منبرهای پرخاشگوی و مدارای دینی.
سخنرانی اخیر رهبر معظم انقلاب بسیار اهمیت داشت از این جهت که استدلال می کرد که اقتصاد نا به سامان روی فرهنگ و جامعه هم تأثیر دارد. این که صحنه فرهنگی اصلاً اینطور نیست که تنها یک سلسله از دیگریهای امنیتی و اعتقادی غربی داشته باشد و در مقابل کار فرهنگی هم عبارت است از یک سلسله گزارههای اعتقادی که به شکل مرتب باید بازتولید شود.
ایده مارکسیستی و مارکسیسم ایرانی میگفت اساساً دین قرار نیست و نمیتواند تغییر ایجاد کند چون دین خودش یک روبناست. باید در زیربنای جامعه دگرگونی ایجاد کرد و زیربنای جامعه اقتصاد است. میگفت ما یک زیربنا داریم و یک رو بنا: زیربنا اقتصاد و روبنای فرهنگ و دین. این ایده در فضای اجتماعی ایران بسیار مورد استقبال قرار گرفت.
کمکم در مقابل این ایده یک پاسخ شکلگرفت که پاسخ دقیقی نبود و آدرس غلطی بود. آن پاسخ این بود که دین نه فقط رو بنا نیست بلکه تمام بناست و اقتصاد نه فقط زیربنا نیست بلکه هیچ جای بنا نیست. اصلا دین یک مسیر جدا و اقتصاد یک مسیر جداست و تصور می شد که ما میتوانیم فرهنگ دینی را منهای در نظر گرفتن زمینههای اجتماعی و عمومی گسترش دهیم.
این که الآن هم برخی یا اغلب این طور فکر میکنند می توانیم در اقتصاد به سمت آزادسازی و واگذاری مالکیتها به طبقات برخوردار پیش برویم ولی در اوضاع فرهنگی ما هیچ اتفاقی نیفتد؛ این که گمان میکنند میتوانیم یک وضعیت اقتصادی داشته باشیم که در آن چندین سال تورمهای پیاپی بالا و نابرابریهای گسترده و عقب ماندگی در عدالت و روابط مافیایی در آن وجود داشته باشد ولی دین و فرهنگ دینی کار خودش را کند؛ از رسوبات همان پاسخ غلط و آدرس اشتباه است.
ما در سالهای اخیر دچار سربرآوردن اسلام پرخاشگو، و دچار گفتمان اسلامی ای هستیم که سر رفق و مدارا ندارد و استدلال رهبری در خصوص «اهل تضرع بودن خیلی کسانی که کشف حجاب میکنند»، تلنگری است به این فقدان مدارا و رشد پرخاشگری در گفتار دینی.
منبریهای پرخاشگو جادهصاف کن سر برآوردن دیگریهای ظاهری خود و آن چیزی که به عنوان اسلام رحمانی از ان یاد میشود هستند اما تأکید بر مدارا یک ایده ناب دینی و بنیادهایی حکمی، وحیانی و اخلاقی مستحکمی دارد.
یکی از مهمترین حوزههای مدارا، اخلاق ترویج دین و همچنین بحث امر به معروف است. به عنوان نمونه در فرازی از این کتاب آمده است:
«در باب امر به معروف و نهی از منکر، یکی از مهمات همین رفق و مدارا کردن است. ممکن است اگر انسان مرتکب معصیت یا تارک واجبی را با شدّت و عنف بخواهد جلوگیری کند، کارش از معصیت کوچک به معاصی بزرگ یا به ردّه و کفر منتهی شود. در ذایقه انسان، امر و نهی تلخ و ناگوار است و غضب و عصبیت را تحریک می کند. آمر به معروف و ناهی از منکر باید این تلخی و ناگواری را با شیرینی بیان و رفق و مدارا و حسن خلق، جبران کند تا کلامش اثر کند و دل سخت معصیت کار را نرم و رام سازد».
متاسفانه عنصر مدارا که ضرورت گفتمان دینی است، در گفتمان دینی ما یک عنصر لیبرال و یک لیبرالیسم فرهنگی جلوه داده می شود که خود نشان دهنده این است که چقدر متأثر تحجر و منبرهای پرخاشگو از این عنصر فاصله گرفتهایم. یعنی چیزی که از نگاه وجودشناختی عرفانی امام برآمده و از اساس، ایده انقلاب اسلامی بوده، تحت تأثیر منبریان پرخاشگو و رتوریک نفرت، از فرهنگ دینی ما کنار گذاشته میشود؛ معلوم است که با این شیوه هیچ وقت نتیجه نمیگیریم.
این غیبت مدارا تنها در سطح منبر و خطبه نمی ماند چرا که جنبش نفرت تبدیل به سیاست هم می شود. یک سطح خطبههای دینی است و مهمتر از طرح جنبش نفرت در یک خطابه دینی این است که خط مشیگذاری دینی و حتی نهادسازی دینی ما بر اساس غیبت مدارا باشد.
انتهای این پرخاشگویی خارجیگری است و این نگرش فرهنگی خوارج که ارتکاب کبیره را مساوی با کفر میدانستند. به این دلیل بود که دینی منهای مدارا داشتند و تنها بر نگاه سلبی تأکید داشتند و معتقد بود که این اشتباه را باید آن قدر بزرگ کنم تا او از دایره دین خارج شود. در مقابل مدارا برعکس است، مدارا جنبههای وجودی او را می گیرد. برای مثال او عنصر حجاب را ندارد، اما آیا عنصر معنویت و ارتباط با خدا را هم ندارد؟
آنجا تک تک رفتار و افعال انسان ها می توانند حامل نشانه هایی از دین باشند و تک تک رفتارها اهمیت پیدا کند و شخصیت انسان براساس آن بازسازی شود نه براساس آن اشتباهات و خطاها. از این جهت است که بدون اینکه از اهمیت حرمت حجاب کم کند و بگوید حرام نیست یا الزامآور نیست و اختیاری است، اما مرتکب کشف حجاب را از دایره دین خارج نمیکند.
✍ مجتبی نامخواه
متن کامل:
http://tabagheh3.ir/post/606
علوم اجتماعی اسلامی
@Isocials