بسم الله الرحمن الرحیم شرح حکمت ۱۶۳ نهج البلاغه فقر و نابودی حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام فرمود: فقر ، مرگ بزرگ است. امام علی علیه السلام در حکمت ۱۶۳ نهج البلاغه می فرمایند «الْفَقْرُ الْمَوْتُ الْأَكْبَرُ » فقر بزرگترین نوع مرگ است. باید دید چرا فقر این چنین هولناک و مهلک است و در واقع باید چه کرد؟ - اولاً فقر هم مثل ثروت و ثروتمندی مایه آزمایش است. در خطبه ۹۱ بند ۱۳ می خوانیم: روزیِ انسان ها را اندازه گيری و مقدّر فرمود ، گاهی کم و زمانی زياد و به تنگی و وسعت به گونه ای عادلانه تقسيم کرد تا هر کس را که بخواهد با تنگی روزی يا وسعت آن بيازمايد و با شکر و صبر ، غنی و فقير را آزمايش نماید. البته مولا علی(علیه السلام) که فقر را مرگ بزرگتر می دانند ، فقر و غنای حقیقی را در آخرت می دانند. در حکمت ۴۵۲ می فرمایند: فقر و غنای حقیقی پس از عرضه اعمال به خداوند در قیامت معلوم می شود. اما فقر در دنیا می تواند آفاتی داشته باشد. برخی از آفات فقر در نهج البلاغه اینگونه بیان شده اند: ۱- ناقص شدن دين است ۲- سرگردان شدن عقل و فکر است. ۳- برانگیخته شدن کینه ها و دشمنی هاست در حکمت ۳۱۹ حضرت خطاب به فرزندانشان محمد حنفیه می فرمایند: " ای فرزند من از تهيدستی بر تو هراسناكم ، از فقر به خدا پناه ببر ، زیرا همانا فقر ، دين انسان را ناقص و عقل را سرگردان و عامل کینه دشمنی است ۴- احساس غربت: مولا علی (علیه السلام) در حکمت ۵۶ می فرمایند غنا در غربت وطن است ولی فقر در وطن غربت است. در عرف جامعه متأسفانه حرف انسان عاقل و حکیم را اگر فقیر باشد ، فقط به جرم اینکه فقیر است کسی باور نمی کند و استدلالش را قبول نمی کنند. در حکمت ۳ می فرمایند «وَ الْفَقْرُ يُخْرِسُ الْفَطِنَ عَنْ حُجَّتِهِ» فقر باعث می شود انسان تیزهوش از بیان حجّت و دلیل و استدلالش لال بشود. ۵- بی آبرویی: در خطبه ۲۲۵ مولا علی(علیه السلام) بعضی دیگر از آفات فقر را در قالب دعا اینگونه می فرمایند خدايا آبرويم را با بی نيازی نگهدار پس فقر گاهی می تواند به بی آبرویی بکشد. مقام و شخصيتم را با تنگدستی از میان مبر ، که از روزی خواران بخواهم روزی درخواست کنم و از بدان و اشرار طلب مهر و محبت کنم و مبتلا به ستایش کسانی بشوم که به من عطاء می کنند و با مذمّت کسانی که به من عطاء نکرده اند و منعم کرده اند آزمایش بشوم وظیفه فقرا در برابر فقر و تنگدستی و وظیفه متموّلین در برابر فقرا: حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) از طرفی معتقدند که فقرا باید در عین فقر و البته تلاش ، آداب و زینت فقر را حفظ کنند. درباره زینت و آداب فقر در حکمت ۳۴۰ اینگونه می فرمایند: عفت زینت فقر است و شکر زینت عفاف است درباره اینکه عفت فقیر یعنی چه؟ هم در حکمت ۴۰۶ خودشان توضیح داده اند: چه نکوست تواضع اغنیا در برابر فقرا برای طلب پاداش الهی و از آن نیکوتر خویشتنداری فقرا در برابر اغنیا برای توکل برخدا. همچنین مولا علی(علیه السلام) در حکمت ۳۷۲ فقیری که به خاطر فقر دینش را به دنیا نمی فروشد ، یکی از چهار ستون قوام دین و دنیا معرفی کرده اند و خطاب به جابربن عبدالله انصاری می فرمایند ای جابر قوام دین و دنیا به چهار چیز است: ۱- عالمی که به علم خود عمل می کند. ۲- جاهلی که از آموختن استنکاف نمی کند. ۳- بخشنده ای که بخل نمی ورزد. ۴- فقیری که دین خود را به دنیا نمی فروشد. بر این اساس مولا علی(علیه السلام) معتقد هستند خداوند سهم فقرا را در اموال اغنیاء قرار داده است. در حکمت ۳۲۸ می خوانیم: همانا خدای سبحان روزیِ فقرا را در اموال اغنیاء قرار داده است ، پس فقيری گرسنه نمی ماند ، جز به كاميابی ثروتمندان و خداوند از ثروتمندان درباره فقرا باز خواست خواهد شد. حضرت امیرالمومنین امام علی(علیه السلام) فرمودند: - فقر ، دین انسان را ناقص ، عقل و اندیشه او را آشفته ، مردم را نسبت به او ، و او را نسبت به مردم بدبین می سازد. - از دست رفتن دین ، سبب نابودی امنیت است و با ترس و وحشت ، زندگی مفهومی ندارد ، و زوال عقل سبب زوال زندگی است و جامعه بی خرد را جز با مردگان نتوان قیاس کرد. 📚 - نهج البلاغه، حکمت۳۱۹، - تحفه العقول، ص۲۴۵