💠بررسی رابطۀ تفسیر سیاسی قرآن و فقه سیاسی در گفتوگو با نجف لکزایی؛(قسمت اول)
♈️*فقه سیاسی در معرض تکانههای شدید*
🔵میتوان گفت در جهان معاصر هم در ایران و هم در جهان اسلام توجه به مباحث اجتماعیات و سیاسیات قرآن افزایش یافت.
البته در تفاسیر قدما نیز بحثهای سیاسی قرآن وجود دارد و با مراجعهای که به تفاسیر آنها میکنیم این مطلب خودش را نشان میدهد، اما در دورۀ معاصر مسلمانان متوجه شدند که نسبت به غرب دچار عقبماندگی شدهاند. پرسشی که پیش آمد این بود: چرا ما از قافلۀ تمدن و آنچه در مغربزمین در جریان است عقب ماندهایم؟
✳️فرهنگ امروز/ قرآن کریم بهعنوان یکی از مهمترین منابع استخراج احکام شرعی است. به موازات تلقی فقیه از جایگاه معرفتی قرآن، نظام اندیشۀ فقهی نیز ساختار مییابد. اینکه آیا قرآن فقط در ساحت هدایت معنوی بشر ورود داشته است و یا به دنبال ارائۀ یک مدل هماهنگ از زیست بشری بوده است باعث به وجود آمدن امکانات متفاوتی برای فقیه در عرصۀ اجتماعیات و سیاست میشود. در همین رابطه و در خصوص رابطۀ تفسیر سیاسی قرآن و فقه سیاسی در دوران با نجف لکزایی رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به گفتوگو نشستهایم.
*🌐برای شروع، در رابطه با امکان و چیستی گرایش تفسیر سیاسی و اینکه در میان متفکران جهان اسلام چه جایگاهی دارد توضیحاتی بفرمایید.
🔵واژۀ تفسیر به معنای پردهبرداری از مقاصد متن است؛ بر این اساس، منظور از تفسیر قرآن پردهبرداری از مقاصد قرآنی و تفسیر سیاسی قرآن به معنای پرده برداشتن از مقاصد سیاسی قرآن است که ممکن است در ظاهر الفاظ نبوده و با دلالت مطابقی قابل دریافت نباشد؛ ازاینجهت شاید بسیاری از آثاری که بهعنوان تفسیر قرآن یاد میشود تفسیر نباشد و توضیح و تشریح همان مطالبی باشند که در الفاظ قرآن به شکل مطابقی وجود دارد. در قران کریم هم آیات سیاسی هست و هم اینکه میتوان از الفاظ آن انتظار اهداف سیاسی را داشت؛ بنابراین قرآن کتاب دربردارندۀ اهداف سیاسی نیز هست.
🔵میتوان گفت در جهان معاصر هم در ایران و هم در جهان اسلام توجه به مباحث اجتماعیات و سیاسیات قرآن افزایش یافت. البته در تفاسیر قدما نیز بحثهای سیاسی قرآن وجود دارد و با مراجعهای که به تفاسیر آنها میکنیم این مطلب خودش را نشان میدهد، اما در دورۀ معاصر مسلمانان متوجه شدند که نسبت به غرب دچار عقبماندگی شدهاند. پرسشی که پیش آمد این بود: چرا ما از قافلۀ تمدن و آنچه در مغربزمین در جریان است عقب ماندهایم؟ یکی از پاسخهای متفکران به این پرسش این بود که علت عقبماندگی ما عمل نکردن به آموزههای اسلام است؛ بنابراین مفهوم بازگشت را مطرح کردند.
▶️نزد برخی از متفکران این بازگشت به خویشتن، بازگشت به قرآن هم بود؛ اینکه قرآن بهعنوان یک نقشۀ زندگی مورد مطالعه قرار گیرد که از سوی خدای متعال بهعنوان کتاب هدایت انسانها آمده است. در مضامین قرآنی مفاهیم عدالت، ظلم، استبداد، طاغوت، فضایل و رذایل آمده است. برای نمونه در قرآن کریم آمده: «ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم»؛ در واقع این آیه پاسخی به چرایی عقبماندگی و پیشرفت است. مضمون این آیۀ شریفه این است که خداوند متعال سرنوشت هیچ قوم و گروهی را تغییر نمیدهد مگر اینکه آنها محتوای باطنی خود را تغییر دهند؛ به عبارتی، تغییرات ظاهری ریشه در تغییرات باطنی دارد، در نتیجه با تغییر افکار، اندیشهها و خواستههای انسان سرنوشت انسان نیز تغییر میکند.
♈️برخی از متفکران نیز میخواستند با مراجعه به قرآن از مراجعه به منابع دیگر بینیاز شوند یا تصورشان این بود که اگر به قرآن مراجعه کنند دیگر نیازی به مراجعه به منابع دیگر مانند روایات نخواهند داشت، گروههای دیگری نیز بودند که تصور میکردند اگر به قرآن مراجعه کنند آن زمان میتوانند راحتتر با افکار خرافی و افکار ناصواب مبارزه کنند.