✳️در بحث انفال باید یک اعتراف تلخ تاریخی داشته باشیم؛ حداقل همزمان با دوران افول حاکمیت اندیشه دینی بر شئون اداره انسان و جامعه، فضای حاکمیت ولایی بر ثروتها و منابع و ارزشهای بزرگ اقتصادی نیز که ما آنها را بیشتر تحت عنوان انفال می شناسیم، دچار افول شد و به تبع فضای فقهی ما نیز به انفعال کشیده شد. 🔹انفال اموالی است که متعلق به منصب امامت جامعه اسلامی است و ما از همین فضای مفهومی - تجلیات منصب امامت در اداره بحث انفال- در طراحی نقشه مفهومی انفال بهره می بریم. 🔹جالب است بدانیم انفال که در اقتصاد رائج تحت عنوان اقتصاد منابع (Economics of Resources) از آن یاد می شود؛ محل مناقشات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در طول تاریخ جهان بوده. نمونه های معاصر آن از قبیل جنگ آمریکا علیه عراق در سال 2003، حضور شرکت های بزرگ نفتی در پس زمینه داعش، حضور پر رنگ توتال در غرب آسیا و در ایران از واگذاری امتیاز کشف و استخراج نفت به ویلیام ناکس دارسی در زمان مظفرالدین شاه قاجار تا طراحی رشته اقتصاد نفت و گاز طی 15 سال اخیر، نشان می دهد که نسبت به این ذخایر و مساله انفال غفلت داشته ایم. 🔰گستره بحث انفال: 1️⃣ آبهای عمومی و دریاها: 🔹ذخایر آبی زیرزمینی، جواهر آلات طبیعی دریایی، شیلات، حقوق کشتیرانی، ترانزیت دریایی، حقوق گمرکی که این موارد اخیر به لحاظ درآمدزایی (نه ارزش) ذاتی مهمتر از ذخایر طبیعی دریا محسوب می شوند. تقریبا ما در این فضا نزدیک به صفر هستیم و هیچ اثری نه در فضای اقتصاد ایران و نه در فضای فقهی انجام نگرفته. 🔹نگاه انفالی به آب کجا و نگاههایی از قبیل بازار آب که نهادهای لیبرالی دنبال می کنند کجا؟ در نگاه قرآنی، انفال میدان بازاری و جولانگاه کسب سود توسط انسان جدای از ولایت نیست. 2️⃣معادن 🔹معادن در فقه ما به معادن ظاهری و باطنی تقسیم می شود که به دو صورت تعریف شده است: یک. معدن باطنى معدنى است که با کار و تلاش و عملیات تصفیه آشکار مى‌شود، مانند معدن طلا. برخلاف معدن ظاهرى که جوهر آن آشکار است، مانند معدن نمک و نفت. دو. معدن باطنی، معدنی است که با کند وکاو و حفاری قابل استحصال است، بخلاف معدن ظاهری که نیاز به کند و کاو ندارد. 🔹در اصطلاح فنی اقتصاد مهندسی معدن تقسیم بندی به گونه دیگری است. مفاهیم منبع، ذخیره و معدن با هم متفاوتند؛ مفهوم معدن در جایی به کار می رود که استخراج ماده معدنی، مقرون به صرفه باشد. یکی از محورهای نقشه مفهومی انفال، بحث فنی است؛ امروز بدون دانستن حداقل های ضروری از مهندسی معدن نمی توان در فضای اقتصاد معدن و انفال معدنی حرفی برای گفتن داشت. 3️⃣ انفال تاریخی و باستانی این مصداق از همه بیشتر مغفول مانده است و شامل آثار گسترده تاریخ تمدنی از قبیل تپه های مارلیک در شمال کشور، سیلک در کاشان، شهر سوخته در سیستان و بلوچستان و ... در خاص بوم و بر ایران است و با سرایت آن به سرزمین هایی از قبیل عراق و مصر، مساله زوایای متنوع و جدی تری به خود خواهد گرفت. ♻️متولی پردازش چنین مواردی فقه امامیه است (نه اینکه منافع آن متعلق به فقهاء باشد) در حالیکه نهایتا این منابع دست سکولارهایی است که اساسا چیزی به نام انفال را قبول ندارند. اگر ما بتوانیم به تعریف ناظر به ملاک از انفال برسیم؛ مصادیق متنوعی از قبیل مسیرهای هوایی، قعر اقیانوس ها، فضا و ... می تواند ذیل انفال سامان یابد. 🔰آسیب شناسی و چالشهای نهاد انفال: 1️⃣ چالش رقابت و مسابقه برای تصاحب مالکیت انفال: امروز بیش از 90 درصد معادن ایران در مالکیت بخش خصوصی است؛ هر چند گفته می شود صرفا حق بهره برداری از معادن قابل واگذاری است. 2️⃣ چالش عدالت ساختاری: اقتضائات این نوع واگذاری (حق بهره برداری و مالکیت منافع) در عمل واگذاری مالکیت هم هست. اساسا نفس این نحوه تخصیص منابع انفالی و خروجی چنین قواعد بازی، به بی عدالتی ساختاری منجر می شود. 3️⃣ چالش های فقهی - حقوقی: معادن انفال هستند و با حیازت، مالکیت محقق نمی شود. پذیرش مبنای مباحات عامه در معادن و واگذاری مالکیت، منجر به ایجاد بازار مجوز فروشی می شود. 4️⃣ چالش دیگر در انفال معدنی، بحث خمس و تداخل آن با حقوق دولتی معادن است؛ آیا درصد ناچیزی که امروز از معادن به عنوان حقوق دولتی اخذ می شود کفایت از حکم الله که خمس است می کند؟! 5️⃣ چالش خام فروشی: در فرآوری مواد خام مشکلات جدی داریم. سال 1393 آماری منتشر شد که حدود 23میلیون تن سنگ آهن صادر کرده ایم و 23میلیون تن فولاد و محصولات فولادی وارد کرده ایم. اینجا کلام آیت الله شاه آبادی(ره) کاربرد دارد که: "بعضی از غفله و جهله میگویند خدا بیگانگان را الاغ و حمال ما کرده که خادم ما باشند ولی با نظر عمیقانه الاغ کسی است که پنبه را منی شش قران میفروشد و منی سیصد تومان یا بیشتر دوباره میخرد". سایر چالش ها عبارتند از چالش فنی، مهندسی، دانشی؛ چالش نظارتی، چالش نفوذ بیگانگان و ... .