💠 سلسله مطالبی پیرامون احادیث مرسل
قسمت دوم: عوامل موجب استعمال تعبیر «بعض أصحابنا»
🔸 عامل دوم: معاصر بودن منقول
در مقام نقل از همردیفان و معاصران، بسیار از تعبیر «بعض أصحابنا» استفاده میکنند. نجاشی مطالب زیادی را از «بعض أصحابنا» نقل کرده که گاه در مقام نقد بوده و گاه آنها را میپذیرد. مراد از «بعض أصحابنا» در کلام نجاشی، گاه شیخ طوسی و گاه ابن غضائری است.
یکی از منابع صفّار در بصائر الدرجات، کتاب بصائر الدرجات سعد بن عبدالله است که با توجّه به قرائن، در برخی از موارد با تعبیر «بعض أصحابنا» از سعد بن عبدالله که معاصر او بوده، نقل کرده است. این مطلب با مقایسهی بصائر الدرجات صفّار و مختصر البصائر موجود از سعد بن عبدالله و بخشهای منقول از سعد بن عبدالله در انتهای اختصاص - که حدود ۳۰ صفحه بوده و ابتدای آن نام سعد نیز آمده - ثابت میشود.
🔹 شاید علّت تعبیر به «بعض أصحابنا» از معاصرین، این باشد که نقل از شخص با نام، به منزله پذیرش مرویٌ عنه به عنوان استاد است، و راوی نمیخواهد استاد بودن مرویٌ عنه نسبت به خود را تصدیق کند.
▪️ اساساً نقل از معاصر، نیازمند مجاهده با نفس است و از آن مهمتر، این است که فردی از کوچکتر از خود مطلبی را نقل کند.
حاج آقای والد میفرمودند: یکی از خصائص اخلاقی مرحوم علّامه مجلسی این است که به آسانی از مرحوم سیّد علی خان مدنی مطالبی را در بحار نقل کرده، در حالی که سیّد علی خان، ۱۰ تا ۱۵ سال از مرحوم مجلسی کوچکتر است.
❇️ نجاشی در شرح حال حمّاد بن عیسی عبارتی را آورده که در آن غلط نسخهای یا چاپّی نیز وجود دارد.1️⃣ ایشان مینویسد: «... و بلغ من صدقه أنّه روى عن جعفر بن محمّد علیهما السلام و روى عن عبد الله بن المُغِيرة عن عبد الله بن سِنان عن أبي عبد الله عليه السلام.»2️⃣
به این معنا که حمّاد بن عیسی با این حال که خود، راوی از امام صادق علیه السلام است، روایاتی را با دو واسطه از امام صادق علیه السلام نقل کرده، و همین نشانگر صفای نفس و صدق سریره اوست، زیرا ابایی نداشته که از عبدالله بن مغیره که کوچکتر از او و در طبقهی متأخّر از او بوده، مطالبی را نقل کند. این مطلب امری عادی و طبیعی نبوده و تنها افرادی که وارستگیهای خاصّی در آنها وجود دارد، اعتنایی به احترامات نسبت به خود ندارند.3️⃣
💠 به نظر میرسد در مواردی که راوی از معاصرین خود مطلبی را نقل میکند، نفس نقل از معاصر، نشانگر قبول اوست، و با تتبّع در موارد نیز به دست آمده که نوعاً آن معاصرین، افراد شناخته شده و جلیلی هستند. به طور متعارف در نقل از معاصرین، تعبیر «عن رجل» که همراه احترام نیست، به کار نمیرود. در نتیجه در این صورت دوم نیز، مطلب حاجی نوری که «بعض أصحابنا» درباره بزرگان و اجلّاء است، صحیح به نظر میرسد.4️⃣
نکتهی مشترک این دو صورت، این است که راوی، «بعض أصحابنا» را میشناسد، امّا انگیزههای دیگری باعث شده که نام او را نبرد.
——————————————————————-
1️⃣ در نسخه چاپی و ظاهرا در نسخ خطّی، به صورت «روى عن عبد الله بن المُغِيرة و عبد الله بن سِنان عن أبي عبد الله عليه السلام» آمده که صحیح آن بدین صورت است: «روى عن عبد الله بن المُغِيرة (عن) عبد الله بن سِنان عن أبي عبد الله عليه السلام».
2️⃣ رجال النجاشی: ص۱۴۲، رقم۳۷۰.
3️⃣در شرح حال آقایی که از مشایخ اخلاق بوده، نقل شده که از ایشان پرسیدند، آیا شما شاگرد آقای خویی بودید؟ ایشان در جواب گفت: آقای خویی درس آقای نائینی را برای ما تقریر میکرد. گویا ابا داشته که خود را شاگرد آقای خویی بداند، و خود را در ردیف آقای خویی و شاگرد آقای نائینی میدانسته است. این مطلب اگر چه میتواند عادی باشد، امّا از علمای اخلاق، بسیار عجیب است. بنده نیز درس آقایی شرکت میکردم و از ایشان پرسیدیم شما چه زمانی درس آقای خویی میرفتید؟ ایشان گفت: آن موقع که درس آشیخ محمّد حسین [اصفهانی] میرفتیم، ایشان مدّتی بیمار شد و از آقای خویی خواهش کردیم درس را شروع کنند.
4️⃣ خاتمة مستدرک الوسائل: ج۳،ص۵۱۰.
🔺درس خارج اصول استاد معظّم آقای حاج سیّد محمّد جواد شبیری زنجانی، تاریخ: ۷ مهر ۱۳۹۸
@ketabe_Estenad