📖 امام عليه السلام در اين گفتار حكيمانه، به يكى از آثار ارزندۀ حلم و بردبارى در مقابل سفيهان و جاهلان اشاره كرده مىفرمايد: «نخستين نتيجهاى كه شخص بردبار از بردبارى خود مىبرد اين است كه مردم در برابر جاهل و نادان از وى حمايت خواهند كرد»؛ (
أَوَّلُ عِوَضِ الْحَلِيمِ مِنْ حِلْمِهِ أَنَّ النَّاسَ أَنْصَارُهُ عَلَى الْجَاهِلِ)
بعضى از ارباب لغت «حلم» را به معناى خويشتندارى به هنگام هيجان غضب دانستهاند و از آنجا كه اين حالت از عقل و خرد نشأت مىگيرد، گاه واژۀ «حليم» به معناى عاقل به كار رفته است. بسيارى از افراد جاهل و نادان پرادعا، بلندپرواز و پرخاشگرند؛ ازاينرو هنگامى كه در برابر دانشمند وارستهاى قرار گيرند براى اظهار خودنمايى ممكن است انواع اهانتها را روا دارند. حال اگر شخص عالم و دانشمند و انسان با
#ايمان و متقى بخواهد در برابر آنها عكس العمل نشان دهد، مقام خود را پايين آورده است؛ اما اگر حلم و بردبارى در برابر اين افراد نادان و بىادب به خرج دهد و عكسالعملى از خود ظاهر نكند، مردم به مظلوم بودن او اعتراف مىكنند و به حكم غريزۀ حمايت از مظلوم كه در بسيارى از انسانها نهفته است به حمايت از او بر مىخيزند و جاهل جسور و بىادب را بر سر جايش مىنشانند.
اين نخستين نتيجهاى است كه افراد حليم از حلمشان مىبرند و در واقع دفاع از خود را بر عهدۀ ديگران مىنهند.
قرآن مجيد دربارۀ عباد الرحمان (بندگان خاص خدا) مىفرمايد: «
وَ إِذٰا خٰاطَبَهُمُ اَلْجٰاهِلُونَ قٰالُوا سَلاٰماً» ؛ و هنگامى كه جاهلان آنها را مخاطب سازند (و سخنان نابخردانه گويند)، به آنها سلام مىگويند (و با بىاعتنايى و بزرگوارى مىگذرند)». در جايى ديگر خداوند به پيامبرش دستور مىدهد كه: «
خُذِ اَلْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ اَلْجٰاهِلِينَ» ؛ (به هر حال) با عفو و مدارا رفتار كن و به كارهاى شايسته دعوت نما و از جاهلان روى بگردان (و با آنان ستيزه مكن)!»