توجه به «ما قال» یا «من قال» ؟ حضرت امیر(ع) در کلام ۷۹ نهج البلاغه فرمود: «خذ الحکمه انی کانت فإن الحکمه تکون فی صدر المنافق فتلجلج فی صدره حتی تخرج فتسکن إلی صواحبها فی صدر المومن»؛ حکمت را هر کجا باشد فراگیر که حکمت در سینه منافق به حرکت در می آید تا خارج شود و در سینه صاحب خود مومن جا گیرد. فرمود کلمات حکیمانه ، رفتار حکیمانه، گفتار حکیمانه، نوشتار حکیمانه را هر جا دیدید اخذ کنید، نگاه نکنید که گوینده این کلمه حکیمانه خود عمل می کند یا عمل نمی کند. اینکه فرمودند: «انظر إلی ما قال و لا تنظر إلی من قال‏»،به آن که گفت، منگر و به آنچه گفت، بنگر. [۱] این فقط در مسائل علمی است، در مسائل تربیتی اگر کسی بخواهد دیگری را اسوه خود قرار بدهد در آنجا،هم مسئله «انظر إلی ما قال‏» مطرح است و «انظر إلی من قال»، هم ببینید که چه گفت ،هم ببینید که چه کسی گفت؟ اگر بخواهید به او دل بسپرید و او را اسوه قرار بدهید ، اما اگر خواستید فقط از مسائل علمی و گفتار او استفاده کنید اینجاست که فرمودند: «انظر إلی ما قال و لا تنظر إلی من قال‏». ضرورت توجه به ما قال و من قال در مسائل تربیتی در ذیل این آیه نورانی: «فلینظر الإنسان إلی‏ طعامه؛ انسان باید به غذای خویش (و آفرینش آن) بنگرد!»[۲] انسان وقتی کنار سفره نشست ، غذای خود را نگاه کند که سالم است یا سالم نیست، مسموم است یا مسموم نیست. در ذیل این آیه روایتی از امام(ع) است که درست است این طعام ظاهر، مشمول آیه است اما «فلینظر الإنسان إلی‏ طعامه»؛ یعنی «علمه الذی یاخذه ممن یاخذه»؛[۳] علمی که فرا می گیرد از چه کسی فرا می گیرد، از کدام دهان حرف تلقی می کند، از کدام قلم حرف اخذ می کند، بعضی از گفتارها، رفتارها و نوشتارها بقدری حق و زیباست که خدا به آنها قسم یاد می کند. اینکه فرمود: «ن و القلم و ما یسطرون»[۴] خدای سبحان به قلم قسم خورده است ،چون وسیله نوشتن است ، به مسطورات و مکتوبات، به کتاب، به مقاله، به نوشته قسم یاد می کند؛ یعنی آنچه را که قلم و ارباب قلم به سطر در می آورند.گاهی ممکن است خدا به یک مقاله و یک کتاب سوگند یاد کند، اگر این است گاهی ممکن است به یک سخنرانی سوگند یاد کند، به یک گفتار و گفتمان سوگند یاد کند، اگر حق باشد و از مسیر حق درآمده باشد و در دل مستحق بنشیند این نور است، لذا آنجا که فرمودند: «انظر إلی ما قال و لا تنظر إلی من قال‏» اگر سخن از پرورش و تربیت و پذیرش و اسوه قرار دادن نباشد و فقط مسائل علمی باشد،مثلا این مسئله ریاضی را فلان شخص خوب حل کرده است، حالا چه کار داریم که استاد کیست، اما درمسائل تربیتی که انسان بخواهد آن را اسوه قرار بدهد، هم «انظر إلی ما قال» هم «انظر إلی من قال» مطرح است؛ و این به برکت روایتی است که در ذیل این آیه نورانی است که «فلینظر الإنسان إلی‏ طعامه» حضرت فرمود منظور از طعام تنها غذای ظاهری نیست، علم غذای روح است و انسان ،علمی را که فرا می گیرد باید ببیند از کدام دهان و از کدام قلم نشات گرفته و می خواهد آن را فرا بگیرد. آیه الله جوادی آملی