🔰 نمایشگاه کتاب، بهشت کتاب دوستها - ۲
✍️ علیرضا معاف
🔹 در تفسیر نمونه هم درباره آیات ابتدایی سوره مبارکه علق که بالاتر به آن اشاره کردم در اهمیت قلم و کتاب و نوشتن آمده است:
«جمله (الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ) تاب دو معنى دارد، نخست اينكه: خداوند نوشتن و كتاب را به انسان آموخت و قدرت و توانايى اينكار عظيم را كه مبدأ تاريخ بشر و سرچشمه تمام علوم و فنون و تمدن ها است، در او ايجاد كرد. ديگر اينكه منظور اين است كه علوم و دانش ها را از اين طريق و با اين وسيله به انسان آموخت. خلاصه اينكه طبق يك تفسير منظور «تعليم كتابت» است، و طبق تفسير ديگر منظور «علومى است كه از طريق كتابت به انسان رسيده است». و در هرحال تعبيرى است پرمعنى كه در آن لحظات حساس نخستين نزول وحى در اين آيات بزرگ و پرمعنى منعكس شده است.....
🔹 موضوع بسيار جالب اينجا است در عين اينكه پيامبر (ص)، " امى" ودرس نخوانده بود، و محيط حجاز را يكپارچه محيط جهل و نادانى فرا گرفته بود، در نخستين آيات وحى تكيه برمساله" علم" و" قلم" است كه بلافاصله بعد از نعمت بزرگ خلقت و آفرينش در اين آيات ذكر شده است! در حقيقت اين آيات نخست از تكامل" جسم" انسان، از يك موجود بىارزش مانند" علقه"، خبر مىدهد، و از سوى ديگر از تكامل" روح" به وسيله تعليم و تعلم مخصوصا از طريق قلم سخن مىگويد. آن روز كه اين آيات نازل مىشد نه تنها در محيط حجاز كه محيط جهل بود كسى ارزشى براى قلم قائل نبود در دنياى متمدن آن زمان نيز قلم از اهميت كمى برخوردار بود. اما امروز مىدانيم كه تمام تمدن ها و علوم و دانشها و پيشرفتهايى كه در هر زمينه نصيب بشر شده بر محور قلم دور مىزند، و به راستى" مداد علماء" بر" دماء شهداء" پيشى گرفته، چرا كه هم زيربناى خون شهيد، و هم پشتوانه آن مركبهاى قلمهاى دانشمندان است، و اصولا سرنوشت اجتماعات انسانى در درجه اول به نيش قلمها بسته است. اصلاحات جوامع انسانى از قلمهاى مؤمن و متعهد شروع مىشود، و فساد و تباهى اجتماعات نيز از قلمهاى مسموم و فاسد مايه مىگيرد.» (تفسيرنمونه،ج۲۷،ص ۱۵۹و ۱۵۸)
🔹 مرحوم علامه طبرسی در تفسیر فاخر خود مجمع البیان درباره ارزش «قلم» از قول بزرگان علم می نویسد: «البيان بيانان: بيان اللسان، و بيان البنان و بيان اللسان تدرسه الاعوام، وبيان الاقلام باق على مر الايام! بيان دو نوع است: بيان زبان، وبيان قلم، بيان زبان با گذشت زمان كهنه مىشود و از بين مىرود، ولى بيان قلم ها تا ابد باقى است! و نيز گفتهاند: ان قوام امور الدين و الدنيا بشيئين القلم و السيف و السيف تحت القلم: پايه امور دين و دنيا بر دو چيز است: قلم و شمشير؛ و شمشير زير پوشش قلم قرار دارد» (تفسير" مجمعالبيان" جلد ۱۰ صفحه ۳۳۲.)
🔹 در میان این متن بجاست اشاره کنم که در روایات معصومین هم نکات بسیاری در تمجید و تجلیل از کتاب و کتابخوانی و کتابدوستی و نوشتن و نگارش داریم که همگی بر اهمیت و اولویت این مقوله راهبردی در کارهای فرهنگی و دینی تأکید میکنند. مرور این احادیث مهم، ضرورت امروز کارهای فرهنگی و فکری کشور ما و نخبگان ماست.
حضرت محمد مصطفی که سلام خدا بر او باد میفرمایند:
«قَيِّدُوا العِلمَ بالكِتابِ؛ علم را، با نوشتن دربند كشيد.» (كنز العمّال: حدیث ۲۹۳۳۲)
«اكتُبُوا العِلمَ قبلَ ذَهاب ِالعُلَماءِ، و إنّما ذَهابُ العِلمِ بِمَوتِ العُلَماءِ؛ دانش را، پيش از رفتن دانشمندان، بنويسيد؛ زيرا رفتن علم به در گذشت دانشمندان است.» (كنز العمّال: حدیث ۲۸۷۳۳)
«مَن كَتَبَ عَنِّي عِلماً أو حَديثاً لم يَزَلْ يُكتَبْ لَهُ الأجر ُما بَقِيَ ذلكَ العِلمُ و الحَديثُ؛ هركس دانشى يا حديثى از من بنويسد تا آن دانش و حديث باقى است، برايش اجر نوشته شود.» (كنز العمّال: حدیث ۲۸۹۵۱)
امام على عليه السلام در تعابیری ژرف و جالب میفرمایند:
«عُقولُ الفُضَلاءِ في أطرافِ أقلامِها؛ خردهاى دانشمندان، در نوك قلمهاى ايشان است.»( غررالحكم: حدیث ۶۳۳۹ .)
«الكُتُبُ بَساتِينُ العُلَماءِ؛ كتابها، بوستانهاى دانشمندانند.» (غررالحكم: حدیث ۹۹۱ )
«الكِتابُ تَرجُمانُ النِّيَّةِ. نوشته، بازگوكننده نيّت (انديشه) است. (غررالحكم: حدیث ۲۹۸)
«مَن تَسَلّى بالكُتبِ لم تفُتْهُ سَلوَةٌ؛ كسى كه خود را با كتاب ها آرامش دهد، هيچ آرامشى را از دست ندهد.» (غررالحكم: حدیث ۸۱۲۶)
«كِتابُ الرَّجُلِ عُنوانُ عَقلِهِ و بُرهانُ فَضلِهِ؛ نوشته (نامه) مرد، نشان خرد او و دليل فضل اوست.» (غررالحكم: حدیث ۷۲۶۰)
«إذا كَتَبتَ كتاباً فَأعِدْ فيهِ النَّظر َقَبلَ خَتمِهِ؛ فإنّما تَختِمُ على عَقلِكَ؛ هرگاه چیزی نوشتى، پيش از آنكه مُهر شكنى، آن را بازنگرى كن؛ زيرا كه در حقيقت بر خرد خويش مُهر مىنهى.» (غررالحكم: حدیث ۴۱۶۷)
⬅️ ادامه در پست بعدی...
اندیشه جویان استاد حسن عباسی
📡
@Hasanabbasi_students