🔰 آشنایی با صحیفه سجادیه
صَحیفه سجّادیه کتابی است دربرگیرنده دعاهایی که امام سجاد(ع) به امام باقر(ع) و زید بن علی املا کرد. این کتاب پس از قرآن و نَهجالبلاغه مهمترین میراث مکتوب شیعه بهشمار میآید و به نامهایی مانند «خواهر قرآن» و «اِنجیل اهلبیت» شناخته میشود.
صحیفه سجادیه، نخست، در قالب ۷۵ دعا بیان شد؛ اما برخی از دعاهای آن در دورههای بعدی از بین رفت و تنها ۵۴ دعا باقی ماند.
صحیفه مورد توجه علمای اهلسنت نیز واقع شده و آنها برخی دعاهای آن را نقل کردهاند. برخی خاورشناسان بر این باورند که صحیفه سجادیه میتواند چهره جدیدی از اسلام را به انسانها نشان دهد. امام سجاد در صحیفه، اصول اخلاقی و شیوه زندگی اجتماعی و سیاسی را در قالب دعا و مناجات بیان کرده است. به گفته محققان، از آنجا که امام سجاد در دوران زندگی خود با تقیه زندگی میکرد، این معارف را در قالب دعا بیان کرده است.
مسئله امامت یکی از مباحث مهم سیاسی و دینی مطرح شده در صحیفه است. افشاگری علیه غاصبان خلافت، ترویج آرمان حاکمیت ائمه، تأکید بر پاسداری از حریم دین، حمایت از مظلوم و مقابله با ظالم از دیگر مسائلی است که در این کتاب مطرح شده است.
این کتاب نزد علمای شیعه مشهور و مقبول است و برخی حدیثشناسان آن را متواتر دانستهاند. البته برخی فقیهان با اشکال به وثاقت متوکل بن هارون، استناد به همه فقرات صحیفه را معتبر نمیدانند.
صحیفه سجادیه به زبانهای مختلفی مانند فارسی، انگلیسی، فرانسوی، اندونزیایی، ترکی، اردو، اسپانیولی، بوسنیایی، آلبانیایی و تامیلی ترجمه شده است. بر این اثر دهها شرح نوشته شده که مشهورترین آنها رِیاضُ السالکین نوشته سید علیخان کبیر است. برخی از محققان دعاهای دیگر امام سجاد را که در منابع دیگر آمده، در کتابهایی جمعآوری کردهاند.
✔️ مهمترین کتاب شیعه بعد از نهجالبلاغه:
صحیفه سجادیه مهمترین و برجستهترین کتاب شیعیان بعد از نهجالبلاغه است. این کتاب دعاهای نقلشده از امام سجاد(ع) را در بر دارد. به گفته ابنشهرآشوب (درگذشت ۵۸۸ق)، صحیفه سجادیه جزو نخستین کتابهایی است که پس از ظهور اسلام نوشته شده است مرتضی مطهری، اسلامپژوه شیعه، صحیفه سجادیه را قدیمیترین کتاب شیعه بعد از قرآن معرفی کرده و معتقد است دعاهای صحیفه سجادیه، هم از نظر سند و هم از نظر محتوا، بسیار اعتبار دارد. وی این کتاب را تنها کتابی معرفی میکند که از اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم قمری به صورت یک کتاب در دست بوده است.
✔️ بخشی از یادداشت امام خمینی درباره صحیفه سجادیه در حاشیه نسخهای از صحیفه سجادیه که به نوه خود سید علی خمینی هدیه کرده است:
صحیفه کامله سجادیه، نمونه کامل قرآن صاعد است و از بزرگترین مناجات عرفانی در خلوتگاه انس است که دست ما کوتاه از نیل به برکات آن است. آن کتابی است الهی که از سرچشمه نور الله نشئت گرفته و طریقه سلوک اولیای بزرگ و اوصیای عظیمالشأن را به اصحاب خلوتگاه الهی میآموزد. این کتاب مقدس چون قرآن کریم سفره الهی است که در آن، همهگونه نعمت موجود است و هرکس به مقدار اشتهای معنوی خود از آن استفاده میکند. (امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۲۱، ص۲۰۹).
✔️ آقابزرگ تهرانی، نسخهشناس شیعه نوشته است صحیفه سجادیه را «اُختُ القرآن» (خواهر قرآن)، «اِنجیل اهلبیت»، «زَبور آلمحمد» و «صحیفه کامله» لقب دادهاند. به گفته عزالدین جزایری، این کتاب در حوزههای علمیه هندوستان تدریس میشده است.
✔️ نام دیگر؛ صحیفه کامله
به نظر سید علیخان کبیر، از شارحان صحیفه، به دلیل کافی بودن دعاهای این کتاب برای حوایج دنیا و آخرت یا به دلیل اینکه این کتاب همه ویژگیهای یک دعای کامل را دارد، به «صحیفه کامله» نامگذاری شده است. همچنین احتمال داده شده این نامگذاری برای متمایز شدن نسخه صحیفه نزد امامیه از نسخه زیدیه باشد؛ زیرا زیدیه هم نسخهای از صحیفه را در اختیار دارند که تقریباً نصف نسخهای است که امامیه نقل کردهاند.