📚 فلسفه‌ی_فلسفه‌ی_اسلامی
✍️ استاد_یزدانپناه
💢بخش 6️⃣
❇️ معیار بداهت مفاهیم از دیدگاه فیلسوفان مسلمان
🔘 دیدگاه ملاصدرا
🔺ملاصدرا بر دیدگاه ها و متون مشائیان و شیخ اشراق کاملاً مسلط بوده است. وی برپایۀ مبانی ویژۀ خود در حکمت متعالیه، در مواضعی حساس، در برابر شیخ اشراق نظر داده و مطالبی راهگشا بیان کرده است.
🔘 نقد ملاصدرا به بدیهی دانستن محسوسات توسط شیخ اشراق
🔺از منظر شیخ اشراق، محسوسات بسیط بدیهی اند. ملاصدرا می پرسد منظور از محسوسات، که بدیهی دانسته شده اند، چیست؟ اگر منظورش از محسوسات، امور محسوس، از آن جهت که محسوس اند، باشد، این امور از این جهت آشکارترین اشیا نیستند، بلکه نزد عقل پنهان ترین اشیایند؛ زیرا امور کلی نزد عقل شناخته شده ترند و امور جزئی نزد خیال و حس این گونه اند. و اگر منظور از محسوسات، معانی انتزاعی آنهاست، در این صورت هرچند این معانی نزد عقل شناخته شده اند، این امور از آن جهت که نزد عقل اند، محسوس نیستند، بلکه معقول اند.
🔺 معنای اینکه محسوسات مبادی برهان اند، این نیست که از آن جهت که محسوس اند مبدأ برهان قرار می گیرند، بلکه مفهوم های آنها چنین جایگاهی دارند.
🔺از صرف اینکه برخی علوم ما از حس آغاز می شود، نمی توان بداهت مفاهیم حسی را نتیجه گرفت. بنابراین مفاهیم برگرفته از محسوسات، بدیهی نیستند. ملاصدرا می گوید همین که عقل مفهومی را تحلیل می کند و مشترکات و مختصات آن را می یابد وبه تعریف آن می رسد، عین تفکر است. این سخن بسیار دقیق است.
🔘تفاوت میان مقام اجمال و تفصیل
🔺بنابراین از دیدگاه ملاصدرا باید میان مقام اجمال و مقام تفصیل تفاوت نهاد، و ممکن است مفهومی کلی در مقام اجمال، بدیهی‌التصور باشد، اما در مقام تفصیل، تصورآن نیازمند فکر و نظر باشد.
🔺ملاصدرا به سخن شیخ اشراق دربارۀ مفهوم وجود نیز می پردازد.
🔘بداهت تصوری مفهوم وجود
🔺می گوید اگر منظور از وجود، حقیقت خارجی وجود است، از آنجا که نه جنس دارد نه فصل، تعریف پذیر نیست؛ چه تعریف حدی چه تعریف رسمی؛ لیکن مفهوم وجود اعم الاشیا، اظهرالاشیا و اعرف الاشیا نزد عقل است، بنابراین بدیهی است.
🔺ملاصدرا مفاهیم حسیِ کلی را بدیهی دانسته است. منظور از بدیهی بودن این مفاهیم این است که از مفهوم یا مفاهیم کلی دیگری برگرفته نشده اند. اما این مفاهیم کلی، به اجمال تصور شده اند، و آن گاه که عقل در مقام تصور تفصیلی این مفاهیم قرار گیرد، میابد که اجزایی دارند و می توان آنها را تعریف کرد. بنابراین در مقام تفصیل، این مفاهیم بی نیاز از تعریف نیستند.
📚 منبع: کتاب تأملاتی در فلسفه‌ی فلسفه‌ی اسلامی ص 37_50
📌آدرس کانال؛
🆔eitaa.com/fekrat_net