مهار خود در برابر رهاسازی خود
در روانشناسی
تکانه را 《یک میل شدید روانی برای انجام یک عمل》میدانند.
برخی افراد در مهار این امیال شدید، ناتوانیهای قابل توجهی دارند و درگیر
اختلالات کنترل تکانه میشوند.
در حالات خفیفتر آن، عموم ما درگیر تکانهها میشویم و
میل به واکنش شدید در ما فعال میشود. نمونههای این تکانهها میتواند این موارد باشد:
تمایل به خوردن کیک خامه یا شربت یا شیرینی یا نوشابه و ... در حالی که میدانیم برایمان ضرر دارد...
تمایل به واکنش شدید لحظهای نسبت به کسی که ما را
رنجانده است (مثلا کسی به ما بیتوجهی میکند، یا جلوی ما از دیگران تعریف میکند یا ...) در حالیکه میدانیم
واکنشهای بهتری نیز میتوان انجام داد...
تمایل به
کنارهگیری یا
فرار از موقعیتی که آن را دوست نداریم...
و امثال آن
سادهترین کار این است که
طبق میل لحظهای خود عمل کنیم، یعنی مثلا خشم خود را در لحظه
تخلیه کنیم، از موقعیت
اجتناب (فرار) کنیم یا به صورت
انفعالی واکنش نشان دهیم (مثلا کناره گیری کنیم)...
اما معمولا این
واکنشهای لحظهای چندان ثمربخش نیستند، هرچند ذهن ما تمایل دارد آنها را
توجیه هم بکند:
مثلا، میگوییم
اگر الان تنبیه نشود پُررو میشود!
یا
نوشابه برای هضم غذا خوب است!
یا
هر کس دیگری جای من بود بدتر از این میکرد
و ...
روشهای مختلفی برای
مدیریت این تمایلات شدید وجود دارد: کوتاه مدت و بلندمدت.
سادهترین شیوه
کوتاه مدت این است که
اجازه دهیم زمان بگذرد. بله، البته انجام آن به همین سادگی گفتنش نیست، اما راهکار بسیار اثربخشی است. با گذر زمان، میل شدید دستخوش تغییر میشود و دیگر آنقدر آزارنده نیست.
اما راهکارهای
بلندمدت نیز بسیار مهمند. شاید از مهمترین آنها
بالا بردن ظرفیت یا
سعه صدر است.
✅
انسان با ظرفیت به هر چیزی واکنش نشان نمیدهد. یک لیوان آب، به یک فوت ما هم واکنش قابل ملاحظه دارد، چون ظرفیتش کم است! اما یک دریا به راحتی دهها کشتی بزرگ را تحمل میکند، چون ظرفیت وسیعی دارد.
خوشبختانه خداوند در ما انسانها امکان ظرفیت سازی را قرار داده است (و در نقطه مقابل اگر درست عمل نکنیم امکان ظرفیت سوزی هم داریم!) و ماه مبارک رمضان فرصت
ظرفیت سازی است، اگر از آن استفاده کنیم.
کمترین آن
مقاومت در برابر خوردن و آشامیدن است. اما،
مقاومت در برابر خشم، شهوت، بدرفتاری، بدگفتاری، بدکرداری،
مشکلات و سختیها زندگی،
مسئولیتها و فعالیتهای توان فرسا و امثال آن همه از آثار مفید این ماه عزیز هستند
اگر درست روزه داری کنیم.
پانوشت: البته اشتباه نشود. ما خشم مفید هم داریم، تنبیه مفید هم داریم. اما آنچه از آن سخن گفته شد، برای مواقعی است که ما به جای تسلط بر رفتار، اسیر تمایلات ناخواسته یا نابجا هستیم.
دکتر محسن عزیزی ابرقوئی، روانشناس
https://eitaa.com/joinchat/4203216913C592b78c231