*بسم الله الرحمن الرحیم* سلام علیکم *سه تکلیف اجتماعی در دعای امام سجاد (علیه السلام)* *امام سجاد (علیه السلام)* خطاب به خداوند متعال عرضه می‌دارند: *اَللّهُمَّ اِنّى اَعْتَذِرُ اِلَیْکَ* پروردگارا! در پیشگاه تو (از چند چیز) عذرخواهى نموده، و پوزش مى طلبم: *1. مِنْ مَظْلُومٍ ظُلِمَ بِحَضْرَتى فَلَمْ اَنْصُرْهُ.* از مظلومى که در حضور من مورد ظلم و ستم قرار گرفته، و یاریش نکردم. *2. وَ مِنْ مَعْرُوفٍ اُسْدِىَ اِلَىَّ فَلَمْ اَشْکُرْهُ.* از کسى که خدمتى به من کرده، و من از او قدردانى و تشکر ننمودم. *3. وَ مَنْ مُسِىءٍ اِعْتَذَرَ اِلَىَّ فَلَمْ اَعْذِرْهُ.* (الصحيفة السجادية، دعای 38 ص 166) و از شخص خطاکارى که در حق من بدى کرده و عذرخواهى نمود، ولى عذر او را نپذیرفتم. *شرح حدیث:* اوّلاً: *امام سجاد (علیه السلام)* کمک نکردن به مظلوم، قدردانى نکردن از مُنعم، و نپذیرفتن عذر خطاکار را گناه مى شمرد، و لذا به درگاه خداوند عذر تقصیر مى آورد. در منابع اسلامی، روايات متعدّدى درباره لزوم دفاع از مظلومان وجود دارد، كه به چند نمونه آن اشاره مى شود: *1. پيامبر گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله)* فرمودند: *مَنْ اَخَذَ لِلْمَظْلُومِ مِنَ الظَّالِمِ كانَ مَعى فى الجنّة مُصاحِباً.* (بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج ‏72 ص 359) «كسى كه حقّ مظلوم را از ظالم بگيرد [چه مظلوم، مسلمان باشد، و چه غير مسلمان] در بهشت با من خواهد بود». جايگاه بسيارى از انسانها در بهشت خواهد بود، ولى همه بهشتيان اين سعادت را ندارند كه در كنار *پيامبر بزرگوار اسلام (صلی الله علیه و آله)* باشند، امّا كمك كردن و يارى رساندن به مظلوم، و گرفتن حق او از ظالم، به قدرى مهم است كه انسان را در بهشت همنشين *پيامبر (صلی الله علیه و آله)* مى كند. 2. در حديث ديگرى از *پيامبر گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله)* مى خوانيم: *مَنْ سَمِعَ رَجُلاً يُنادِى يا لَلْمُسْلِمِينْ فَلَمْ يُجِبْهُ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ.* (الكافي (ط - الإسلامية)، ج ‏2 ص 164) «هر كس صداى مظلومى را بشنود كه از مسلمانان كمك مى طلبد، و به كمك او نشتابد مسلمان نيست». اين روايت نيز عام است و شامل غير مسلمانان نيز مى شود. بنابراين، طبق روايت فوق هر كس نداى مظلوميّت مظلومى را بشنود، و استغاثه اش به گوش او برسد، و توانايى يارى رساندن به او را داشته باشد، و به ياريش نشتابد مسلمان نيست. شما اين دستور عالى اسلام را با رفتار دنياپرستان و پول پرستان دنياى مدرن امروز مقايسه كنيد. آنها صريحاً مى گويند: «ما در جايى سرمايه گذارى مى كنيم كه منافعى داشته باشيم، اگر در غزّه و فلسطین و یمن و بوسنى و هرزگوين صدها هزار نفر كشته شوند براى ما مهم نيست، زيرا منافعى در آن منطقه نداريم!». آيا اسلام با اين معارف ارزشمندش جنگ طلب است، يا دنياپرستان و پول پرستانى كه بوى پول در هر گوشه اى از دنيا به مشام آنها برسد حاضرند براى تصاحب پول، آن منطقه را به آتش بكشند و مردمش را آواره نمايند؟ 3. *امام على (علیه السلام)* خطاب به دو فرزند بزرگوارش *امام حسن و حسين (علیهماالسلام)* فرمود: *كُونَا لِلظَّالِمِ خَصْماً وَ لِلْمَظْلُومِ عَوْناً.* (نهج البلاغة (للصبحي صالح)، نامه 47 ص 421) «دشمن ظالم و يار و كمك كار مظلوم باشيد». در اين روايت نيز سخنى از مسلمانان نيست، بنابراين، دفاع از مظلوم وظيفه هر مسلمانى است؛ هر چند مظلوم، غير مسلمان باشد. ثانیاً: فرمود: خدایا از کسی که به من خدمتی کرده و شکر را به جا نیآورده ام و از او قدردانی نکردم، عذرخواهی می کنم. در حدیثی از *حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام)* اهمیت تشکر از مردم را می خوانیم: *امام رضا (علیه السلام)* می فرمودند: *مَنْ لَمْ يَشْكُرِ الْمُنْعِمَ مِنَ الْمَخْلُوقِينَ لَمْ يَشْكُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ.* (عيون أخبار الرضا 7، ج ‏2 ص 24) «هر کس سپاسگزار بندگان نیکوکار نباشد، خدای متعال را هم سپاس نگفته است». خداوند، شکور است و بندگان شکرگزار را هم دوست می دارد. همچنان که شکر نعمت‌های خدا سبب استمرار و افزایش نعمت است، سپاسگزاری از نیکوکاری‌های مردم نیز مایه ی تشویق آنان به نیکی و استمرار این عمل خیر می‌شود. از این رو، تشکّر از مخلوق، تشکّر از خالق هم به شمار می رود و ثواب دارد، هر چند همه‌ی نعمت‌ها از خداست و همه ی حمدها و سپاسها هم از آنِ اوست. سعدی گوید: *مروّت آن است که چون کسی از کسی خیری دیده باشد، منّت آن بر خود بشناسد و حقّ آن به جای آورد و جانب آن مهمل نگذارد.* (رسالهٔ نصیحة الملوک، شماره 31)