🛑📢منظور از «محاسبه» كه در جهاد با نفس لازم است چيست؟ 🔹علماى اخلاق براى «جهاد با نفس» امورى را بيان كرده اند كه التزام به آنها لازم است. يكى از امورى كه بعد از #مشارطه و #مراقبه لازم است #محاسبه می ‌باشد؛ چنانكه هر تاجرى در پايان هر روز و آخر هر هفته يا ماه يا سال، حساب كار خود را بكند، و چه بسا دفتر روزانه، ماهانه و سالانه دارد. وقتى بنا است خداوند ما را محاسبه كند، حتى ذره مثقال و حبه خردل را محاسبه ميكند: «إِنْ كَانَ مِثْقَالَ حَبَّة مِّنْ خَرْدَل أَتَيْنَا بِهَا وَ كَفَى بِنَا حَاسِبِينَ». [۱] چرا ما خود به محاسبه نفس نپردازيم؟ و چرا به دستورات بزرگان اين راه گوش فرا ندهيم كه فرمودند: «حَاسِبوا اَنْفُسَكم قَبلَ اَنْ تُحَاسَبُوا وَزِنُوا اَعْمَالَكُم بِمِيزَانِ الحَيَاءِ قَبلَ اَنْ تُوزَنُوا؛ نَفْس هاى خود را #محاسبه كنيد، قبل از اينكه خود محاسبه شويد و اعمال خود را با ميزان حياء وزن كنيد، قبل از اين كه وزن شويد». [۲] 🔹ابوذر از رسول خدا (ص) نقل می كند كه فرمود: «مؤمن مسافر نمی باشد، مگر اينكه سه چيز داشته باشد: زادى براى معاد و چيزى كه تأمين معاش كند و لذّتى كه حرام نباشد»؛ [۳] و به همين معنا از رسول اکرم (ص) روايت كرده: «عَلَى العَاقِلِ اَنْ يَكُونَ لَهُ اَربَعُ سَاعَاتٍ: سَاعَةٌ يُنَاجِى فِيهَا رَبَّهُ وَ سَاعَةٌ يُحَاسِبُ فِيهَا نَفْسَهُ وَ سَاعَةٌ يَتَفَكَّرُ فِيهَا فِى صُنْعِ اللّهِ وَ سَاعَةٌ يَخْلُو فِيهَا لِلمَطعَمِ وَ المَشرَبِ فَاِنَّ فِى هَذِهِ السَّاعَةِ عَوناً لَهُ عَلَى بَقِيَّةِ السَّاعَاتِ؛ بر عاقل است كه چهار ساعت و چهار وقت براى خود گذارد، وقتى براى مناجات با پروردگارش و وقتى براى «محاسبه نفسش»، و وقتى براى تفكر در موجودات خداوند و دستگاه آفرينش، و ساعتى براى غذا خوردن و نوشيدن، و در اين ساعت اخير است كه براى بقيه ساعات قدرت و نيرو می گيرد [و اين اشاره است كه توجه به جسم از مسائل مهمى است كه مورد نظر اسلام و شارع مقدس است و بدون آن، سه وقت ديگر دچار اختلال میشود]». [۴] 🔹حقيقت «محاسبه» با شريك آن است كه نظر در سرمايه و در سود و ضرر كند تا زياده و نقصان روشن شود؛ اگر زيادى آورده شكر و اگر خسران ديده و ضرر كرده از او مطالبه كند، اگر شريك دارد جبران خسارت كند، و اگر ندارد به ذمّه بگيرد و در آينده تدارك كند. در مورد «محاسبه با نفس» هم چنين است، در مقابل سرمايه بايد به فرائض و واجبات عمل كرده باشد، و اگر به مستحبات عمل كرده، سود و ربح برده و اگر معصيت كرده ضرر كرده است، در شامگاه بايد ديد #نفس چه كرده؟ اگر رنج برده، بايد از اين شريك تشكر كرد، و اگر ضرر كرده بايد با انجام نوافل و مستحبات و كارهاى خير آن را جبران كند. مرحوم كلينى در كافى از امام کاظم (ع) نقل مى كند كه فرمودند: «از ما نيست كسى كه هر روز #نفس خود را #محاسبه نكند، اگر عمل نيكى انجام داده است از خداوند زيادى آن را بخواهد و اگر گناه و كار بدى كرده براى آن از خدا آمرزش بخواهد و به سوى او بازگشت كند». [۵] 🔹از نفس خود آنچه را كه خداوند از تو محاسبه مى كند محاسبه كن. در روايتى از رسول اكرم (ص) آمده: «قدم هاى بنده اى روز قيامت حركت نمی كند، مگر اينكه از چهار چيز سؤال میشود: از عمرش كه در چه چيزى فنا كرده و جوانيش كه در چه چيزى گذرانده و از مالش كه از كجا به دست آورده و در چه راه انفاق كرده و از دوستى ما اهل بيت». [۶] در روايت امام صادق (ع) آمده كه: «در مواعظ لقمان به فرزندش آمده است كه: فرزندم! فردا وقتى در برابر خداوند عز و جل قرار گرفتى، از چهار چيز سؤال میشوى: از جوانيت كه در چه راهى گذراندى؟ و از عمرت كه در چه [راهی] ضايع كردى؟ و از مالت كه از چه و كجا به دست آوردى؟ و در چه راه خرج كردى؟ پس آماده براى جواب آنها شو و جوابى آماده كن!». [۷] پيامبر اكرم (ص) به معاذ فرمود: «بنده از سرمه چشمانش و از ريختن گل [و خاك ديوار مردم] با دو انگشتش [كه از روى بازى به ديوار مى كشد] و از دست زدن به پيراهن برادرش سؤال میشود». [۸] پی نوشت‌ها؛ [۱] انبياء، ۴۷ [۲] المحجة البيضاء فی تهذيب الإحياء، فيض كاشانى، مؤسسه انتشارات اسلامى جامعه مدرسين، چ۴، ج۸، ص ۱۶۷ [۳] همان، ص۱۶۴ [۴] المحجة البيضاء...، همان، ص۱۶۴ [۵] الكافی، كلينى، دارالكتب الإسلامية، چ۴، ج۲، ص۴۵۳ [۶] الأمالی، ابن بابويه، كتابچى‏، محمد بن على‏، تهران، چ۶، ص۳۹ [۷] الكافی، همان، ج۲، ص۱۳۵ [۸] المحجة البيضاء...، همان، ص۱۵۹ 📕اخلاق اسلامى در نهج البلاغه، مكارم شيرازى، ناصر، تهيه و تنظيم: اكبر خادم‌الذاكرين‏، نسل جوان‏، ۱۳۸۵ش، چ اول‏، ج۲، ص۲۹۶ منبع: وبسایت آیت‌الله مکارم شیرازی (بخش آئین رحمت) #محاسبه #حساب #نفس #محاسبه_نفس #جهاد_با_نفس