نکته تفسیری صفحه ۱۸:
خدا کجاست؟:
نهال اسلام، هر روز بیشتر رشد می کرد و مسلمانان از میوه های نورس آن بهره می بردند. حوادث گوناگون، یکی پس از دیگری رخ می نمود و خدا به سبب آنها، مطالب مهمّی را برای مردم بیان می کرد. پس از ماجرای تغییر قبله از بیت المقدّس به کعبه، یهودیان از مسلمانان ایراد گرفتند که مگر می شود قبله را تغییر داد و روزی به یک سمت و روز دیگر به جهت دیگر نماز خواند. همچنین در تاریخ آمده است که پیامبر صلوات الله علیه گروهی از مسلمانان را به یکی از میدان های جنگ فرستاد. شب هنگام که تاریکی همه جا را فرا گرفت، آنها نتوانستند قبله را بشناسند و هر گروهی به سویی نماز خواندند. پس از آنکه آفتاب طلوع کرد، فهمیدند که هیچیک به سوی قبله نماز نخوانده اند. هنگامی که از سفر بازگشتند، ماجرا را برای پیامبر بازگفتند.[1] این حوادث باعث شد که خدا این مطلب مهم را برای مردم بیان کند که خدا جای مشخّصی ندارد و همه جای جهان برای اوست.
هر جا که چیزی وجود دارد، خدا در آنجا هم هست، و اصلاً خدا جسم نیست که بتوان به سمت او اشاره کرد. خدا با همه چیز هست؛ ولی خودش چیز دیگری است. مادّه بودن، خاصیّت ما آفریدگان محدود است، و خدای نامحدود، مادّی نیست، و اگر به ما دستور داده که به سَمتی مشخّص نماز بخوانیم، نه به این علّت است که او در آن سمت است؛ بلکه بدین سبب است که ما یکپارچه و هماهنگ باشیم و دچار هرج و مرج نشویم. همچنین آن جهت مخصوص، یکی از قدیم ترین پایگاههای توحید و یگانه پرستی است و توجه به آن، خاطرات مهمّی از بندگی خدا و دشمنی با شیطان را به یاد می آورد. آری، اگر زمانی خدا صلاح می دانست که بندگانش به سوی بیت المقدّس نماز بخوانند و زمانی دیگر مکّه را قبله ی ما قرار داد، همه به سبب مصلحت ما بندگان بوده است و نه چیز دیگر. آری، خدا با این آیه به همه ی ما پیام داده که به هر سمتی و با هر حالتی می توانیم با او راز و نیاز کنیم و خواسته هایمان را با او در میان بگذاریم. ایستاده و نشسته و خوابیده، به این سو و آن سو، فرقی نمی کند؛ مهم این است که پنجره ی دل را به یاد او بگشاییم و خانه ی قلبمان را از عطر نامش خوشبو کنیم. به همین سبب، امامان ما از این آیه استفاده کرده و به ما یاد داده اند که حتّی در زمانی که بر مرکبی سوار هستیم، می توانیم با حالت اشاره، نماز مستحب بخوانیم؛ زیرا ما انسان هستیم و ناچاریم به جهت های متفاوت حرکت کنیم. البتّه به یاد داشته باشیم که رو به قبله بودن در نمازهای واجب و برخی از احکام دیگر مانند دفن مرده ها و ... لازم است و در غیر آنها واجب نیست.
[1] . اقتباس از تفاسیر تبیان، مجمع البیان و نمونه ذیل آیه