انداختن خارج از طاقت خود و خانواده را جايز نشمرده است.
وقتي ميزبان همة تلاش خود را كرد و هرچه داشت پيش روي مهمان خود گذاشت، مهمان چه وظيفه‌اي در قبال آن دارد؟ پيامبر اكرم(ص) اين وظيفه را چنين بيان كرده‌اند: «مرد (ميزبان) را همين گناه بس، كه غذايي را كه پيش برادران خود مي‌گذارد كم شمارد و مهمانان را همين گناه بس، كه آنچه را برادرشان در برابرشان مي‌گذارد كم شمارند» (برقي، 1413ق، ح 1533).
مهمان نبايد آنچه را ميزبان پيش روي او نهاده است، كم شمارد و اگر از ميزبان سطح اجتماعي بالاتري دارد و آنچه ميزبان برايش تدارك ديده است، پايين‌تر از سطح اجتماعي اوست، نبايد رفتار ميزبان را بي‌توجهي بداند؛ چراكه او هرچه داشته صادقانه پيش او نهاده است. ميزبان نيز نبايد عمل خويش را كم‌ارزش بشمارد.
معناي روايت فوق در داستاني از شيعيان ائمه به‌خوبي بيان شده است.صفوان مي‌گويد:
روزي عبداللّه‌بن‌سنان به خانة من آمد؛ گفت چيزي در خانه داري؟ گفتم: آري، پسرم را فرستاده‌ام كه گوشت و تخم مرغ بخرد. (ظاهراً صفوان، عبداللّه را دعوت كرده يا از آمدن او اطلاع داشته است). عبداللّه ناراحت شد و گفت: او را كجا فرستادي؟ هرچه زودتر او را برگردان، مگر در خانه سركه و روغن زيتون نداري؟ گفتم بله سركه و روغن زيتون هست. گفت: هرچه موجود است بياور، بي‌سبب خود را به زحمت مينداز، زيرا امام صادق(ع) فرموده‌اند: «نابود باد كسي كه چيزي در خانه دارد براي برادرش نياورد و آن چيز را كوچك و بي‌ارزش شمارد و نابود باد كسي كه چيزي برايش آورند، آن را سبك شمارد» (قمي، بي‌تا، ج 2، ص 76).
ممكن است افرادي از مهماني دادن به سبب اينكه سرمايه و روزي‌اي كه مي‌توانند براي خانواده‌شان خرج كنند، بايد خرج ديگران كنند، پرهيز كنند يا ممكن است ميزباني تصور كند اگر هرچه در خانه دارد براي مهمان بياورد، ممكن است خود دچار فلاكت شود، پس در پذيرايي از مهمانش همة تلاشش را نكند. احاديث فراواني در رد اين‌گونه