🔻وفاقی مبارک و ضروری
🔹پیشنهادی برای رفع اختلاف های فقهی در رؤیت هلال (بخش اول)
✔️ ابوالقاسم علیدوست
شبکه اجتهاد: موضوعی که در این یادداشت مورد اشاره قرار میگیرد، گرچه از زمان آن قدری گذشته است، اما با توجه به زنده بودن و تکرارش در هر سال، مجالی موجه و موسع برای یادداشت دارد و البته به دلایلی حقیر مصلحت در تأخیر آن میدید.
۱. در بسیاری از سالها مراجع عظام تقلید نسبت به رؤیت هلال شوال (عید فطر) اختلاف پیدا میکنند؛ و در حالی که بعضی از ایشان روزی را به عنوان عید فطر اعلام میکنند، گروهی دیگر فردای آن روز را عید میدانند و البته برخی هم در اواسط یا اواخر همان روز اول، عید فطر را اعلام میکنند.
۲. منشأ این اختلاف سه امر است:
الف. اعتبار رؤیت هلال با چشم مسلح که برخی آن را قبول دارند و جمعی آن را باور ندارند.
ب. اشتراط اتحاد افق و عدم آن؛ با این توضیح که برخی از مراجع معتقدند رؤیت هلال در یک منطقه تنها کافی برای آن منطقه و اطراف آن است در حالی که جمعی از ایشان اتحاد در شب (با اختلافی که باز، در مقدار زمان اتحاد در شب دارند) را کافی میدانند؛ بنابراین رؤیت هلال در بسیاری از مناطق دوردست از ایران (مثلاً) برای ایران کافی است.
ج. آیا اعلام فطر و روز اول شوال مثل سایر روزهاست که صرفاً تعیین مصداق است و مجالی برای دخالت فقیه به عنوان حاکم شرع ندارد یا از حوزههایی است که حاکم شرع باید (یا میتواند) در مورد آن دخالت و حکم حکومی صادر کند؟
۳. بر کسانی که نسبت به فرایند اجتهاد آشنا نیستند گاه این ابهام و پرسش رخ مینماید که چرا مراجع تقلید با هم نمینشینند این اختلافها را حل کنند؟ در حالی که آشنایان به فرایند استنباط میدانند که فقیهان امامیه در بسیاری از موارد سخنان یکدیگر را با دقت مطالعه میکنند حتی گاه با هم مباحثاتی دارند ولی بنا نیست همه اختلافهای نظری با نشست و مذاکره حل شود همان گونه که دانشمندان و ایستادگان بر قله علم در سایر علوم هم با هم اختلافهایی دارند بدون اینکه یکی بتواند دیگری را قانع کند.
۴. سوگمندانه باید گفت: فرایند اجتهاد هر چه باشد بازتاب منفی اختلاف در عید فطر چیزی نیست که بتوان آن را نادیده گرفت و از کنار آن به راحتی گذشت. ملاحظه کنید (بدون اینکه خواسته باشیم بزرگنمایی یا سیاهنمایی شود) در عید فطر امسال چهها گفته شد؛ اولاً توده مؤمنان سرگردان بودند بدون اینکه نسبت به این اختلافها توجیه باشند. ثانیاً سایتها و صداهای بیگانه و ضلال چه تبلیغاتی راه انداختند و تقابلهایی حتی گاه سیاسی را تبلیغ کردند؛ در حالی که آشنایان به امر استنباط میدانند ذرهای از تقابل در کار نبود ولی به هر حال تبلیغات بیاثر نیست. ثالثاً گروهی از داخل هجمههایی را به ساحت برخی مراجع لازمالاحترام داشتند؛ حتی صحبت از عدول از مسئله تقلید را مطرح کردند؛ امری که به زعم ما بدعتی بس ناصحیح است.
۵. به نظر میرسد اینکه مسئله هلال شوال بزرگنمایی نشود و هر یک از متدینان از مرجع تقلید خویش پیروی کند هر چند راه حلی دلسوزانه و قابل احترام است ولی جلو برخی سرگردانیها و سوءاستفادهها را نمیگیرد؛ و به نظر میرسد بتوان برخی راه حلها ارائه کرد که ضمن موجه بودن و برخوردار بودن آن از انضباط فقهی از آسیب کمتری برخوردار باشد بلکه به شرط اجرای کامل آن بدون آسیب است.