🟩فلسفه عید قربان و قربانی
یکی از این واجبات، انجام قربانی در حجّ واجب است که گاه پرسیده می‌شود حکمت و فلسفه آن چیست؟ در جواب باید گفت: چون ما می‌دانیم دستورهای الهی بر اساس حکمت است این دستور الهی نیز حکمت و مصلحتی دارد؛ هرچند برای ما روشن نباشد. با این حال، منابع دینی گاه به بیان فلسفه این دستور الهی پرداخته اند که در این نوشتار، اهمّ حکمتهای قربانی در حج بیان می‌شود.
🟢 رسیدن به تقوا
یکی از مهم‌ترین فلسفه‌های قربانی، رسیدن به تقوا و پرواپیشگی است. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «لَنْ ینالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لكِنْ ینالُهُ التَّقْوى مِنْكُمْ»گوشت و خون این شتران به خدا نمی‌رسد؛ آنچه به او می‌رسد تقوای شماست.(۲)
این آیه در واقع، دفع دخل مقدّراست و به دو پرسشی که به ذهن می‌رسد جواب می‌دهد:
اول اینکه ممکن است توهم شود خداوند از این قربانی سود می‌برد و به آن حاجتمند است.
دوم اینکه احتمال می‌رود برخی بپندارند خداوند که محتاج گوشت و خون و قربانی نیست پس این کار چه فایده‌ای دارد؟
این آیه، پاسخی به هر دو پندار است؛ به این صورت که می‌گوید نه خداوند محتاج قربانی است؛ «گوشت و خون این شتران به خدا نمی‌رسد» و نه این کار بی‌فایده است؛ «آنچه به او می‌رسد پرهیزگاری شماست.»
بنابراین نفع مهمی‌در قربانی وجود دارد که به حجگزار برمی‌گردد و آن عبارت است از: رسیدن به تقوا و پرواپیشگی.
🟢ریشهکن شدن طمع
فلسفه دیگری که برای قربانی حج ذکر شده است، از بین رفتن طمع انسان و ریشهکن شدن آن است.
➖امام سجاد(ع) در این باره می‌فرماید: «فَعِنْدَ مَا ذَبَحْتَ هَدْیكَ نَوَیتَ أَنَّكَ ذَبَحْتَ حَنْجَرَةَ الطَّمَعِ بِمَا تَمَسَّكْتَ بِهِ مِنْ حَقِیقَةِ الْوَرَعِ» آنگاه که قربانی‌ات را سر بریدی نیّت کردی که گلوی طمع را با حقیقت ورع و پرهیزکاری ببری.(۳)
➖ امام صادق(ع)می‌فرماید: «وَ اذْبَحْ حَنْجَرَةَ الْهَوَى وَ الطَّمَعِ عِنْدَ الذَّبِیحَة» هنگام قربانی، حنجره هوا و طمع را قطع کن.»(۴)
در قربانی در واقع باید گلوی طمع را برید و باید برای همیشه، رگ حیات آن را قطع کرد.
🟢قربانی کردن هوس
فلسفه عظیمتر قربانی، این است که حاجی در حقیقت، گوسفند و شتر را به قربانگاه نمی‌برد؛ بلکه نفس سرکش و نفس امّاره را به قربانگاه می‌برد تا برای همیشه از شرّ و خطرهای آن رهایی یابد.
آری حاجی با نیّت الهی در تمام اعمال و خارج شدن از نفسانیّت و حیوانیّت در واقع، روحش به عالم بالا متصل گشته و از اینرو از عالم تاریک حیوانیّت خارج می‌شود و نفس را برای همیشه قربانی می‌کند.
چنانکه گذشت امام صادق(ع) در کلام کوتاه و گویایی می‌فرماید: «وَ اذْبَحْ حَنْجَرَةَ الْهَوَى وَ الطَّمَعِ عِنْدَ الذَّبِیحَة» و هنگام قربانی، حنجره و رگهای هوس و طمع را قطع کن.»(۵)
🌸شعر
باز در آن کوش که قربان کنی
هرچه کنی کوش که با جان کنی
تیغ وفا بر گلوی جان بنه
گردن تسلیم به فرمان بنه
ساحت این عرصه که ارضِ مناست
سر به سر این دشت فنا در فناست
هرکه نشد کشته به شمشیر دوست
لاشه مردار به از جان اوست
🟢امتحان تقوی
قربانی در واقع امتحان و آزمایش الهی است تا معلوم شود چه کسی سر به فرمان الهی دارد؛ خصوصاً آنجایی که جنبه مالی در کار است و شاید خیلی فلسفه و حکمت آن روشن نباشد.
خداوند در واقع می‌خواهد حاجی را امتحان کند به این صورت که وقتی دور خانه او طواف کرده و نیّتش این بوده است که بعد از این جز بر گرد فرامین الهی و رضایت او نچرخد، آیا واقعاً به آن رسیده و تسلیم امر الهی شده است؟ از اینرو دستور قربانی می‌دهد.
➖امام صادق(ع)به همین نکته اشاره دارد، آنجا که می‌فرماید: «فلسفه قربانی این است: «وَ لِیعْلَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ یتَّقِیهِ بِالْغَیبِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَنْ ینالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لكِنْ ینالُهُ التَّقْوى مِنْكُمْ ثُمَّ قَالَ انْظُرْ كَیفَ قَبِلَ اللَّهُ قُرْبَانَ هَابِیلَ وَ رَدَّ قُرْبَانَ قَابِیل» تا که خداوند بداند چه کسی در غیب، خود را حفظ می‌کند. خدای عزیز و جلیل می‌فرماید: «گوشت و خون شتران به خدا نمی‌رسد بلکه فقط تقوای شما به خدا می‌رسد.» سپس حضرت فرمود: ببین چگونه خداوند، قربانی هابیل را پذیرفت؛ اما قربانی قابیل را رد کرد.»(۶)
🔻 ادامه دارد 👇👇