✅ گزارش نادرست استاد عابدی از حواشی علامه طباطبایی بر بحارالانوار
✍رضا حسین‌زاده
اخیراً قطعه صوتی‌ای ۴دقیقه‌ای که بخشی از کلاس استاد عابدی است به مناسبت بزرگداشت علامه طباطبایی منتشر شده است که حاوی سه ادعای زیر است.
۱)علامه طباطبایی در ۱۰سالی که بحارالانوار تدریس می‌کردند حتی یک روایت را تضعیف نکرده‌اند.
۲)علامه طباطبایی ۷جلد بحارالانوار را حاشیه زده حتی یک مورد به هیچ حدیثی حاشیه نزده است که بخواهد بگوید درست یا نادرست است بلکه بر توضیحات علامه مجلسی حاشیه زده است.
۳)علامه طباطبایی در هیچ حاشیه‌ای نفرموده است توضیحات علامه مجلسی نادرست است بلکه در تمام موارد فرموده‌اند توضیح مجلسی صحیح است اما کامل نیست.
🔻در حاشیه این صوت ِکوتاه لازم است چند تذکر ذکر شود
1⃣ تلاش برای جمع میان نظرات بزرگان البته نیکوست لکن نباید اختلافات نظری میان بزرگان را کأن لم یکن کنیم چرا که علم و دانش با اختلاف نظر و بحث و نقد به پیش می‌رود.
2⃣ حاشیه زدن بر روایت و کشف ضعف یا قوت آن‌ها نه تنها قبیح نیست بلکه از توصیه‌های معصومین بر علما و وظایف ایشان است که با نگاهی دقیق و روشمند در روایات نظر کرده صحیح را از سقیم بازشناسند و به جامعه عرضه کنند. کما اینکه سیره علما و فقها بر همین بوده است.
🔻با عنایت به این دو مقدمه به بررسی سه ادعای فوق از آخر به اول می‌پردازیم:
3⃣ ادعای سوم خطایی بسیار عجیب است چرا که موارد نقد طباطبایی بر مجلسی کمّاً به نسبت حواشی ایشان کم نیست و کیفاً گاه تند و غلیظ است. به عنوان مثال چند مورد از نقدهای طباطبائی بر مجلسی را ذکر می‌کنم:
▪️در ج۲.ص۳۱۴؛ علامه مجلسی در ذیل روایتی فرموده‌اند "لايخفى عليك بعد التدبر فى هذا الخبر و أضرابه أنهم سدوا باب العقل بعد معرفة الإمام..."
و علامه در حاشیه آورده‌اند:
"هذا ما يراه الاخباريون و كثير من غيرهم و هو من أعجب الخطاء..."
▪️همچنین درصفحه ۱۳۴ ج۱. طباطبایی این چنین بر بیان مجلسی حاشیه زده است:
"هذا الاحتمال منه رحمه الله مبنى على القول بوقوع التحريف فى القرآن و قد بينا فساده فى محله..." انتقاد بر همین مبنا همچنین در صفحه ۱۰۴ جلد دوم تکرار شده است.
باید توجه داشت انتقادات طباطبایی بر مجلسی تنها به این موارد مبنایی محدود نمی‌شود و علامه بر استظهارات مجلسی نیز نقدهایی وارد کرده است مثلاً:
▪️ج۲.ص۵۲؛ مجلسی در ذیل روایتی دو احتمال طرح می‌کند و علامه طباطبائی چنین حاشیه زده‌اند: "هذا منه رحمه الله عجیب...بل المراد.... و أعجب منه قوله ثانياً ...مستحیل عقلاً و نقلاً..."
ومورد دیگر:
▪️ج۲.ص۱۶۰؛ هذا المعنی یدل علی انه رحمه الله حمل قوله "هذه الامة" علی امة محمد صلى الله عليه و آله فارتكب هذا التكلف مع أن الظاهر أن المراد من "هذه الامة" بنواسرائيل...
4⃣ درباره ادعای دوم؛
اولاً: محتوای بسیاری از حواشی طباطبایی، حاشیه بر روایت و تفسیر و توضیح معنای آن است و گویی استاد عابدی به جای توجه به مفاد حواشی، به جایگاه ِنشان/شماره حاشیه پرداخته‌اند که روی متن روایت است یا روی بیان مجلسی!
ثانیاً، حتی اگر فقط مواردی که علامه نشان حاشیه خود را روی روایات نهاده است، حاشیه بر روایت بنامیم، نیز ادعای دوم استاد عابدی خطاست و در مواردی نشان حاشیه را بر متن روایات نهاده است به عنوان مثال؛ تنها در جلد دوم صص۲۵، ۱۴۱ و۱۷۴ علامه به سه روایت حاشیه زده است.
5⃣ و اما در خصوص ادعای نخست استاد عابدی مبنی بر اینکه طباطبایی در کلاس‌ها و حواشی خود هیچ روایتی را تضعیف نکرده است؛
اولاً: طباطبایی در حواشی خود در پی اعتبارسنجی و بررسی سندی روایات نیست بلکه قصد او معنا کردن برخی مشکلات و احیاناً پاسخ به برخی برداشت‌ها از روایات است.
ثانیاً: حقیقت آن است که طباطبایی گاه برخی روایات را نیز تضعیف کرده است مثلاً:
▪️ج۳. ص۲۸۴ در حاشیه روایت سوم از باب هفتم کتاب التوحید(از مصادیق نقد بر مدعای دوم نیز هست) طباطبایی چنین می‌گوید:
"الحدیث موضوع و هو قصة تاريخية خرافية"
▪️ج٢ ص٢٥ "الجملة و إن أمكن توجيهها بتكلف لكنها مما توهن الرواية أشد الوهن فإن ظاهر معنى التشبيه لا يرجع إلى محصل"
▪️ج۳. ص۵۶ در حاشیه روایت معروف به توحید اهلیلجه طباطبایی اصل روایت را صحیح می‌داند ولی فقراتی از آن را موضوع و جعلی می‌داند و می‌فرمایند: "لکنه لم یخل عن تصرف المتصرفین فزادوا و نقصوا بما أخرجه عن استقامته الاصلى..."
و نکته آخر اینکه العصمة لأهلها.
@horqlia