💠بررسی رابطۀ تفسیر سیاسی قرآن و فقه سیاسی در گفتوگو با نجف لکزایی؛(قسمت دوم)
💠*مهمترین انگیزههای تاریخی برای بازگشت به قرآن در این دوران چیست؟
▶️شاید بتوان گفت قویترین انگیزه، پیشرفت و از بین بردن استکبار، استبداد و عقبماندگی بوده است؛ برای مثال در قرآن کریم داستان حضرت موسی (ع) و فرعون یک نمونه از مبارزۀ کامل از مبارزه با نظامهای استبدادی است، چراکه این داستان ویژگیهای یک حکومت استبدادی و دیکتاتوری را دارد. مبارزۀ حضرت موسی (ع) با فرعون در واقع دستور خداوند برای مبارزه با استبدادهای طاغوتی است؛ بنابراین انقلابیون که میخواستند با استبداد مبارزه کنند، میتوانستند از این آیات برای مبارزه با طاغوت الگو بگیرند.
برای مثال، در آثار امام خمینی (ره) و فرمایشات ایشان نمونههای فراوانی داریم که به همین داستان حضرت موسی (ع) و فرعون استناد میکند و میفرماید: بههرحال استبداد پهلوی که از استبداد فرعون شدیدتر نیست؛ همانطور که حضرت موسی (ع) مأمور به مبارزه با استبداد فرعونی شد ما نیز برای مبارزه با طاغوت به تأسی از حضرت موسی (ع) مبارزه کنیم.
در جهان شیعه، در میان آثار متفکران و بزرگانی همچون امام خمینی (ره)، شهید بهشتی، مهندس بازرگان و جلالالدین فارسی شاهد گرایش تفسیر سیاسی قرآن هستیم؛ برای نمونه، جلالالدین فارسی سورههای قرآن را بر اساس تاریخ نزول در سه جلد تحت عناوین «پیامبری و انقلاب»، «پیامبری و جهاد» و «پیامبری و حکومت» نامگذاری کرده است؛ و یا مرحوم بازرگان در آثار خود تلاش وسیعی انجام داد که با استفاده از قرآن بتواند مبارزه با استبداد و دفاع از آزادی را تئوریزه کند. در خارج از ایران نیز امام موسی صدر در لبنان مباحث تفسیری با رویکرد سیاسی داشت و یا شهید محمدباقر صدر نیز همینگونه بود.
💠*بعد از انقلاب آیا این نوع نگاه به قرآن ادامه یافت؟
▶️بعد از انقلاب مباحث تفسیر سیاسی قرآن را به شکل مستقل داریم؛ برای مثال در کتاب «پیام قرآن» در جلد دهم به مباحث «حکومت در قرآن» آیتالله مکارم شیرازی پرداختهاند و یا «تفسیر راهنما» که آیتالله هاشمی رفسنجانی قبل از انقلاب در زندان شروع کرده بودند و هدفشان تهیه کلید در قرآن بود (به این معنا که هرکسی در قرآن کریم به دنبال هر بحثی ازجمله مباحث سیاسی است بهراحتی بتواند به این مباحث دسترسی پیدا کند).
همچنین مباحث تفسیری شهید مطهری نیز جزو مباحث تفسیر سیاسی قرآن قرار میگیرد. میتوان گفت حتی گروههای انقلابی قبل از انقلاب نیز تفاسیر سیاسی ارائه دادهاند، سازمان مجاهدین خلق و گروههایی مانند آن نیز اقدام به ارائۀ تفاسیر سیاسی قرآن میکردند.
بنابراین در طیفهای مختلف از علمای حوزه و بزرگان و مراجع گرفته تا جوانهایی که تنها قصدشان بهرهبرداری مبارزاتی از قرآن بود (طیفهای مختلفی بامبنا یا بیمبنا، باروش یا بیروش، بهصورت ضابطهمند یا بیضابطه) ممکن است به قرآن مراجع کنند و برداشتهای سیاسی از قرآن داشته باشند. همچنین در اوایل قرن بیستم نیز شخصیتهایی مانند شریعت سنگلجی، خالصیزاده و یا پدر مرحوم دکتر علی شریعتی (محمدتقی شریعتی) برداشتهای سیاسی از قرآن داشتهاند. همچنین شخص دکتر شریعتی از آیات قرآن استفادۀ سیاسی کرده، اما بهصورت خیلی کم. ایشان به ماجرای هابیل و قابیل اشاره و از آن برداشت سیاسی میکند و میخواهد از تاریخ اسلام بهره ببرد تا اینکه از قرآن استفاده کند.